سیدامید آل یاسین؛ بهمن شمس اسفند اباد؛ حمید ترنج‌زر؛ عباس احمدی؛ شهرو مختاری
چکیده
تالابها یکی از سازنده ترین اکوسیستم ها در سراسر جهان هستند.آنها یک زیستگاه منحصر به فرد و غنی را برای موجودات فراهم می کنند و همچنین طیف گسترده ایی از کارکردهای اقتصادی و خدماتی مانند حفاظت از آب-تنظیم رواناب-تصفیه کیفیت اب و خدمات تفریحی را انجام می دهند. هدف پژوهش حاضر ارزیابی سلامتی تالاب میقان بر اساس روشهای مختلف بود.جهت ارزیابی ...
بیشتر
تالابها یکی از سازنده ترین اکوسیستم ها در سراسر جهان هستند.آنها یک زیستگاه منحصر به فرد و غنی را برای موجودات فراهم می کنند و همچنین طیف گسترده ایی از کارکردهای اقتصادی و خدماتی مانند حفاظت از آب-تنظیم رواناب-تصفیه کیفیت اب و خدمات تفریحی را انجام می دهند. هدف پژوهش حاضر ارزیابی سلامتی تالاب میقان بر اساس روشهای مختلف بود.جهت ارزیابی سلامت اکوسیستم های آبی و نیز جهت بررسی وضعیت موجودات کف زی و سایر پارامترها، نمونه برداری از رسوبات کف تالاب انجام شد. نمونه برداری در 10 نقطه از تالاب و در 5 تکرار در هر نقطه انجام شد. شاخص های متعددی جهت بررسی سلامت تالاب میقان به کار گرفته شد. که شامل شاخص زیستی (BI ) بوده است. علاوه بر موارد مذکور، چهار چوب اصلی شامل شاخص های زیستی، شاخص آلودگی فلزات سنگین و شاخص کیفیت آب می باشد که به نحوی در این تحقیق هم لحاظ گردیده است. سلامت اکوسیستم تالاب میقان بر اساس شاخص های مذکور مورد ارزیابی قرار گرفت و نقشه سلامت اکوسیستم آبی تالاب میقان تهیه شد. نتایج این مطالعه نشان داد که که به جز در مورد فلزات سنگین نیکل، روی و سرب و نیز PH، برای دیگر عناصر (EC، Na، Cl، Mg، Ca، HCO3، SO4 و TDS)، کمترین و بیشترین مقدار به ترتیب مربوط به ایستگاه های 3 و 6 است. بالا بودن مقدار این عناصر در ایستگاه 6 می تواند ناشی از فعالیت کارخانه سولفات سدیم در ناحیه شمال تالاب باشد که با برداشت رسوبات کف تالاب باعث تغییر در اکوسیستم تالاب می گردد. در مورد مس، روی و سرب، کمترین تمرکز در بخش شمال غربی تالاب و بیشترین تمرکز در دو بخش غرب و جنوب شرق تالاب دیده می شود. بالا بودن این عناصر در بخش جنوبی تالاب، می تواند ناشی از پسابهای شهری و خانگی باشد
محمدتقی حیدری؛ حسینعلی بهرامی؛ علیرضا علیاری
چکیده
رطوبت خاک یکی از پارامترهای بنیادی محیط زیست است که بر زندگی گیاهی، جانوری و فعالیت ریزجانداران مستقیماً تأثیرگذار بوده است. اندازه‌گیری مقدار دقیق رطوبت حجمی خاک در علوم کشاورزی، هیدرولوژی و خاکشناسی بسیار حائز اهمیت است. لذا استفاده از روشی که بتواند رطوبت خاک را در شرایط طبیعی و بدون دست‌خوردگی با سرعت و دقت بالا به‌دست آورد، ...
بیشتر
رطوبت خاک یکی از پارامترهای بنیادی محیط زیست است که بر زندگی گیاهی، جانوری و فعالیت ریزجانداران مستقیماً تأثیرگذار بوده است. اندازه‌گیری مقدار دقیق رطوبت حجمی خاک در علوم کشاورزی، هیدرولوژی و خاکشناسی بسیار حائز اهمیت است. لذا استفاده از روشی که بتواند رطوبت خاک را در شرایط طبیعی و بدون دست‌خوردگی با سرعت و دقت بالا به‌دست آورد، بسیار با اهمیت است. روش رادار نفوذی زمین (GPR) به عنوان یک روش غیر مخرب برای بررسی زیرسطحی چندی است که در حال تکامل است. مطالعات مختلفی در زمینه تعیین رطوبت خاک با استفاده از GPR انجام شده است، اما در ایران مطالعات محدودی در این زمینه انجام شده است. بنابراین هدف از انجام این پژوهش انداره‌گیری رطوبت خاک با استفاده از روش GPR و مقایسه با روش های وزنی و TDR می‌باشد. این پژوهش طی دو مرحله در فصل مرطوب(اواخر زمستان) و خشک(اواخر بهار) از منطقه مطالعاتی با استفاده از سه روش GPR، روش وزنی و دستگاه TDR برداشت گردید. نتایج بیانگر این است که در منطقه مورد مطالعه، پراکنش رطوبت در هر مرحله از برداشت، تغییرات محدودی را نشان می‌دهد در صورتی که تغییرات زمانی رطوبت در فاصله زمانی بین فصل زمستان و بهار چیزی حدود 10-15 درصد اختلاف دارد. همچنین شاخص میانگین مربعات خطای روش GPR در مقایسه با روش TDR 13/2 می باشد همچنین این شاخص در مقایسه روش GPR و وزنی 81/3 می باشد و ضریب همبستگی دراین دو مقایسه به ترتیب برابر با 87/0 و 95/0 می باشد که بیانگر دقت بالای روش GPR برای برآورد رطوبت خاک می باشد.
مهری رئوفی؛ محمود حبیب نژاد روشن؛ کاکا شاهدی؛ فاطمه کاردل
چکیده
رودخانه‌ها به عنوان شریان‌های اصلی حوزه‌های آبخیز به شمار می‌روند که نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی، شرب و صنعت فراهم می‌آورند. از طرفی کاهش کیفیت آب رودخانه‌ها از بزرگترین نگرانی‌های انسان در قرن اخیر بوده است. به منظور بررسی کیفیت آبهای جاری می‌توان از شاخص‌های زیستی و بررسی بی‌مهرگان کفزی استفاده کرد. هدف این مطالعه ...
بیشتر
رودخانه‌ها به عنوان شریان‌های اصلی حوزه‌های آبخیز به شمار می‌روند که نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی، شرب و صنعت فراهم می‌آورند. از طرفی کاهش کیفیت آب رودخانه‌ها از بزرگترین نگرانی‌های انسان در قرن اخیر بوده است. به منظور بررسی کیفیت آبهای جاری می‌توان از شاخص‌های زیستی و بررسی بی‌مهرگان کفزی استفاده کرد. هدف این مطالعه بررسی کیفیت آب رودخانه‌های اصلی حوزه آبخیز بابلرود با استفاده از شاخص زیستی هیلسنهوف (HFBI) می‌باشد. به این منظور نمونه‌برداری از بی‌مهرگان کفزی در 5 ایستگاه رودخانه‌های اصلی با استفاده از قاب توری (سوربر) با سطح پوششی 40 سانتی‌متر مربع انجام و به منظور شناسایی به آزمایشگاه انتقال داده شدند. سپس با بهره‌گیری از کلیدهای شناسایی Pennak (1953) و Mellenby (1963) نمونه‌ها تا حد خانواده و جنس شناسایی و مورد شمارش و وزن قرار گرفتند. همچنین همزمان با نمونه‌برداری از موجودات کفزی به منظور مطالعه خصوصیات فیزیکوشیمیایی آب، از آب رودخانه نمونه برداشت گردید. جهت بررسی ارتباط بین نمونه‌های زیستی با خصوصیات فیزیکوشیمیایی آب از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. نتایج نشان داد که ایستگاه بابلک با کمترین مقدار FBI و ایستگاه بابلرود-بابل دارای بیشترین مقدار FBI در به ترتیب در رده‌بندی بدون آلودگی آلی و مقداری آلودگی آلی قرار گرفتند. نتایج همبستگی نمونه‌های زیستی با پارامترهای فیزیکوشیمیایی در اغلب موارد به صورت عدم معنی‌داری در سطح اطمینان 95 درصد بوده است. بیشترین ضریب همبستگی بین گونه‌های Oligochaeta با تنوع زیستی Diversity بوده است.واژه‌های کلیدی: بی‌مهرگان کفزی، کیفیت آب، HFBI، حوزه آبخیز بابلرود، استان مازندران
جمال مصفایی؛ عطاءا.. ابراهیمی؛ محمود عرب خدری؛ پرویز گرشاسبی؛ امین صالح پور جم؛ محمودرضا طباطبایی؛ حمیدرضا پیروان؛ محمد رضا غریب رضا؛ مهران زند؛ باقر قرمز چشمه
چکیده
برای مدیریت موثر بر حوزه‌های آبخیز، انجام تحقیقات مناسب و کاربردی ضروری است که به نوبه خود مستلزم رفع مشکلات مرتبط با این حوزه است. این مقاله در نظر دارد تا بر اساس هم‌اندیشی با مراکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کشور در حوزه حفاظت خاک و آبخیزداری، تحلیلی بر مشکلات آنها داشته باشد. بدین‌منظور، ابتدا این مشکلات مبتنی بر درخواست ...
بیشتر
برای مدیریت موثر بر حوزه‌های آبخیز، انجام تحقیقات مناسب و کاربردی ضروری است که به نوبه خود مستلزم رفع مشکلات مرتبط با این حوزه است. این مقاله در نظر دارد تا بر اساس هم‌اندیشی با مراکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کشور در حوزه حفاظت خاک و آبخیزداری، تحلیلی بر مشکلات آنها داشته باشد. بدین‌منظور، ابتدا این مشکلات مبتنی بر درخواست پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری از مراکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استانی، جمع‌آوری شدند. سپس، نقطه‌نظرات و موارد اعلانی، به دو شیوه سازمانی و موضوعی (کلی و جزئی) دسته‌بندی شدند. نتایج حاکی از آنست که در این نظرسنجی، 25 مرکز از 32 مرکز استانی (مشارکت 78 درصدی)، 182 مورد را به عنوان مشکلات بخش تحقیقات در حوزه حفاظت خاک و آبخیزداری را اعلان کرده‌اند. دسته‌بندی موضوعی موارد مطروحه نشان داد که موضوعات بهره‌وری دانش‌بنیان منابع آبخیز، پایش و ارزیابی آبخیز، و رفع گسست بخش تحقیقات با اجرا به ترتیب با 28 (15%)، 26 (14%)، و 25 (13%) مورد، دارای بیشترین سهم می‌باشند. نتایج دسته‌بندی سازمانی نیز حاکی از آن است که بخش‌های حوزه ریاست و گروه‌های پژوهشی مدیریت حوزه‌های آبخیز، و هیدرولوژی و توسعه منابع آب به ترتیب با 34 (19%)، 28 (15%)، و 24 (14%) مورد، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. مدیران و تصمیم‌سازان بخش‌های تحقیقات و اجرای حفاظت خاک و آبخیزداری کشور با تکیه بر نتایج این تحقیق قادر خواهند بود تا هدف‌گذاری بهتری برای سیاست‌ها، راهبردها و اقدامات آتی خود داشته باشند.
ساحل حقیقی؛ زینب جعفریان؛ محمد آزادبخت؛ فرود شریفی؛ رضا تمرتاش
چکیده
با توجه به ویژگی های مورفولوژیک و فیزیولوژیک ریشه گیاه وتیور، می‌توان از آن به عنوان مناسب‌ترین دیواره حفاظتی در دامنه‌های شیب‌دار و دیوار جانبی مخازن سدها استفاده کرد. بدین منظور، این مطالعه در دامنه‌های جانبی مخزن سد سنگر شهرستان سیاهکل در استان گیلان انجام شد. در این تحقیق نمونه برداری خاک و ریشه گیاه وتیور از عمق 0-50 سانتی‌متری ...
بیشتر
با توجه به ویژگی های مورفولوژیک و فیزیولوژیک ریشه گیاه وتیور، می‌توان از آن به عنوان مناسب‌ترین دیواره حفاظتی در دامنه‌های شیب‌دار و دیوار جانبی مخازن سدها استفاده کرد. بدین منظور، این مطالعه در دامنه‌های جانبی مخزن سد سنگر شهرستان سیاهکل در استان گیلان انجام شد. در این تحقیق نمونه برداری خاک و ریشه گیاه وتیور از عمق 0-50 سانتی‌متری خاک دامنه دیواره مخزن سد با درجه شیبهای مختلف: سطح اول (30-40 درجه)، سطح دوم (40-50 درجه)، سطح سوم (60-70 درجه) و چهار تکرار صورت پذیرفت. نتایج تحقیق نشان داد که با افزایش شیب دیواره میزان کربن آلی، سیلت، رس خاک، میزان وزن ریشه، وزن عصاره ریشه گیاه وتیور افزایش پیدا می‌کند. ولی با افزایش شیب برخی از خصوصیات خاک از جمله میزان اسیدیته، شوری، شن، رطوبت و آهک خاک کاهش مییابند. در نتیجه بین خصوصیات خاک و میزان وزن ریشه گیاه وتیور و وزن عصاره ریشه گیاه در دامنه شیب‌دار سد سنگر همبستگی و ارتباط معنی‌داری وجود دارد. با توجه به یافته‌های این پژوهش قابل بیان است که گیاه وتیور جهت از بین بردن زاویه اصطکاک در دامنهی شیب‌دار جانبی مخزن سد سنگر-گیلان وزن ریشههای خود را همراه با افزایش متابولیت ثانویه افزایش می‌دهد.
رضا بیات؛ مجید زنجانی جم؛ مجید صوفی
چکیده
فرسایش آبکندی از عوامل مهم تخریب و هدررفت خاک و تولید رسوب است. هدف تحقیق حاضر، اولویت‌بندی مناطق آبکندی استان قزوین است. ابتدا مناطق آبکندی استان بر اساس داده‌های موجود و بازدید صحرایی شناسایی شدند. نقشه پراکنش آبکندها و اقلیم، از روی هم‌اندازی نقشه‌های مناطق آبکندی و اقلیم دومارتن گسترده در محیط GIS تهیه شد. از هر اقلیم دو منطقه ...
بیشتر
فرسایش آبکندی از عوامل مهم تخریب و هدررفت خاک و تولید رسوب است. هدف تحقیق حاضر، اولویت‌بندی مناطق آبکندی استان قزوین است. ابتدا مناطق آبکندی استان بر اساس داده‌های موجود و بازدید صحرایی شناسایی شدند. نقشه پراکنش آبکندها و اقلیم، از روی هم‌اندازی نقشه‌های مناطق آبکندی و اقلیم دومارتن گسترده در محیط GIS تهیه شد. از هر اقلیم دو منطقه که مساحتی بیش از 500 هکتار داشتند و از هر منطقه سه آبکند نمونه برای برداشت‌های صحرایی به عنوان مناطق معرف انتخاب و مشخصه‌های ابعادی آبکندها، خاک، کاربری اراضی گذشته و فعلی و خسارت اقتصادی گسترش آبکندها در مناطق معرف اندازه‌گیری شد. بر اساس مجموع شاخص‌های اقتصادی و شکل‌شناسی، اولویت‌بندی مناطق آبکندی انجام شد. نتایج این تحقیق نشان داد که آبکندها در هر پنج اقلیم نیمه خشک سرد، نیمه خشک فراسرد، نیمه‌خشک معتدل، نیمه‌مرطوب گرم و مدیترانه‌ای گرم استان پراکنش دارند، ولی در اقلیم‌های مدیترانه‌ای و نیمه‌خشک از فراوانی و مساحت بیشتری برخوردار هستند. آبکندهای استان قزوین با پلان عمومی پنجه‌ای و پلان پیشانی نقطه‌ای هستند که معرف تاثیر رواناب سطحی در ایجاد و گسترش آنها است. آبکندها عموماً در خط القعر دره‌ها ایجاد و دارای گسترش عرضی بیشتر و از نظر عمق در کلاس متوسط (کمتر از 5 متر) قرار می‌گیرند. خاک مناطق آبکندی دارای بافت سنگین تا نیمه سنگین بوده و کاربری اراضی مرتع است. خسارت اقتصادی وارده به مراتع استان در اثر گسترش آبکندها بالغ بر 84/39 میلیارد ریال برآورد شده است. مناطق آبکندی قسطین‌رود در اقلیم نیمه‌خشک معتدل، آبدره با اقلیم نیمه خشک سرد و دورچاک در اقلیم مدیترانه‌ای گرم در اولویت‌های اول، دوم و سوم برای عملیات حفاظت خاک قرار دارند و مناطق یل‌آباد، دستجرده و معلم‌کلایه از اولویت کمتری برخودارند.
مرتضی میری؛ مهران زند؛ محمدرضا کوثری؛ مجتبی رحیمی
چکیده
هدف این پژوهش بررسی تغییرات مکانی-زمانی رخدادهای حدی دمایی ایران طی دوره مشاهداتی و همچنین دوره آینده است. داده‌های مور استفاده شامل؛ متوسط حداکثر و حداقل روزانه 123 ایستگاه سینوپتیک طی دوره 2017-1988 و داده‌های مدل CNRM-CM6-1 برای دوره 2060-2020 تحت دو سناریو خوش‌بینانه SSP126 و بدبینانه SSP585 می‌باشد. به‌منظور محاسبه شاخص‌های حدی دمایی سرد و گرم ...
بیشتر
هدف این پژوهش بررسی تغییرات مکانی-زمانی رخدادهای حدی دمایی ایران طی دوره مشاهداتی و همچنین دوره آینده است. داده‌های مور استفاده شامل؛ متوسط حداکثر و حداقل روزانه 123 ایستگاه سینوپتیک طی دوره 2017-1988 و داده‌های مدل CNRM-CM6-1 برای دوره 2060-2020 تحت دو سناریو خوش‌بینانه SSP126 و بدبینانه SSP585 می‌باشد. به‌منظور محاسبه شاخص‌های حدی دمایی سرد و گرم ایران طی دوره‌های مختلف، از 14 شاخص دمای توصیه شده از سوی گروه کارشناسی CCL/CLIVAR استفاده شده است. محاسبه شاخص‌ها و خروجی نهایی آنها با برنامه نویسی در محیط نرم‌افزار متلب انجام شده است. محاسبه شاخص‌های حدی دمایی گرم طی دوره مشاهداتی نشان داد که برای بیشتر ایستگاه‌ها در حالت کلی فراوانی و روند شاخص‌های گرم مانند شب‌ها و روزهای گرم، روزهای تابستانی، تعداد شب‌های حاره‌ای روند افزایشی و معنادار در سطح 95 درصد بوده است. در مقابل تغییرات زمانی رخداد شاخص‌های سرد نشان داد که برای بیشتر ایستگاه‌ها در حالت کلی روند شاخص‌های سرد مانند روزهای سرد، شب‌های سرد و تعداد روزهای یخبندان، نزولی و کاهشی بوده است. بررسی فراوانی رخداد شاخص SU25 به‌عنوان یکی شایع‌ترین شاخص‌های حدی گرم نشان داد که روند این شاخص در تمامی ایستگاه های مورد مطالعه طی دوره مشاهداتی در سطح 95 در صد معنادار بوده است. از نظر مکانی بیشترین فراوانی رخداد این شاخص برای ایستگاه کنارک (فرودگاه) با 363 روز و کمترین مقدار رخ داده مربوط به ایستگاه اردبیل 21 روز می‌باشد. بیشینه شاخص روزهای یخبندان (FD) که یکی از شایع‌ترین شاخص حدی سرد در کشور است برای ایستگاه سراب با 179 روز و حد پایینی آن با عدم رخداد یخبندان برای برخی از ایستگاه‌های جنوب غربی کشور می‌باشد. بررسی شاخص‌های دمایی آینده طی دوره 2060-2020 نشان عدم تابعیت رفتار شاخص‌های حدی دمایی سرد و گرم از موقعیت جغرافیایی و شرایط توپوگرافی مناطق مختلف کشور است. چراکه بر اساس خروجی‌های مدل CNRM-CM6-1 برای دو سناریو ssp126 و ssp585 طی دوره 2060-2020 روند شاخص‌های حدی گرم در مناطق با ارتفاعات زیاد و عرض جغرافیایی بالاتر در مقایسه با مناطق با ارتفاع و عرض جغرافیایی کمتر تفاوتی زیادی ندارد و رفتار روند در مناطق مختلف با ویژگی‌های جغرافیایی متفاوت با اختلاف کمی مشابه همدیگر می‌باشد. در مجموع بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش و پژوهش‌های مشابه ذکر شده می‌توان گفت که حدی‌های دمایی گرم ایران طی دوره گذشته و آینده با افزایش و بیشتر فرین‌های سرد ایران با کاهش همراه هستند که نرخ تغییرات آنها در مناطق مختلف کشور با شدت و ضعف متفاوتی همراه می‌باشد.
امید رحمتی؛ سید مسعود سلیمان پور؛ باقر قرمز چشمه
چکیده
چکیده مبسوطمقدمهسیلاب‌ها هرساله موجب خسارات مالی و تلفات جانی زیادی در کشور شده و اثرات زیان‌باری بر توسعه پایدار حوزه آبخیز دارد. یکی از ارکان مدیریت ریسک سیل، توجه به آسیب‌پذیری است که عوامل متعددی را در بر می‌گیرد. هدف از انجام این پژوهش، تدوین یک چارچوب علمی برای ارزیابی وضعیت آسیب‌پذیری نسبت به سیل در حوزه آبخیز زرینه است. ...
بیشتر
چکیده مبسوطمقدمهسیلاب‌ها هرساله موجب خسارات مالی و تلفات جانی زیادی در کشور شده و اثرات زیان‌باری بر توسعه پایدار حوزه آبخیز دارد. یکی از ارکان مدیریت ریسک سیل، توجه به آسیب‌پذیری است که عوامل متعددی را در بر می‌گیرد. هدف از انجام این پژوهش، تدوین یک چارچوب علمی برای ارزیابی وضعیت آسیب‌پذیری نسبت به سیل در حوزه آبخیز زرینه است. مواد و روش‌هادر این پژوهش، مولفه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، نهادی و زیرساختی برای تدوین چارچوب ارزیابی آسیب‌پذیری حوزه آبخیز نسبت به سیل درنظر گرفته شد. برای هریک از مولفه‌های مربوط به آسیب‌پذیری فوق، چند گروه موضوعی تعریف شده که هرکدام متغیرهای مختلفی را شامل شدند. پس از جمع‌آوی اطلاعات 18 دهستان حوزه آبخیز زرینه از ادارات مربوطه و همچنین مصاحبه مستقیم با ساکنان حوزه آبخیز، وضعیت آسیب‌پذیری هر دهستان نسبت به سیل، براساس شاخص‌های آسیب‌پذیری اجتماعی، اقتصادی، نهادی و زیرساختی مشخص گردید. در نهایت، نقشه شاخص آسیب‌پذیری کل حوزه آبخیز زرینه تهیه شد.نتایج و بحثبراساس نتایج به‌دست آمده، دهستان‌های چهل‌چشمه، گلچیدر و اوباتو بیشترین درجه آسیب‌پذیری اجتماعی را کسب نمودند درحالی که کمترین درجه آسیب‌پذیری اجتماعی به دهستان‌های سرا و بوین تعلق یافت. دهستان‌های چهل‌چشمه، اوباتو و گلچیدر از نظر وضعیت اقتصادی، بیشترین آسیب‌پذیری و دهستان‌های میرده و بوین کمترین آسیب‌پذیری را داشتند. از نظر آسیب‌پذیری نهادی، دهستان‌های صاحب، امام، سرا، ذولفقار و نمشیر کمترین میزان آسیب‌پذیری را داشتند ولی دهستان‌های چهل‌چشمه و اوباتو بیشترین مقدار شاخص آسیب‌پذیری نهادی را نشان دادند. از حیث آسیب‌پذیری زیرساختی، دهستان بوین و نمشیر بهترین وضعیت (کمترین مقدار شاخص آسیب‌پذیری زیرساختی) را داشته و دهستان‌های گلچیدر و چل‌چشمه بحرانی‌ترین وضعیت را نشان دادند. در نهایت، براساس نقشه شاخص آسیب‌پذیری کل می‌توان بیان نمود که دهستان‌های چهل‌چشمه، گلچیدر و اوباتو آسیب‌پذیرترین بوده و دهستان‌های بوین، نمشیر و ذولفقار کمترین مقدار شاخص آسیب‌پذیری کل را داشتند.نتیجه‌گیریبراساس یافته‌های این پژوهش، چارچوب مبتنی بر وضعیت‌های اجتماعی، اقتصادی، نهادی و زیرساختی امکان تهیه نقشه آسیب‌پذیری حوزه آبخیز نسبت به سیل را فراهم نموده است. متغیرهای مدنظر در محاسبه شاخص آسیب‌پذیری کل به گونه‌ای انتخاب شده که جنبه‌های مختلف را پوشش داده و جمع‌آوری اطلاعات آنها قابل انجام باشد. بهبود وضعیت بخش‌های مختلف حوزه آبخیز زرینه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق دستگاه‌های اجرایی و متناسب با وضعیت اجتماعی، اقتصادی، نهادی و زیرساختی آنها است.
یحیی پرویزی؛ زهرا گرامی
چکیده
برآوردهای انجام شده در کشور نشان از هدر رفت سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب خاک از عرصه منابع اراضی کشور است. اگرچه ارزش‌گزاری اقتصادی این حجم از اتلاف منابع خاک از این رهگذر کار دشواری است، ولی با توجه به تعادل شکننده اکوسیستم‌های موجود در منابع اراضی کشور می‌توان پیش‌بینی نمود که این حجم اتلاف منابع چه زیان جبران‌ناپذیر و برگشت‌ناپذیری ...
بیشتر
برآوردهای انجام شده در کشور نشان از هدر رفت سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب خاک از عرصه منابع اراضی کشور است. اگرچه ارزش‌گزاری اقتصادی این حجم از اتلاف منابع خاک از این رهگذر کار دشواری است، ولی با توجه به تعادل شکننده اکوسیستم‌های موجود در منابع اراضی کشور می‌توان پیش‌بینی نمود که این حجم اتلاف منابع چه زیان جبران‌ناپذیر و برگشت‌ناپذیری را به ظرفیت تولید و کارکرد این منابع وارد می‌نماید. بخشی از این اتلاف خاک توسط فرایندهای خاک‌سازی جبران و جایگزین میشود و تا زمانی که میزان فرسایش از نرخ خاک‌سازی پیشی‌نگرفته است، به نوعی فرآیند ذی طبیعی و اجتناب‌ناپذیری تلقی میشود. داشتن اطلاع از نرخ جایگزینی طبیعی برای رصد تغییرات کیفیت و کمیت این منبع طبیعی و دانستن روند زوال یا بهبودی آن ضروری است. از سوی دیگر، سالانه ارقام کلانی از منابع مالی کشور صرف اقدامات آبخیزداری میشود. این در حالی است که یک استاندارد منطقه‌ای کمی برای طراحی این اقدامات و همچنین یک شیوه‌نامه کاربردی، برای ارزیابی میزان اثرگزاری این اقدامات در دست نیست. این استاندارد و نیز کمیت نرخ باززایی و تجدید‌پذیری خاک، در جهان تحت عنوان فرسایش قابل تحمل خاک شناخته شده است. در این مقاله خلاصه‌ای از نحوه شکل‌گیری این مفهوم در علوم خاک، فاکتورهای موثر بر مقدار T، و همچنین روشهای محاسبه آن معرفی و ارزیابی میشود. همچنین، خلاصه تحقیقات صورت گرفته و نتایج آنها در ارتباط با فرسایش قابل تحمل و آشنایی با روشهای مختلف در این زمینه ارائه و پیشنهادات و نیازهای تحقیقاتی و راه‌کارهای بهینه برآورد فرسایش قابل تحمل برای شرایط کشور معرفی شده است.
سید احمد حسینی؛ محمودرضا طباطبایی
چکیده
شبیه‌سازی رسوب معلق در سیستم‌های هیدرولوژیکی به دلیل عدم درک و دانش کافی از اجزاء و فرآیندهای متقابل همواره با عدم قطعیت روبرو بوده و بدین سبب منجر به کاربرد مدل‌های هوشمند و از جمله شبکه‌های عصبی مصنوعی در آن شده است. استفاده از مدل‌های هوشمند نیز با چالش‌هائی روبرو است. تعیین ساختار مناسب شبکه، مستلزم بهینه نمودن پارامترهای ...
بیشتر
شبیه‌سازی رسوب معلق در سیستم‌های هیدرولوژیکی به دلیل عدم درک و دانش کافی از اجزاء و فرآیندهای متقابل همواره با عدم قطعیت روبرو بوده و بدین سبب منجر به کاربرد مدل‌های هوشمند و از جمله شبکه‌های عصبی مصنوعی در آن شده است. استفاده از مدل‌های هوشمند نیز با چالش‌هائی روبرو است. تعیین ساختار مناسب شبکه، مستلزم بهینه نمودن پارامترهای مورد استفاده (نظیر تعداد بهینه نورون‌ها و لایه‌ها، وزن و بایاس و نوع توابع فعال‌سازی) در آن بوده که بهینه‌سازی مناسب آنها به روش آزمون و خطا، ضمن کارائی کم، منجر به صرف زمان زیاد میشود. در این پژوهش به منظور شبیه‌سازی بار رسوب معلق روزانه در حوزه‌ی آبخیز سراب قره‌سو (رودخانه‌های قور‌ی‌چای و هیرچای) واقع در استان اردبیل، از شبکه عصبی مصنوعی پرسپترون چند لایه استفاده شد. در راستای آموزش مدل‌های شبکه عصبی، علاوه بر روش‌مرسوم پس انتشار خطا، به منظور بهینه‌سازی مقادیر وزن و بایاس نورون‌های مدل‌های شبکه عصبی، از الگوریتم بهینه‌سازی ازدحام ذرات استفاده گردید. همچنین به منظور افزایش قدرت تعمیم‌دهی مدل‌ها، از خوشه‌بندی نگاشت خود سازمان‌ده استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش مدل‌های شبکه عصبی با الگوریتم PSO، کارائی بیشتری نسبت به مدل‌های شبکه عصبی که صرفأ از روشهای پس انتشار خطا استفاده می‌نمایند، داشته است. با توجه به آنکه الگوریتم‌های تکاملی (نظیر الگوریتم PSO) می‌توانند راه‌حل‌های مناسبی در بهینه‌سازی پارامترهای شبکه عصبی ارائه نمایند لذا، بکارگیری آنها در آموزش مدل‌های شبکه عصبی می‌تواند، راهکار مناسبی در بهبود کارایی مدل‌های هوشمند و بالاخص در شبیه‌سازی رسوب معلق رودخانه‌ها و بکارگیری نتایج آن در اقدمات سازه‌ای آبخیزداری و عملیات منابع آبی باشد.
الهه فرودی صفات؛ سودابه گلستانی کرمانی؛ مرضیه ثمره هاشمی؛ محمد ذونعمت کرمانی
چکیده
مواد و روش‌هادر پژوهش مروری حاضر، به جمع‌آوری و مطالعه مقالات و گزارش‌های مرتبط با پدیده‌های سیل و خشکسالی در استان کرمان پرداخته شده است که در این خصوص از 49 مقاله فارسی کاربردی موجود (1402-1383 هجری خورشیدی) و 9 مقاله انگلیسی (2023-2012 میلادی) بهره برده شد. در یک تقسیم‌بندی کلی، استان کرمان براساس میانگین طول و عرض جغرافیایی به چهار منطقه ...
بیشتر
مواد و روش‌هادر پژوهش مروری حاضر، به جمع‌آوری و مطالعه مقالات و گزارش‌های مرتبط با پدیده‌های سیل و خشکسالی در استان کرمان پرداخته شده است که در این خصوص از 49 مقاله فارسی کاربردی موجود (1402-1383 هجری خورشیدی) و 9 مقاله انگلیسی (2023-2012 میلادی) بهره برده شد. در یک تقسیم‌بندی کلی، استان کرمان براساس میانگین طول و عرض جغرافیایی به چهار منطقه تقسیم شد که به ترتیب منطقه شمال غرب و جنوب شرق با اختصاص 35% و 34% از استنادات، بیشترین میزان مطالعات را به خود اختصاص دادند و 73% از منابع این پژوهش مربوط به مطالعات خشکسالی در استان می‌باشد، که نشان دهنده قدمت حضور این پدیده در سطح استان است. در این پژوهش، 27% از مطالعات مورد بررسی از پرسشنامه استفاده نمودند و پرکاربردترین نرم‌افزارهای آماری و تحلیلی مورد استفاده به ترتیب نرم‌افزار آماری SPSS با سهم 26% و نرم‌افزار مبتنی بر GIS با سهم 24% بوده‌اند. نتایج و بحثپدیده‌های سیلاب و خشکسالی در استان کرمان در سال‌های اخیر نسبت به گذشته به لحاظ شدت و تعدد رو به فزونی هستند و نمی‌توان تاثیر آنها بر جامعه را انکار کرد. کاهش ریزش‌های جوی و شروع پدیده خشکسالی در استان کرمان از سال 1377 آغاز شده و همواره با یک روند نوسانی (خشکسالی متوسط تا شدید) در همه نقاط استان دیده میشود.نتیجه‌گیریجمع‌بندی نتایج بدست آمده نشان می‌دهد بیشترین تهدید استان کرمان در خصوص پدیده خشکسالی است که تمام استان از آثار آن رنج می‌برد. طبق نتایج حاصله، شیب خط روند شاخص خشکسالی بارش- تبخیر تعرق استاندارد شده طی دوره آماری 75-1369 برابر 046/0+ بوده که حاکی از کاهش خشکسالی در استان و در دوره‌های آماری 89-1376و 1390-97 به ترتیب برابر با 031/0- و 01/0- بوده که بیانگر افزایش شدت خشکسالی در سال‌های اخیر است. همچنین وقوع پدیده سیلاب نیز رو به فزونی است و این پدیده بیشترین خسارات را در کمربند شمال غرب – جنوب شرق استان و در مناطق مرتفع به جا گذاشته است. این دو پدیده آثار بسیار مخربی در زمینه‌های مختلف از خود برجای می‌گذارند که بیشترین آسیب‌ها بر مسائل اجتماعی است و پس از آن، مسائل اقتصادی و زیست محیطی ظاهر می‌شوند.
زبیده بیدکی
چکیده
امروزه، اهمیت مدیریت منابع آب و خاک و حفظ محیط‌زیست به یکی از دغدغه‌های اصلی در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای تبدیل شده است. آبخیزداری به عنوان یک رویکرد جامع برای مدیریت و بهره‌برداری پایدار از منابع آب و خاک، نقش اساسی در بهبود وضعیت زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی مناطق مختلف ایفا می‌کند. حوزه آبخیز بقمچ در شهرستان چناران، با ویژگی‌های ...
بیشتر
امروزه، اهمیت مدیریت منابع آب و خاک و حفظ محیط‌زیست به یکی از دغدغه‌های اصلی در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای تبدیل شده است. آبخیزداری به عنوان یک رویکرد جامع برای مدیریت و بهره‌برداری پایدار از منابع آب و خاک، نقش اساسی در بهبود وضعیت زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی مناطق مختلف ایفا می‌کند. حوزه آبخیز بقمچ در شهرستان چناران، با ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی خاص خود، به یکی از مناطق مهم برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری تبدیل شده است. این حوزه با داشتن منابع طبیعی ارزشمند، به‌ویژه آبهای سطحی و زیرزمینی، به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی قرار دارد. از این‌رو بهبود و حفظ این منابع از طریق اقدامات مؤثر آبخیزداری، نه تنها به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند، بلکه تأثیرات قابل توجهی بر بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی خواهد داشت. آبخیزداری می‌تواند با کاهش اثرات منفی سیل و خشکسالی، بهبود کیفیت خاک و آب، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، به بهبود شرایط معیشتی روستاییان و تقویت اقتصاد محلی نیز کمک کند. در این راستا، درک و ارزیابی این تأثیرات در حوزه آبخیز بقمچ، می‌تواند به عنوان مدلی برای سایر مناطق مشابه مورد استفاده قرار گیرد و به سیاست‌گذاران و مدیران منابع طبیعی اطلاعات ارزشمندی ارائه دهد. این مقاله به بررسی تأثیرات آبخیزداری بر بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی در حوزه آبخیز بقمچ می‌پردازد و تلاش می‌کند تا با تحلیل داده‌ها و نتایج حاصل از اجرای پروژه‌های آبخیزداری، به شفافیت و درک بهتری از مزایا و چالش‌های این رویکرد در توسعه پایدار کمک کند. امید است که نتایج این مطالعه بتواند به بهبود فرآیندهای مدیریتی و ارتقا کیفیت زندگی در جوامع محلی کمک نماید
مریم صبوری؛ هایده آرا؛ محمد کیا کیانیان؛ امین صالح پور جم
چکیده
طی دهه‌های اخیر بهره‌برداری مفرط و غیراصولی از منابع حوزه‌های آبخیز (خاک، آب و پوشش گیاهی) باعث کاهش سلامت آنها شده است. یکی از این پاسخ‌ها، که می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد، توجه به معیشت جایگزین و بخصوص صنعت بوم‌گردی و گردشگری است. از این رو، شناخت ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌های مناطق مختلف ضرورت می‌یابد. هدف از پژوهش حاضر، ...
بیشتر
طی دهه‌های اخیر بهره‌برداری مفرط و غیراصولی از منابع حوزه‌های آبخیز (خاک، آب و پوشش گیاهی) باعث کاهش سلامت آنها شده است. یکی از این پاسخ‌ها، که می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد، توجه به معیشت جایگزین و بخصوص صنعت بوم‌گردی و گردشگری است. از این رو، شناخت ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌های مناطق مختلف ضرورت می‌یابد. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی ارزش گردشگری چشم‌اندازهای ژئومورفوتوریستی (مطالعه موردی: حوضه حبله‌رود) با استفاده از مدل پرالونگ می‌باشد. از بین مکان‌های ژئومورفیک منطقه حبله رود، 3 مکان انتخاب شد و برای هر یک از مکان‌های ژئومورفیک یک شناسنامه تهیه گردید. مکان‌ها شامل روستای رودافشان در غرب شهر دماوند، چشمه خُمده و تنگه واشی می‌باشند. در این تحقیق، بنا بر مدل پرالونگ، نظرسنجی از تعدادی کارشناسان آگاه نسبت به منطقه مورد مطالعه و گردشگران بازدیدکننده (30 نفر) با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده به عمل آمد. در این مدل، ارزش گردشگری یک مکان با میانگین ارزش‌های زیبایی، علمی، فرهنگی و اقتصادی مورد سنجش قرار گرفت. پس از سنجش داده‌ها مشخص شد، که از بین سه نمونه انتخاب شده، ژئوسایت تنگه واشی با عیار گردشگری 54/0 و میانگین ارزش بهره‌وری 68/0، دارای بالاترین ارزش ژئومورفوتوریسمی می‌باشد. آن چه باعث بالا بردن ارزش و اهمیت تنگه واشی شده است، منحصر به فرد بودن آن در سطح کشور، اقلیم مساعد و خنک، اشکال ژئومورفولوژی و حکاکی‌های کم‌نظیر بر روی دیواره سنگی تنگه و همچنین منظره آبشار و وجود چمنزار بسیار زیبا در اطراف این تنگه می‌باشد. ژئوسایت‌های غار رودافشان با عیار گردشگری (41/0) در رتبه دوم قرار گرفت. دلایل کسب این رتبه را می توان تجمع پدیده‌های ژئومورفولوژیکی به صورت فشرده در محدوده کوچک (داخل غار)، واقع شدن در کنار روستای رودافشان و جاذبه‌های طبیعی (رودخانه دلیچای، طبیعت بکر روستا با درختان سرسبز و بلند)، آن دانست. چشمه آب معدنی خُمده با عیار (31/0)، رتبه سوم را به خود اختصاص داد. ارزیابی‌ها نشاندهنده آن است، که ارزش‌های گردشگری لندفرم‌های ژئومورفولوژیکی منطقه تنگه واشی عمدتاً به دلیل بالابودن ارزش زیبایی ظاهری و ارزش فرهنگی و ارزش علمی این لندفرم است. عواملی مانند دشواری دسترسی، نبود امکانات و تسهیلات رفاهی و خدماتی مناسب و عدم توجه به ژئوتوریسم در کاهش مجموع عیارهای محاسبه شده مؤثر بوده است.
سید حمیدرضا صادقی؛ رقیه علیپور؛ حسن فریدونی؛ فاطمه‌زهرا عنایتی؛ علیرضا پاکروان؛ رضا یاقوتی؛ میترا مرادنژاد؛ فاطمه اسماعیل زاده اشینی؛ فاطمه عبدالباقی؛ سحر موسویان؛ رضا چمنی؛ مرجان بهلکه؛ حامد بیگی
چکیده
امروزه برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، ارائه راهبردهای مؤثر ضروری است. در این پژوهش ابتدا بازخوانی مطالعات تفصیلی-اجرایی حوزه آبخیز دفت‌آباد خراسان جنوبی با هدف شناخت مشکلات آبخیز انجام شد. همچنین بازدیدهای لازم برای شناخت هر چه بیشتر آبخیز صورت گرفت. سپس، فهرست مشکلات و چالش‌های منطقه تهیه و در ساختار استخوان ماهی جانمایی ...
بیشتر
امروزه برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، ارائه راهبردهای مؤثر ضروری است. در این پژوهش ابتدا بازخوانی مطالعات تفصیلی-اجرایی حوزه آبخیز دفت‌آباد خراسان جنوبی با هدف شناخت مشکلات آبخیز انجام شد. همچنین بازدیدهای لازم برای شناخت هر چه بیشتر آبخیز صورت گرفت. سپس، فهرست مشکلات و چالش‌های منطقه تهیه و در ساختار استخوان ماهی جانمایی شد. در ادامه، ارکان مدیریت جامع حوزه آبخیز مشتمل بر شش بخش قانونی، سیاستی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دانش مورد ارزیابی قرار گرفت. در ادامه جایگاه این آبخیز در نردبان مدیریت آبخیز تعیین شد. در نهایت به‌منظور بررسی لحاظ جامعیت رویکردهای مذکور، ویژگی‌های آبخیزداری مطلوب در مطالعات تفصیلی-اجرایی بررسی شد. درانتها نیز راه‌کارهای اجمالی لازم برای بهبود مطالعات تفصیلی-اجرایی ارائه شده است. ارزیابی پژوهش نشان می‌دهد که رویکردهای کنونی مدیریت آبخیز دفت‌آباد با چالش‌های جدی مواجه است. عوامل متعددی ازجمله الگوهای نامناسب مدیریت، تغییرات اقلیمی، عدم مشارکت فعال جوامع محلی، کمبود سرمایه‌گذاری، عدم بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی و توانمندیهای منطقه و مسائل اقتصادی-اجتماعی موجود این آبخیز را در معرض آسیب‌پذیری جدی قرار داده است. همچنین عدم ارزیابی نیازهای مختلف جمعتی به خصوص نیازهای بانوان در رده‌های مختلف سنی سبب شده است تا راه‌کارهای مختلف مدیریت جمعیت در کوتاه و بلند مدت دیده نشود. از طرفی دیگر بهره‌گیری از توانمندیهای اقتصادی آبخیزها در راستای تولید محصولات، بازاریابی محصولات تولید‌شده و گسترش بوم‌گردی می‌تواند فقر عمومی را کاهش داده و تقویت اقتصادی جوامع محلی را در پی داشته باشد. به‌طور‌کلی با رعایت رویکردهای اشاره شده در این پژوهش و ارتقای مطالعات تفصیلی-اجرایی می‌توان روند فعلی آبخیزها را بهبود بخشید و از هدررفت منابع آب‌و‌خاک و مهاجرت بی‌وقفه مردم به شهرهای بزرگتر و مشکلات محیط‌زیستی کاست. تقویت مشارکت جوامع محلی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی متناسب با سلامت و پایداری حوزه، سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف و زیرساخت‌ها، حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر و همچنین توجه به دانش بومی و تجربیات محلی در کنار استفاده از دانش علمی و تخصصی می‌تواند به موفقیت این برنامه کمک شایانی کند. رویکردهای ارائهشده و نتایج این پژوهش می‌تواند برای مدیران و سیاست‌گذاران حوزه منابع طبیعی و به‌ویژه آبخیزداری مورد استفاده قرار گیرد. براین اساس پیشنهاد میشود مدیران و برنامه‌ریزان در رده‌های مختلف مدیریتی ضمن توجه هرچه بیشتر به مشارکت جوامع محلی، ارزیابی، پایش و سنجش اثرات طرح‌های اجراشده را در اولویت قرار دهد تا در بلندمدت بتوانند همزمان با حفظ و احیاء آبخیزهای سالم، از مهاجرت آبخیزنشینان به شهرهای همجوار و بروز مشکلات متعدد درآنها جلوگیری کنند.
پارسا حقیقی؛ سید مسعود سلیمان پور؛ سهراب صادقی
چکیده
تغییرات اقلیمی و گرم شدن آب‌وهوا می‌تواند به‌طور مستقیم بر مقادیر فرین اقلیمی و تغییرات زمانی و مکانی این رخدادها تأثیر گذارد. در این پژوهش به‌منظور تحلیل روند وقوع رخدادهای فرین اقلیمی آینده نزدیک استان فارس از برونداد مدل ACCESS-ESM1-5 مربوط به گزارش ششم IPCC و آخرین سری انتشار سناریوهای اقلیمی (SSP) پس از ریزمقیاس نمایی با استفاده از مدل ...
بیشتر
تغییرات اقلیمی و گرم شدن آب‌وهوا می‌تواند به‌طور مستقیم بر مقادیر فرین اقلیمی و تغییرات زمانی و مکانی این رخدادها تأثیر گذارد. در این پژوهش به‌منظور تحلیل روند وقوع رخدادهای فرین اقلیمی آینده نزدیک استان فارس از برونداد مدل ACCESS-ESM1-5 مربوط به گزارش ششم IPCC و آخرین سری انتشار سناریوهای اقلیمی (SSP) پس از ریزمقیاس نمایی با استفاده از مدل آماری LARS–WG در سطح ایستگاه استفاده‌شده است. از اطلاعات روزانه بارش، دمای بیشینه و کمینه سه ایستگاه سینوپتیک آباده، شیراز و لار مربوط به استان فارس استفاده‌شده است. پس از ریزمقیاس نمایی برونداد مدل ACCESS-ESM1-5 پیش‌بینی بارش، دمای کمینه و بیشینه برای دوره آینده نزدیک (2055-2026) انجام گرفت. سپس با استفاده از پکیج RClimdex در نرم‌افزار R، 14 شاخص فرین اقلیمی (7 شاخص دمایی و 7 شاخص بارشی) برای دوره پایه و آینده نزدیک استخراج شد. نتایج مربوط به ریزمقیاس نمایی برونداد مدل ACCESS-ESM1-5 نشان از افزایش دمای کمینه و بیشینه دوره آینده نزدیک (2055-2026) نسبت به دوره پایه (2020-1991) در هر سه ایستگاه و هر سه سناریو می دهد. مقادیر متوسط بارش نیز در ایستگاه شیراز نزولی و در دو ایستگاه آباده و لار صعودی پیش‌بینی‌شده است. نتایج مربوط به تعیین روند در شاخص‌های اقلیمی نشان داد که وجود روند در شاخص‌های فرین دمایی به نسبت شاخص‌های فرین بارشی محسوس‌تر است. روند افزایشی شاخص‌های حدی گرم و روند کاهشی شاخص‌های حدی سرد در دوره آینده نزدیک (2055-2026) در استان فارس اتفاق خواهد افتاد؛ بنابراین ضروری است که در سطوح مختلف مدیریتی به‌منظور مقابله با پیامدهای احتمالی افزایش دما و رخدادهای حدی گرم تصمیمات و برنامه‌های پیشگیرانه اتخاذ و عملیاتی شود. فراوانی رخدادهای فرین بارش نیز نشان از افزایش شاخص شدت روزانه بارش، افزایش حداکثر بارش یک‌روزه در سه ایستگاه آباده، شیراز و لار و افزایش تعداد روزهای با بارش سنگین و خیلی سنگین در دو ایستگاه آباده و لار می‌دهد. این شرایط می‌تواند بیانگر افزایش بارش‌های شدید و کوتاه‌مدت و در مقابل کوتاه‌تر شدن فصل بارش منطقه باشد.
علی شاهنظری؛ مریم میرهاشمی؛ علیرضا زارعی قورخودی
چکیده
برداشت بی‌رویه و غیرفنی شن و ماسه از رودخانه‌ها اثرات نامطلوب مورفولوژیکی و محیط‌زیستی زیادی را به همراه داشته است. در همین راستا پژوهش حاضر با هدف شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر برداشت مصالح رودخانه‌ای و ارائه شاخص‌های مدیریت برداشت بهینه انجام شد. حوضه‌های آبریز مورد مطالعه در این پژوهش شامل دریاچه ارومیه، سفیدرود و ...
بیشتر
برداشت بی‌رویه و غیرفنی شن و ماسه از رودخانه‌ها اثرات نامطلوب مورفولوژیکی و محیط‌زیستی زیادی را به همراه داشته است. در همین راستا پژوهش حاضر با هدف شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر برداشت مصالح رودخانه‌ای و ارائه شاخص‌های مدیریت برداشت بهینه انجام شد. حوضه‌های آبریز مورد مطالعه در این پژوهش شامل دریاچه ارومیه، سفیدرود و هراز، هراز و قره‌سو، کرگان‌رود، کرخه، کارون و سفیدرود بزرگ می‌باشد. اطلاعات مورد نیاز از طریق پژوهش میدانی از نوع پیمایشی، با انجام مصاحبه‌های حضوری و استفاده از پرسشنامه، به دست آمده است. جامع آماری مورد مطالعه را کارشناسان، متخصصان و خبرگان شرکت‌های آب منطقه‌ای سراسر کشور تشکیل می‌دهند. ابزار تحقیق پرسشنامه‌ای بود که روایی محتوایی آن با کسب نظر متخصصان مربوط و استادان دانشگاه و اعمال اصلاحات لازم به دست آمده است. پایایی ابزار تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ و نرم‌افزار SPSS استفاده شد و رقم آن معادل 811/0 به دست آمد. بررسی عوامل فنی نشان داد که گویه‌‌های T3 (پایداری رودخانه، سازه‌های هیدرولیکی و طول عمر آنها) با درصد فراوانی 92/16% و گویه T5 (تغییرات تراز سطح آب زیرزمینی در آبخوان‌های مجاور رودخانه) با درصد فراوانی 61/4% به ترتیب مهمترین و کم اهمیت‌ترین عامل در برداشت مصالح رودخانه‌ای می‌باشند. در بین مؤلفه‌های حقوقی گویه L1 (ضعف در تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز برای وضع قوانین و مقررات کنترلی) و گویه L6 (نبود زیرساخت‌های مناسب برای مدیریت بحران در مواقع ضروری) به‌ترتیب با درصد فراوانی‌های 69/18% و 46/8% اولویت‌های اول و آخر عوامل مؤثر بر برداشت مصالح رودخانه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند. نتایج حاصل از بررسی عوامل اجتماعی - اقتصادی مؤثر بر برداشت مصالح رودخانه‌ای نشان داد که گویه S1 (نبود قوانین و مقررات کنترل قیمت و نوسانات قیمت مصالح رودخانه‌ای) با درصد فراوانی 38/15% اولویت اول عوامل اجتماعی- اقتصادی مؤثر بر برداشت مصالح رودخانه‌ای و گویه S3 (روند مهاجرت از (به) منطقه) کم اهمیت‌ترین (17/6%) عامل در برداشت مصالح رودخانه‌ای می‌باشد. از طرفی گویه E2 (اثرات زیست‌محیطی برداشت مصالح رودخانه‌ای بر محیط آبی رودخانه (جامعه گیاهی و جانوری)) مهمترین عامل تأثیرپذیر در برداشت مصالح رودخانه‌ای با درصد فراوانی 08/23% و گویه E5 (تأثیر برداشت مصالح رودخانه‌ای بر سیلاب‌دشت‌ها) با درصد فراوانی 15/16% کم‌اهمیت‌ترین عامل در بین مؤلفه‌های زیست‌محیطی می‌باشدنتایج بررسی کلی عوامل حقوقی، فنی، اجتماعی-اقتصادی و زیست‌محیطی حاکی از آن است که ضعف در مؤلفه‌های حقوق مؤثرترین عامل در تشدید پیامدهای منفی ناشی از برداشت مصالح رودخانه‌ای می‌باشد.
امین صالح پور جم؛ جمال مصفایی
چکیده
در این مطالعه، اقدام به ساختاربندی مساله و شناسایی و اولویت‌بندی راه‌حل‌های بهبود سلامت آبخیز کال‌آجی مبتنی بر چارچوب DPSIR و آزمون‌های ناپارامتریک آماری شد. در مرحله نخست، شناسایی پیشران‌ها و فشارهای منتج به وضعیت سلامت آبخیز کال‌آجی و اثرات مربوطه از طریق مرور منابع و تحقیقات پیشین، بازدید از حوضه، مصاحبه با کارشناسان آگاه به ...
بیشتر
در این مطالعه، اقدام به ساختاربندی مساله و شناسایی و اولویت‌بندی راه‌حل‌های بهبود سلامت آبخیز کال‌آجی مبتنی بر چارچوب DPSIR و آزمون‌های ناپارامتریک آماری شد. در مرحله نخست، شناسایی پیشران‌ها و فشارهای منتج به وضعیت سلامت آبخیز کال‌آجی و اثرات مربوطه از طریق مرور منابع و تحقیقات پیشین، بازدید از حوضه، مصاحبه با کارشناسان آگاه به مساله متشکل از کارشناسان ادارات منابع طبیعی، محیط زیست، آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، اعضای هیئت علمی مراکز دانشگاهی و پژوهشی و نیز مصاحبه با جوامع محلی انجام شد. سپس، اقدام به تعیین راه‌کارهای بهبود وضعیت سلامت آبخیز کال‌آجی و حذف یا تعدیل اثرات نامطلوب مربوطه توسط کارگروه خبرگان شامل 26 نفر از دست‌اندرکاران و افراد مطلع محلی و کارشناسان آگاه به مسایل و مشکلات حوضه شد. در آخرین مرحله، بعد از تشکیل جدول DPSIR و شناسایی مولفه‌های مختلف این چارچوب در حوزه آبخیز کال آجی، اقدام به اولویت‌بندی و تعیین اهمیت هر یک از متغیرهای دسته‌بندی شده در ذیل مولفه‌های پنجگانه DPSIR شد. بدین منظور از پرسشنامه با طیف لیکرت به عنوان ابزار اندازه‌گیری استفاده شد. در این تحقیق، هر یک از متغیر‌ها به عنوان یک گویه در نظر گرفته شد و روایی پرسش نامه بر اساس نظرات خبرگان به تایید نهایی رسید. همچنین، از روش آلفای کرونباخ به منظور محاسبه میزان پایایی ابزار اندازه‌گیری استفاده شد. در این مطالعه، متغیرهای پرسش نامه بر اساس روش کدگذاری چند‌پاسخی، از نوع متغیرهای ترتیبی کیفی و منطبق با طیف لیکرت (خیلی کم (1)، کم (2)، متوسط (3)، زیاد (4) و خیلی زیاد (5)) بود، به طوری که اقدام به نظرسنجی از اعضای کارگروه خبره و تعیین اولویت گویه‌ها مبتنی بر آزمون ناپارامتریک فریدمن شد. نتایج آزمون فریدمن نشاندهنده حضور تفاوت معنی‌دار میان اهمیت انواع متغیرهای شناسایی شده در ذیل مولفه‌های چارچوب DPSIR بود. بر این اساس، D5، P1، S2 و I3 به ترتیب به عنوان مهمترین پیشران، فشار، وضعیت و اثر اولویت‌بندی شدند.
مسیب حشمتی؛ محمد قیطوری؛ یحیی پرویزی
چکیده
خاکورزی مهمترین فعالیت کشاورزی در سراسر جهان است که نقش بسزایی بر کیفیت خاک، محیط‌زیست و عملکرد محصول دارد. در غالب دیمزارهای ایران شخم با گاوآهن برگرداندار و در جهت شیب دامنه انجام میگیردکه بهدلیل نقش آن در انتشار کربن آلی، فرسایش خاک و کاهش عملکرد محصول زیانبارترین نوع خاکورزی است. هدف از اجرای این پروژه بررسی اثرات چهار ...
بیشتر
خاکورزی مهمترین فعالیت کشاورزی در سراسر جهان است که نقش بسزایی بر کیفیت خاک، محیط‌زیست و عملکرد محصول دارد. در غالب دیمزارهای ایران شخم با گاوآهن برگرداندار و در جهت شیب دامنه انجام میگیردکه بهدلیل نقش آن در انتشار کربن آلی، فرسایش خاک و کاهش عملکرد محصول زیانبارترین نوع خاکورزی است. هدف از اجرای این پروژه بررسی اثرات چهار روش شخم بر روی مهمترین مشخصات فیزیکی و فرسایش پذیری خاک بود که در قالب طرح آزمایشی اسپلیت اسپلیت پلات بر پایه کرتهای کامل تصادفی با چهار تیمار اصلی و سه تیمار فرعی انجام شد. نوع شخم به عنوان عامل اصلی (شامل شخم متداول، شخم مرکب، شخم با چیزل و بدون شخم ) با سه تیمار فرعی (بدون بقایای گیاهی، یک سوم بقایای گیاهی و دوسوم بقایای گیاهی) بود که در تناوب گندم و نخود دیم بهمدت چهار سال اجرا شد. محل اجرای تحقیق ایستگاه سرارود (معاونت موسسه تحقیقات دیم) بود. نمونه‌برداری سالانه از خاک (عمق 10 تا 20 سانتی‌متر) انجام و مورد آزمایشات جرم مخصوص ظاهری و توزیع اندازه خاکدانهها قرار گرفت. همچنین وضعیت فرسایش پذیری محاسبه شد. نتایج حاصله نشان داد که میانگین جرم مخصوص ظاهری تیمارهای شاهد (شخم متداول)، خاکورز مرکب، چیزل و کشت مستقیم به‌ترتیب 62/1، 45/1، 40/1 و 37/1 گرم بر سانتی‌متر مکعب بدست آمد که بطور معنی‌داری (p<0.05) در تیمار شاهد بیشتر بود. بههمین ترتیب میانگین کربن آلی 20/1، 50/1، 40/1 و 70/1 درصد بود که بطور معنی‌داری در تیمار کشت مستقیم بیشتر است. همینطور تیمارهای شخم حفاظتی نیز موجب افزایش معنی‌دار خاکدانههای درشت خاک (با قطر بزرگتر از 1 میلیمتر) شدند. تیمارهای فرعی یک سوم و دوسوم درصد بقایای گیاهی نیز تاثیر مثبت و معنی‌داری بر روی متغیرهای مورد اندازه‌گیری داشتند و بطور کلی بیشترین نقش را ترکیب خاکورز مستقیم با دوسوم درصد بقایا داشت. همچنین این شرایط منجر به کاهش قابل توجه فرسایشپذیری خاک گردید. در نهایت با توجه بهاینکه بخشی از بقایای گیاهی گندم (کلش) برای تعلیف دام جمع‌آوری می‌گردد، باقی گذاشتن یک سوم درصد بقایا به همراه کشت مستقیم به‌عنوان گزینه مناسب و قابل اجرا برای حفظ کیفیت خاک و پایداری محیط‌زیست است.
کورش شیرانی؛ مهرداد پسندی
چکیده
فرونشست زمین یکی از مخاطرات زمین‌شناسی، تأثیرات گسترده‌ای بر زیرساخت‌ها، کشاورزی و محیط‌زیست دارد. این مطالعه با هدف ارزیابی و پهنه‌بندی خطر فرونشست زمین در برخی از مهمترین حوضه‌های آبریز استان اصفهان، شامل اصفهان-برخوار، نجف‌آباد، مهیار شمالی، مهیار جنوبی و کوهپایه-سجزی، با استفاده از داده‌های صعودی، نزولی و ترکیبی (صعودی-نزولی) ...
بیشتر
فرونشست زمین یکی از مخاطرات زمین‌شناسی، تأثیرات گسترده‌ای بر زیرساخت‌ها، کشاورزی و محیط‌زیست دارد. این مطالعه با هدف ارزیابی و پهنه‌بندی خطر فرونشست زمین در برخی از مهمترین حوضه‌های آبریز استان اصفهان، شامل اصفهان-برخوار، نجف‌آباد، مهیار شمالی، مهیار جنوبی و کوهپایه-سجزی، با استفاده از داده‌های صعودی، نزولی و ترکیبی (صعودی-نزولی) ماهواره Sentinel-1 و تکنیک PSInSAR انجام شده است. در این مطالعه، داده‌های Sentinel-1 مربوط به دوره زمانی 1393 (2014) تا 1402 (2023) مورد استفاده قرار گرفته است. این داده‌ها شامل تصاویر صعودی و نزولی این ماهواره می‌باشد که ترکیب آنها به حذف ابهامات ناشی از جهت جابجایی کمک می‌نماید.در ابتدا، پردازش اولیه داده‌ها انجام گردیده که شامل هم‌ثبت‌سازی تصاویر به‌منظور تطابق دقیق پیکسل‌ها و تولید تداخل‌نگارها برای استخراج تغییرات فاز می‌باشد. سپس شناسایی پراکنده‌سازهای ماندگار (PS) صورت گرفته است که در این مرحله، نقاطی با بازتاب پایدار رادار با استفاده از شاخص پراکندگی دامنه (ADI) و تحلیل پایداری فاز شناسایی شده‌اند. در گام بعد، تصحیح خطاهای جوی و مداری با استفاده از مدل‌های آماری و روشهای وارون‌سازی انجام شده تا اثرات جوی و خطاهای مداری حذف گردند. سپس به توسط تحلیل سری زمانی تغییرات زمین، جابجایی در طول زمان محاسبه گردیده و داده‌ها به مختصات جغرافیایی تبدیل شده‌اند. در ادامه، داده‌های به‌دست‌آمده با داده‌های زمینی و سایر منابع مستقل مقایسه شده تا دقت و قابلیت اعتماد نتایج اعتبارسنجی شود. نهایتاً نقشه‌های پهنه‌بندی شامل نقشه‌های فرونشست تجمعی، نرخ سالیانه فرونشست و پهنه‌های خطر وقوع این پدیده تهیه شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که فرونشست زمین در منطقه مورد مطالعه از مقدار ناچیز تا 55 سانتی‌متر در بازه 9 ساله مورد بررسی متغیر می‌باشد. نرخ سالیانه فرونشست در مناطقی از حوضه‌های اصفهان-برخوار و مهیار جنوبی به 6 سانتی‌متر در سال رسیده است. ترکیب داده‌های صعودی و نزولی علاوه بر کمک به کاهش خطاها، امکان تفکیک جابجایی‌های عمودی و افقی زمین را نیز فراهم ساخته است. بیشترین فرونشست تجمعی در مناطق شهری و کشاورزی حوضه اصفهان-برخوار و همچنین در محدوده رسوبات رسی در حوضه مهیار جنوبی مشاهده میشود. پهنه‌بندی خطر نشان می‌دهد که حوضه‌های اصفهان-برخوار و مهیار جنوبی دارای بیشترین مساحت پهنه‌های با خطر بسیار زیاد هستند. در سایر حوضه‌ها، مناطق با خطر متوسط و کم غالب می‌باشند. نقشه‌های پهنه‌بندی، ارتباط مستقیمی را بین بیشترین میزان فرونشست و کاربری اراضی (مانند مناطق شهری و کشاورزی) و همچنین ویژگی‌های زمین‌شناسی (رسوبات رسی و کلوت‌ها) نشان می‌دهند. پژوهش‌های آینده باید بر پایش مداوم و توسعه مدل‌های پیش‌بینی فرونشست برای مقابله مؤثر با این پدیده متمرکز شوند.
مجید کاظم زاده؛ َعلی شهبازی؛ زهرا نوری؛ اصغر بیات
چکیده
چکیده مبسوطمقدمهدر چند دهه اخیر، روند افزایشی مخاطرات طبیعی و تخریب منابع طبیعی تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی شدت فزاینده‌ای یافته است. یکی از روشهای مهم در کنترل و کاهش رواناب سطحی برای تعدیل سیلاب و دبی اوج، اقدامات آبخیزداری اعم از اقدامات مدیریتی و حفاظتی، بیولوژیکی و یا مکانیکی می‌باشد. هرچند طی سنوات گذشته اقدامات آبخیزداری ...
بیشتر
چکیده مبسوطمقدمهدر چند دهه اخیر، روند افزایشی مخاطرات طبیعی و تخریب منابع طبیعی تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی شدت فزاینده‌ای یافته است. یکی از روشهای مهم در کنترل و کاهش رواناب سطحی برای تعدیل سیلاب و دبی اوج، اقدامات آبخیزداری اعم از اقدامات مدیریتی و حفاظتی، بیولوژیکی و یا مکانیکی می‌باشد. هرچند طی سنوات گذشته اقدامات آبخیزداری ارزشمندی در سطح کشور اجرا گردیده است، اما متاسفانه مستندسازی علمی و مطالعات در خصوص عملکرد، نقاط ضعف و قوت و اثربخشی آنها بسیار کم می باشد. مواد و روش هاحوزه آبخیز زوجی زیدشت طالقان شامل حوزه آبخیز نمونه و شاهد که به ترتیب دارای مساحت 104 هکتار و 92 هکتار بوده و در داخل حوزه معرف با مساحت 2750 هکتار قرار گرفته است. در حوزه نمونه به همراه حفاظت و قرق کل حوزه، در سطح حدود 5/12 هکتار بانکت بندی به همراه بذرکاری (بانکت بندی منقطع به همراه چاله فلسی) اجرا گردیده است. در بخش اقدامات مکانیکی در حوزه نمونه به ترتیب 943 و 5/72 متر مکعب سازه گابیونی و سازه خشکه چین اجرا گردیده است. مجموع مخزن ایجادی سازه های گابیونی و خشکه چین به ترتیب 13550 و 125 متر مکعب بوده است. در تحقیق حاضر با توجه به اهمیت تاثیر پوشش گیاهی در رواناب و دبی اوج از طریق شماره منحنی در مدلسازی، مطالعه و اندازه‌گیری میدانی تغییرات پوشش گیاهی طی 5 سال اخیر (1398 تا 1402) در دو حوزه آبخیز نمونه و شاهد ارائه می‌گردد. نتایج و بحثارزیابی نتایج تغییرات پوشش گیاهی تحت تاثیر اقدامات آبخیزداری نشان داد که مقدار درصد پوشش گیاهی و تولید گیاهی به طور متوسط حدود 8 درصد و 265 کیلوگرم در حوزه نمونه (51 درصد متوسط پوشش گیاهی و 777 کیلو گرم در هکتار متوسط تولید) بیشتر از حوزه شاهد (43 متوسط درصد پوشش گیاهی و 512 کیلو گرم در هکتار متوسط تولید) بوده است. در بحث کاهش دبی اوج حوزه آبخیز نمونه و شاهد، نتایج ارزیابی داده‌های مشاهداتی نشان داد که دبی اوج حوزه نمونه تحت تاثیر اقدامات آبخیزداری 65 درصد کمتر از حوزه شاهد (بدون اجرای اقدامات آبخیزداری) بوده است.نتیجه گیریدر اثر اجرای عملیات بیولوژیکی و مکانیکی علاوه‌بر کاهش دبی اوج، زمان رسیدن به دبی اوج در حوزه نمونه نیز افزایش یافته است (بحث افزایش زمان تمرکز) و دبی اوج سیل با تاخیر زمانی بیشتری نسبت به هیدروگراف سیل در حالت بدون اقدامات آبخیزداری حوزه شاهد رخ داده است.
