نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• اسما بادامه
• محمود آذری
• علی گلکاریان

گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

فرآیندهای هیدرولوژیکی به عنوان جزئی از خدمات بوم‌سازگان خشکی‌در مدیریت و اتخاذ تصمیمات مؤثر جهت حفظ بوم‌سازگان ها حائز اهمیت می‌باشند. ارزیابی کمی خدمات بوم‌سازگان برای تعریف راهبرد‌های مختلف مدیریتی ضروری است. از این رو هدف این مطالعه ارزیابی تحلیل مکانی خدمات بوم‌سازگان هیدرولوژیکی حوزه آبخیز نیشابور می‌باشد. بدین منظور مدل InVEST جهت تعیین میزان رواناب سریع، آبدهی، فرسایش و نگهداشت خاک حوزه آبخیز نیشابور مورد استفاده قرار گرفت. مدل با استفاده از داده‌های بارش، دما بیشینه و کمینه برای دوره 1989-1982 و 1993-1990 مورد واسنجی و اعتبار‌سنجی قرار گرفت. سپس نقشه‌های بارش، دمای حداقل و دمای حداکثر ماهانه به مدل وارد و اجرا شد. نتایج نشان داد، مقدار متوسط رواناب و آبدهی سالانه به ترتیب 3/34 و 3/43 میلی‌متر است. بالاترین مقدار رواناب سریع و آبدهی در زیرحوضه 1 و کم‌ترین مقدار به ترتیب در زیرحوضه 4 و 5 مشاهده شده است. در زمینه آبدهی این تفاوت‌ها عمدتاً به تأثیرات شرایط اقلیمی و نوع کاربری اراضی مربوط می‌شوند. نگهداشت خاک در تمامی زیرحوضه‌ها بیشتر از میزان فرسایش است. زیرحوضه 3 با بیش‌ترین نگهداشت خاک، پتانسیل بالاتری در جلوگیری از فرسایش را دارد، در حالی که زیرحوضه 4 پتانسیل کمتری دارد. کاربری‌های جنگل و کاربری بیشه‌زار و درختچه بیش‌ترین توانایی را در نگهداشت خاک ایفا می‌کنند. یافته‌ها نشان می‌دهد که زیرحوضه 1 نیاز به مدیریت دقیق‌تر برای جلوگیری از سیلاب‌ها و ذخیره‌سازی آب دارد، و حفاظت از پوشش‌های جنگلی برای حفظ خدمات نگهداشت خاک ضروری است.

کلیدواژه‌ها

• خدمات بوم سازگان
• رواناب سریع
• نگهداشت خاک
• آبدهی حوضه
• آبخیزداری

عنوان مقاله [English]

Spatial assessment and analysis of hydrological ecosystem services in the Neyshabur watershed using the InVEST software

نویسندگان [English]

• Asma Badameh
• Mahmood Azari
• Ali Golkarian

Department of Range and Watershed Management, College of Natural Resources and Environment, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Hydrological processes, as part of ecosystem services in drylands, are crucial for effective management and decision-making to preserve ecosystems. Quantitative assessment of ecosystem services is essential for defining various management strategies. Therefore, the objective of this study is to Spatial assessment and analysis of hydrological ecosystem services in the Neyshabur watershed. To this end, the InVEST model was used to determine the quick flow, water yield, erosion, and soil retention in the Neyshabur watershed. The model was calibrated and validated using precipitation, maximum, and minimum temperature data for the periods 1982-1989 and 1990-1993. Then, the monthly precipitation, minimum temperature, and maximum temperature maps were input into the model and executed. The results showed that quick flow is mainly influenced by precipitation. The average annual quick flow and water yield were 34.3 mm and 43.3 mm, respectively. The highest values of quick flow and water yield were observed in Sub-basin 1, while the lowest values were found in Sub-basins 4 and 5. In terms of water yield, these differences were mainly due to climatic conditions and land use types. Soil retention was higher than erosion in all sub-basins. Sub-basin 3, with the highest soil retention, has a greater potential for preventing erosion, while Sub-basin 4 has a lower potential. Forest, shrubland, and scrubland land uses have the greatest ability for soil retention. The findings indicate that Sub-basin 1 requires more precise management to prevent floods and optimize water storage, while forest cover protection is essential for maintaining soil retention services.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ecosystem services
• Quickflow
• Soil retention
• Watershed management
• Water yield