سیدامید آل یاسین؛ بهمن شمس اسفند اباد؛ حمید ترنج‌زر؛ عباس احمدی؛ شهرو مختاری
چکیده
تالابها یکی از سازنده ترین اکوسیستم ها در سراسر جهان هستند.آنها یک زیستگاه منحصر به فرد و غنی را برای موجودات فراهم می کنند و همچنین طیف گسترده ایی از کارکردهای اقتصادی و خدماتی مانند حفاظت از آب-تنظیم رواناب-تصفیه کیفیت اب و خدمات تفریحی را انجام می دهند. هدف پژوهش حاضر ارزیابی سلامتی تالاب میقان بر اساس روشهای مختلف بود.جهت ارزیابی ...
بیشتر
تالابها یکی از سازنده ترین اکوسیستم ها در سراسر جهان هستند.آنها یک زیستگاه منحصر به فرد و غنی را برای موجودات فراهم می کنند و همچنین طیف گسترده ایی از کارکردهای اقتصادی و خدماتی مانند حفاظت از آب-تنظیم رواناب-تصفیه کیفیت اب و خدمات تفریحی را انجام می دهند. هدف پژوهش حاضر ارزیابی سلامتی تالاب میقان بر اساس روشهای مختلف بود.جهت ارزیابی سلامت اکوسیستم های آبی و نیز جهت بررسی وضعیت موجودات کف زی و سایر پارامترها، نمونه برداری از رسوبات کف تالاب انجام شد. نمونه برداری در 10 نقطه از تالاب و در 5 تکرار در هر نقطه انجام شد. شاخص های متعددی جهت بررسی سلامت تالاب میقان به کار گرفته شد. که شامل شاخص زیستی (BI ) بوده است. علاوه بر موارد مذکور، چهار چوب اصلی شامل شاخص های زیستی، شاخص آلودگی فلزات سنگین و شاخص کیفیت آب می باشد که به نحوی در این تحقیق هم لحاظ گردیده است. سلامت اکوسیستم تالاب میقان بر اساس شاخص های مذکور مورد ارزیابی قرار گرفت و نقشه سلامت اکوسیستم آبی تالاب میقان تهیه شد. نتایج این مطالعه نشان داد که که به جز در مورد فلزات سنگین نیکل، روی و سرب و نیز PH، برای دیگر عناصر (EC، Na، Cl، Mg، Ca، HCO3، SO4 و TDS)، کمترین و بیشترین مقدار به ترتیب مربوط به ایستگاه های 3 و 6 است. بالا بودن مقدار این عناصر در ایستگاه 6 می تواند ناشی از فعالیت کارخانه سولفات سدیم در ناحیه شمال تالاب باشد که با برداشت رسوبات کف تالاب باعث تغییر در اکوسیستم تالاب می گردد. در مورد مس، روی و سرب، کمترین تمرکز در بخش شمال غربی تالاب و بیشترین تمرکز در دو بخش غرب و جنوب شرق تالاب دیده می شود. بالا بودن این عناصر در بخش جنوبی تالاب، می تواند ناشی از پسابهای شهری و خانگی باشد
محمدتقی حیدری؛ حسینعلی بهرامی؛ علیرضا علیاری
چکیده
رطوبت خاک یکی از پارامترهای بنیادی محیط زیست است که بر زندگی گیاهی، جانوری و فعالیت ریزجانداران مستقیماً تأثیرگذار بوده است. اندازه‌گیری مقدار دقیق رطوبت حجمی خاک در علوم کشاورزی، هیدرولوژی و خاکشناسی بسیار حائز اهمیت است. لذا استفاده از روشی که بتواند رطوبت خاک را در شرایط طبیعی و بدون دست‌خوردگی با سرعت و دقت بالا به‌دست آورد، ...
بیشتر
رطوبت خاک یکی از پارامترهای بنیادی محیط زیست است که بر زندگی گیاهی، جانوری و فعالیت ریزجانداران مستقیماً تأثیرگذار بوده است. اندازه‌گیری مقدار دقیق رطوبت حجمی خاک در علوم کشاورزی، هیدرولوژی و خاکشناسی بسیار حائز اهمیت است. لذا استفاده از روشی که بتواند رطوبت خاک را در شرایط طبیعی و بدون دست‌خوردگی با سرعت و دقت بالا به‌دست آورد، بسیار با اهمیت است. روش رادار نفوذی زمین (GPR) به عنوان یک روش غیر مخرب برای بررسی زیرسطحی چندی است که در حال تکامل است. مطالعات مختلفی در زمینه تعیین رطوبت خاک با استفاده از GPR انجام شده است، اما در ایران مطالعات محدودی در این زمینه انجام شده است. بنابراین هدف از انجام این پژوهش انداره‌گیری رطوبت خاک با استفاده از روش GPR و مقایسه با روش های وزنی و TDR می‌باشد. این پژوهش طی دو مرحله در فصل مرطوب(اواخر زمستان) و خشک(اواخر بهار) از منطقه مطالعاتی با استفاده از سه روش GPR، روش وزنی و دستگاه TDR برداشت گردید. نتایج بیانگر این است که در منطقه مورد مطالعه، پراکنش رطوبت در هر مرحله از برداشت، تغییرات محدودی را نشان می‌دهد در صورتی که تغییرات زمانی رطوبت در فاصله زمانی بین فصل زمستان و بهار چیزی حدود 10-15 درصد اختلاف دارد. همچنین شاخص میانگین مربعات خطای روش GPR در مقایسه با روش TDR 13/2 می باشد همچنین این شاخص در مقایسه روش GPR و وزنی 81/3 می باشد و ضریب همبستگی دراین دو مقایسه به ترتیب برابر با 87/0 و 95/0 می باشد که بیانگر دقت بالای روش GPR برای برآورد رطوبت خاک می باشد.
مهری رئوفی؛ محمود حبیب نژاد روشن؛ کاکا شاهدی؛ فاطمه کاردل
چکیده
رودخانه‌ها به عنوان شریان‌های اصلی حوزههای آبخیز به شمار می‌روند که نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی، شرب و صنعت فراهم می‌آورند. از طرفی کاهش کیفیت آب رودخانه‌ها از بزرگترین نگرانی‌های انسان در قرن اخیر بوده است. به منظور بررسی کیفیت آبهای جاری میتوان از شاخصهای زیستی و بررسی بی‌مهرگان کفزی استفاده کرد. هدف این مطالعه ...
بیشتر
رودخانه‌ها به عنوان شریان‌های اصلی حوزههای آبخیز به شمار می‌روند که نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی، شرب و صنعت فراهم می‌آورند. از طرفی کاهش کیفیت آب رودخانه‌ها از بزرگترین نگرانی‌های انسان در قرن اخیر بوده است. به منظور بررسی کیفیت آبهای جاری میتوان از شاخصهای زیستی و بررسی بی‌مهرگان کفزی استفاده کرد. هدف این مطالعه بررسی کیفیت آب رودخانه‌های اصلی حوزه آبخیز بابلرود با استفاده از شاخص زیستی هیلسنهوف (HFBI) می‌باشد. به این منظور نمونه‌برداری از بی‌مهرگان کفزی در 5 ایستگاه رودخانه‌های اصلی با استفاده از قاب توری (سوربر) با سطح پوششی 40 سانتی‌متر مربع انجام و به منظور شناسایی به آزمایشگاه انتقال داده شدند. سپس با بهره‌گیری از کلیدهای شناسایی Pennak (1953) و Mellenby (1963) نمونه‌ها تا حد خانواده و جنس شناسایی و مورد شمارش و وزن قرار گرفتند. همچنین همزمان با نمونه‌برداری از موجودات کفزی به منظور مطالعه خصوصیات فیزیکوشیمیایی آب، از آب رودخانه نمونه برداشت گردید. جهت بررسی ارتباط بین نمونه‌های زیستی با خصوصیات فیزیکوشیمیایی آب از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. نتایج نشان داد که ایستگاه بابلک با کمترین مقدار FBI و ایستگاه بابلرود-بابل دارای بیشترین مقدار FBI در به ترتیب در رده‌بندی بدون آلودگی آلی و مقداری آلودگی آلی قرار گرفتند. نتایج همبستگی نمونه‌های زیستی با پارامترهای فیزیکوشیمیایی در اغلب موارد به صورت عدم معنیداری در سطح اطمینان 95 درصد بوده است. بیشترین ضریب همبستگی بین گونه‌های Oligochaeta با تنوع زیستی Diversity بوده است.واژه‌های کلیدی: بی‌مهرگان کفزی، کیفیت آب، HFBI، حوزه آبخیز بابلرود، استان مازندران
مرتضی میری؛ مهران زند؛ محمدرضا کوثری؛ مجتبی رحیمی
چکیده
هدف این پژوهش بررسی تغییرات مکانی-زمانی رخدادهای حدی دمایی ایران طی دوره مشاهداتی و همچنین دوره آینده است. داده‌های مور استفاده شامل؛ متوسط حداکثر و حداقل روزانه 123 ایستگاه سینوپتیک طی دوره 2017-1988 و داده‌های مدل CNRM-CM6-1 برای دوره 2060-2020 تحت دو سناریو خوش‌بینانه SSP126 و بدبینانه SSP585 می‌باشد. به‌منظور محاسبه شاخصهای حدی دمایی سرد و گرم ...
بیشتر
هدف این پژوهش بررسی تغییرات مکانی-زمانی رخدادهای حدی دمایی ایران طی دوره مشاهداتی و همچنین دوره آینده است. داده‌های مور استفاده شامل؛ متوسط حداکثر و حداقل روزانه 123 ایستگاه سینوپتیک طی دوره 2017-1988 و داده‌های مدل CNRM-CM6-1 برای دوره 2060-2020 تحت دو سناریو خوش‌بینانه SSP126 و بدبینانه SSP585 می‌باشد. به‌منظور محاسبه شاخصهای حدی دمایی سرد و گرم ایران طی دوره‌های مختلف، از 14 شاخص دمای توصیه شده از سوی گروه کارشناسی CCL/CLIVAR استفاده شده است. محاسبه شاخصها و خروجی نهایی آنها با برنامه نویسی در محیط نرم‌افزار متلب انجام شده است. محاسبه شاخصهای حدی دمایی گرم طی دوره مشاهداتی نشان داد که برای بیشتر ایستگاه‌ها در حالت کلی فراوانی و روند شاخصهای گرم مانند شب‌ها و روزهای گرم، روزهای تابستانی، تعداد شب‌های حاره‌ای روند افزایشی و معنادار در سطح 95 درصد بوده است. در مقابل تغییرات زمانی رخداد شاخصهای سرد نشان داد که برای بیشتر ایستگاه‌ها در حالت کلی روند شاخصهای سرد مانند روزهای سرد، شب‌های سرد و تعداد روزهای یخبندان، نزولی و کاهشی بوده است. بررسی فراوانی رخداد شاخص SU25 به‌عنوان یکی شایع‌ترین شاخصهای حدی گرم نشان داد که روند این شاخص در تمامی ایستگاه های مورد مطالعه طی دوره مشاهداتی در سطح 95 در صد معنادار بوده است. از نظر مکانی بیشترین فراوانی رخداد این شاخص برای ایستگاه کنارک (فرودگاه) با 363 روز و کمترین مقدار رخ داده مربوط به ایستگاه اردبیل 21 روز می‌باشد. بیشینه شاخص روزهای یخبندان (FD) که یکی از شایع‌ترین شاخص حدی سرد در کشور است برای ایستگاه سراب با 179 روز و حد پایینی آن با عدم رخداد یخبندان برای برخی از ایستگاه‌های جنوب غربی کشور می‌باشد. بررسی شاخصهای دمایی آینده طی دوره 2060-2020 نشان عدم تابعیت رفتار شاخصهای حدی دمایی سرد و گرم از موقعیت جغرافیایی و شرایط توپوگرافی مناطق مختلف کشور است. چراکه بر اساس خروجی‌های مدل CNRM-CM6-1 برای دو سناریو ssp126 و ssp585 طی دوره 2060-2020 روند شاخصهای حدی گرم در مناطق با ارتفاعات زیاد و عرض جغرافیایی بالاتر در مقایسه با مناطق با ارتفاع و عرض جغرافیایی کمتر تفاوتی زیادی ندارد و رفتار روند در مناطق مختلف با ویژگی‌های جغرافیایی متفاوت با اختلاف کمی مشابه همدیگر می‌باشد. در مجموع بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش و پژوهش‌های مشابه ذکر شده میتوان گفت که حدی‌های دمایی گرم ایران طی دوره گذشته و آینده با افزایش و بیشتر فرین‌های سرد ایران با کاهش همراه هستند که نرخ تغییرات آنها در مناطق مختلف کشور با شدت و ضعف متفاوتی همراه می‌باشد.
یحیی پرویزی؛ زهرا گرامی
چکیده
برآوردهای انجام شده در کشور نشان از هدر رفت سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب خاک از عرصه منابع اراضی کشور است. اگرچه ارزش‌گزاری اقتصادی این حجم از اتلاف منابع خاک از این رهگذر کار دشواری است، ولی با توجه به تعادل شکننده اکوسیستم‌های موجود در منابع اراضی کشور میتوان پیش‌بینی نمود که این حجم اتلاف منابع چه زیان جبران‌ناپذیر و برگشت‌ناپذیری ...
بیشتر
برآوردهای انجام شده در کشور نشان از هدر رفت سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب خاک از عرصه منابع اراضی کشور است. اگرچه ارزش‌گزاری اقتصادی این حجم از اتلاف منابع خاک از این رهگذر کار دشواری است، ولی با توجه به تعادل شکننده اکوسیستم‌های موجود در منابع اراضی کشور میتوان پیش‌بینی نمود که این حجم اتلاف منابع چه زیان جبران‌ناپذیر و برگشت‌ناپذیری را به ظرفیت تولید و کارکرد این منابع وارد می‌نماید. بخشی از این اتلاف خاک توسط فرایندهای خاک‌سازی جبران و جایگزین میشود و تا زمانی که میزان فرسایش از نرخ خاک‌سازی پیشی‌نگرفته است، به نوعی فرآیند ذی طبیعی و اجتناب‌ناپذیری تلقی میشود. داشتن اطلاع از نرخ جایگزینی طبیعی برای رصد تغییرات کیفیت و کمیت این منبع طبیعی و دانستن روند زوال یا بهبودی آن ضروری است. از سوی دیگر، سالانه ارقام کلانی از منابع مالی کشور صرف اقدامات آبخیزداری میشود. این در حالی است که یک استاندارد منطقه‌ای کمی برای طراحی این اقدامات و همچنین یک شیوه‌نامه کاربردی، برای ارزیابی میزان اثرگزاری این اقدامات در دست نیست. این استاندارد و نیز کمیت نرخ باززایی و تجدید‌پذیری خاک، در جهان تحت عنوان فرسایش قابل تحمل خاک شناخته شده است. در این مقاله خلاصه‌ای از نحوه شکل‌گیری این مفهوم در علوم خاک، فاکتورهای موثر بر مقدار T، و همچنین روشهای محاسبه آن معرفی و ارزیابی میشود. همچنین، خلاصه تحقیقات صورت گرفته و نتایج آنها در ارتباط با فرسایش قابل تحمل و آشنایی با روشهای مختلف در این زمینه ارائه و پیشنهادات و نیازهای تحقیقاتی و راهکارهای بهینه برآورد فرسایش قابل تحمل برای شرایط کشور معرفی شده است.
سید احمد حسینی؛ محمودرضا طباطبایی
چکیده
شبیه‌سازی رسوب معلق در سیستم‌های هیدرولوژیکی به دلیل عدم درک و دانش کافی از اجزاء و فرآیندهای متقابل همواره با عدم قطعیت روبرو بوده و بدین سبب منجر به کاربرد مدل‌های هوشمند و از جمله شبکه‌های عصبی مصنوعی در آن شده است. استفاده از مدل‌های هوشمند نیز با چالش‌هائی روبرو است. تعیین ساختار مناسب شبکه، مستلزم بهینه نمودن پارامترهای ...
بیشتر
شبیه‌سازی رسوب معلق در سیستم‌های هیدرولوژیکی به دلیل عدم درک و دانش کافی از اجزاء و فرآیندهای متقابل همواره با عدم قطعیت روبرو بوده و بدین سبب منجر به کاربرد مدل‌های هوشمند و از جمله شبکه‌های عصبی مصنوعی در آن شده است. استفاده از مدل‌های هوشمند نیز با چالش‌هائی روبرو است. تعیین ساختار مناسب شبکه، مستلزم بهینه نمودن پارامترهای مورد استفاده (نظیر تعداد بهینه نورون‌ها و لایه‌ها، وزن و بایاس و نوع توابع فعال‌سازی) در آن بوده که بهینه‌سازی مناسب آنها به روش آزمون و خطا، ضمن کارائی کم، منجر به صرف زمان زیاد میشود. در این پژوهش به منظور شبیه‌سازی بار رسوب معلق روزانه در حوزه‌ی آبخیز سراب قره‌سو (رودخانه‌های قور‌ی‌چای و هیرچای) واقع در استان اردبیل، از شبکه عصبی مصنوعی پرسپترون چند لایه استفاده شد. در راستای آموزش مدل‌های شبکه عصبی، علاوه بر روش‌مرسوم پس انتشار خطا، به منظور بهینه‌سازی مقادیر وزن و بایاس نورون‌های مدل‌های شبکه عصبی، از الگوریتم بهینه‌سازی ازدحام ذرات استفاده گردید. همچنین به منظور افزایش قدرت تعمیم‌دهی مدل‌ها، از خوشه‌بندی نگاشت خود سازمان‌ده استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش مدل‌های شبکه عصبی با الگوریتم PSO، کارائی بیشتری نسبت به مدل‌های شبکه عصبی که صرفأ از روشهای پس انتشار خطا استفاده می‌نمایند، داشته است. با توجه به آنکه الگوریتم‌های تکاملی (نظیر الگوریتم PSO) می‌توانند راه‌حل‌های مناسبی در بهینه‌سازی پارامترهای شبکه عصبی ارائه نمایند لذا، بکارگیری آنها در آموزش مدل‌های شبکه عصبی می‌تواند، راهکار مناسبی در بهبود کارایی مدل‌های هوشمند و بالاخص در شبیه‌سازی رسوب معلق رودخانه‌ها و بکارگیری نتایج آن در اقدمات سازه‌ای آبخیزداری و عملیات منابع آبی باشد.
مریم صبوری؛ هایده آرا؛ محمد کیا کیانیان؛ امین صالح پور جم
چکیده
طی دهه‌های اخیر بهرهبرداری مفرط و غیراصولی از منابع حوزههای آبخیز (خاک، آب و پوشش گیاهی) باعث کاهش سلامت آنها شده است. یکی از این پاسخ‌ها، که می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد، توجه به معیشت جایگزین و بخصوص صنعت بوم‌گردی و گردشگری است. از این رو، شناخت ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌های مناطق مختلف ضرورت می‌یابد. هدف از پژوهش حاضر، ...
بیشتر
طی دهه‌های اخیر بهرهبرداری مفرط و غیراصولی از منابع حوزههای آبخیز (خاک، آب و پوشش گیاهی) باعث کاهش سلامت آنها شده است. یکی از این پاسخ‌ها، که می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد، توجه به معیشت جایگزین و بخصوص صنعت بوم‌گردی و گردشگری است. از این رو، شناخت ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌های مناطق مختلف ضرورت می‌یابد. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی ارزش گردشگری چشم‌اندازهای ژئومورفوتوریستی (مطالعه موردی: حوضه حبله‌رود) با استفاده از مدل پرالونگ می‌باشد. از بین مکان‌های ژئومورفیک منطقه حبله رود، 3 مکان انتخاب شد و برای هر یک از مکان‌های ژئومورفیک یک شناسنامه تهیه گردید. مکان‌ها شامل روستای رودافشان در غرب شهر دماوند، چشمه خُمده و تنگه واشی می‌باشند. در این تحقیق، بنا بر مدل پرالونگ، نظرسنجی از تعدادی کارشناسان آگاه نسبت به منطقه مورد مطالعه و گردشگران بازدیدکننده (30 نفر) با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده به عمل آمد. در این مدل، ارزش گردشگری یک مکان با میانگین ارزش‌های زیبایی، علمی، فرهنگی و اقتصادی مورد سنجش قرار گرفت. پس از سنجش داده‌ها مشخص شد، که از بین سه نمونه انتخاب شده، ژئوسایت تنگه واشی با عیار گردشگری 54/0 و میانگین ارزش بهره‌وری 68/0، دارای بالاترین ارزش ژئومورفوتوریسمی می‌باشد. آن چه باعث بالا بردن ارزش و اهمیت تنگه واشی شده است، منحصر به فرد بودن آن در سطح کشور، اقلیم مساعد و خنک، اشکال ژئومورفولوژی و حکاکی‌های کم‌نظیر بر روی دیواره سنگی تنگه و همچنین منظره آبشار و وجود چمنزار بسیار زیبا در اطراف این تنگه می‌باشد. ژئوسایت‌های غار رودافشان با عیار گردشگری (41/0) در رتبه دوم قرار گرفت. دلایل کسب این رتبه را می توان تجمع پدیده‌های ژئومورفولوژیکی به صورت فشرده در محدوده کوچک (داخل غار)، واقع شدن در کنار روستای رودافشان و جاذبه‌های طبیعی (رودخانه دلیچای، طبیعت بکر روستا با درختان سرسبز و بلند)، آن دانست. چشمه آب معدنی خُمده با عیار (31/0)، رتبه سوم را به خود اختصاص داد. ارزیابی‌ها نشاندهنده آن است، که ارزش‌های گردشگری لندفرم‌های ژئومورفولوژیکی منطقه تنگه واشی عمدتاً به دلیل بالابودن ارزش زیبایی ظاهری و ارزش فرهنگی و ارزش علمی این لندفرم است. عواملی مانند دشواری دسترسی، نبود امکانات و تسهیلات رفاهی و خدماتی مناسب و عدم توجه به ژئوتوریسم در کاهش مجموع عیارهای محاسبه شده مؤثر بوده است.
پارسا حقیقی؛ سید مسعود سلیمان پور؛ سهراب صادقی
چکیده
تغییرات اقلیمی و گرم شدن آب‌وهوا می‌تواند به‌طور مستقیم بر مقادیر فرین اقلیمی و تغییرات زمانی و مکانی این رخدادها تأثیر گذارد. در این پژوهش به‌منظور تحلیل روند وقوع رخدادهای فرین اقلیمی آینده نزدیک استان فارس از برونداد مدل ACCESS-ESM1-5 مربوط به گزارش ششم IPCC و آخرین سری انتشار سناریوهای اقلیمی (SSP) پس از ریزمقیاس نمایی با استفاده از مدل ...
بیشتر
تغییرات اقلیمی و گرم شدن آب‌وهوا می‌تواند به‌طور مستقیم بر مقادیر فرین اقلیمی و تغییرات زمانی و مکانی این رخدادها تأثیر گذارد. در این پژوهش به‌منظور تحلیل روند وقوع رخدادهای فرین اقلیمی آینده نزدیک استان فارس از برونداد مدل ACCESS-ESM1-5 مربوط به گزارش ششم IPCC و آخرین سری انتشار سناریوهای اقلیمی (SSP) پس از ریزمقیاس نمایی با استفاده از مدل آماری LARS–WG در سطح ایستگاه استفاده‌شده است. از اطلاعات روزانه بارش، دمای بیشینه و کمینه سه ایستگاه سینوپتیک آباده، شیراز و لار مربوط به استان فارس استفاده‌شده است. پس از ریزمقیاس نمایی برونداد مدل ACCESS-ESM1-5 پیش‌بینی بارش، دمای کمینه و بیشینه برای دوره آینده نزدیک (2055-2026) انجام گرفت. سپس با استفاده از پکیج RClimdex در نرم‌افزار R، 14 شاخص فرین اقلیمی (7 شاخص دمایی و 7 شاخص بارشی) برای دوره پایه و آینده نزدیک استخراج شد. نتایج مربوط به ریزمقیاس نمایی برونداد مدل ACCESS-ESM1-5 نشان از افزایش دمای کمینه و بیشینه دوره آینده نزدیک (2055-2026) نسبت به دوره پایه (2020-1991) در هر سه ایستگاه و هر سه سناریو می دهد. مقادیر متوسط بارش نیز در ایستگاه شیراز نزولی و در دو ایستگاه آباده و لار صعودی پیش‌بینی‌شده است. نتایج مربوط به تعیین روند در شاخصهای اقلیمی نشان داد که وجود روند در شاخصهای فرین دمایی به نسبت شاخصهای فرین بارشی محسوس‌تر است. روند افزایشی شاخصهای حدی گرم و روند کاهشی شاخصهای حدی سرد در دوره آینده نزدیک (2055-2026) در استان فارس اتفاق خواهد افتاد؛ بنابراین ضروری است که در سطوح مختلف مدیریتی به‌منظور مقابله با پیامدهای احتمالی افزایش دما و رخدادهای حدی گرم تصمیمات و برنامههای پیشگیرانه اتخاذ و عملیاتی شود. فراوانی رخدادهای فرین بارش نیز نشان از افزایش شاخص شدت روزانه بارش، افزایش حداکثر بارش یک‌روزه در سه ایستگاه آباده، شیراز و لار و افزایش تعداد روزهای با بارش سنگین و خیلی سنگین در دو ایستگاه آباده و لار می‌دهد. این شرایط می‌تواند بیانگر افزایش بارش‌های شدید و کوتاه‌مدت و در مقابل کوتاه‌تر شدن فصل بارش منطقه باشد.
امین صالح پور جم؛ جمال مصفایی
چکیده
در این مطالعه، اقدام به ساختاربندی مساله و شناسایی و اولویتبندی راه‌حل‌های بهبود سلامت آبخیز کال‌آجی مبتنی بر چارچوب DPSIR و آزمون‌های ناپارامتریک آماری شد. در مرحله نخست، شناسایی پیشران‌ها و فشارهای منتج به وضعیت سلامت آبخیز کال‌آجی و اثرات مربوطه از طریق مرور منابع و تحقیقات پیشین، بازدید از حوضه، مصاحبه با کارشناسان آگاه به ...
بیشتر
در این مطالعه، اقدام به ساختاربندی مساله و شناسایی و اولویتبندی راه‌حل‌های بهبود سلامت آبخیز کال‌آجی مبتنی بر چارچوب DPSIR و آزمون‌های ناپارامتریک آماری شد. در مرحله نخست، شناسایی پیشران‌ها و فشارهای منتج به وضعیت سلامت آبخیز کال‌آجی و اثرات مربوطه از طریق مرور منابع و تحقیقات پیشین، بازدید از حوضه، مصاحبه با کارشناسان آگاه به مساله متشکل از کارشناسان ادارات منابع طبیعی، محیط زیست، آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، اعضای هیئت علمی مراکز دانشگاهی و پژوهشی و نیز مصاحبه با جوامع محلی انجام شد. سپس، اقدام به تعیین راهکارهای بهبود وضعیت سلامت آبخیز کال‌آجی و حذف یا تعدیل اثرات نامطلوب مربوطه توسط کارگروه خبرگان شامل 26 نفر از دست‌اندرکاران و افراد مطلع محلی و کارشناسان آگاه به مسایل و مشکلات حوضه شد. در آخرین مرحله، بعد از تشکیل جدول DPSIR و شناسایی مولفه‌های مختلف این چارچوب در حوزه آبخیز کال آجی، اقدام به اولویتبندی و تعیین اهمیت هر یک از متغیرهای دسته‌بندی شده در ذیل مولفه‌های پنجگانه DPSIR شد. بدین منظور از پرسشنامه با طیف لیکرت به عنوان ابزار اندازه‌گیری استفاده شد. در این تحقیق، هر یک از متغیرها به عنوان یک گویه در نظر گرفته شد و روایی پرسش نامه بر اساس نظرات خبرگان به تایید نهایی رسید. همچنین، از روش آلفای کرونباخ به منظور محاسبه میزان پایایی ابزار اندازه‌گیری استفاده شد. در این مطالعه، متغیرهای پرسش نامه بر اساس روش کدگذاری چند‌پاسخی، از نوع متغیرهای ترتیبی کیفی و منطبق با طیف لیکرت (خیلی کم (1)، کم (2)، متوسط (3)، زیاد (4) و خیلی زیاد (5)) بود، به طوری که اقدام به نظرسنجی از اعضای کارگروه خبره و تعیین اولویت گویه‌ها مبتنی بر آزمون ناپارامتریک فریدمن شد. نتایج آزمون فریدمن نشاندهنده حضور تفاوت معنیدار میان اهمیت انواع متغیرهای شناسایی شده در ذیل مولفه‌های چارچوب DPSIR بود. بر این اساس، D5، P1، S2 و I3 به ترتیب به عنوان مهمترین پیشران، فشار، وضعیت و اثر اولویتبندی شدند.
مسیب حشمتی؛ محمد قیطوری؛ یحیی پرویزی
چکیده
خاکورزی مهمترین فعالیت کشاورزی در سراسر جهان است که نقش بسزایی بر کیفیت خاک، محیط‌زیست و عملکرد محصول دارد. در غالب دیمزارهای ایران شخم با گاوآهن برگرداندار و در جهت شیب دامنه انجام میگیردکه به‌دلیل نقش آن در انتشار کربن آلی، فرسایش خاک و کاهش عملکرد محصول زیانبارترین نوع خاکورزی است. هدف از اجرای این پروژه بررسی اثرات چهار ...
بیشتر
خاکورزی مهمترین فعالیت کشاورزی در سراسر جهان است که نقش بسزایی بر کیفیت خاک، محیط‌زیست و عملکرد محصول دارد. در غالب دیمزارهای ایران شخم با گاوآهن برگرداندار و در جهت شیب دامنه انجام میگیردکه به‌دلیل نقش آن در انتشار کربن آلی، فرسایش خاک و کاهش عملکرد محصول زیانبارترین نوع خاکورزی است. هدف از اجرای این پروژه بررسی اثرات چهار روش شخم بر روی مهمترین مشخصات فیزیکی و فرسایش پذیری خاک بود که در قالب طرح آزمایشی اسپلیت اسپلیت پلات بر پایه کرتهای کامل تصادفی با چهار تیمار اصلی و سه تیمار فرعی انجام شد. نوع شخم به عنوان عامل اصلی (شامل شخم متداول، شخم مرکب، شخم با چیزل و بدون شخم ) با سه تیمار فرعی (بدون بقایای گیاهی، یک سوم بقایای گیاهی و دوسوم بقایای گیاهی) بود که در تناوب گندم و نخود دیم بهمدت چهار سال اجرا شد. محل اجرای تحقیق ایستگاه سرارود (معاونت موسسه تحقیقات دیم) بود. نمونه‌برداری سالانه از خاک (عمق 10 تا 20 سانتی‌متر) انجام و مورد آزمایشات جرم مخصوص ظاهری و توزیع اندازه خاکدانهها قرار گرفت. همچنین وضعیت فرسایش پذیری محاسبه شد. نتایج حاصله نشان داد که میانگین جرم مخصوص ظاهری تیمارهای شاهد (شخم متداول)، خاکورز مرکب، چیزل و کشت مستقیم به‌ترتیب 62/1، 45/1، 40/1 و 37/1 گرم بر سانتی‌متر مکعب بدست آمد که بطور معنیداری (p<0.05) در تیمار شاهد بیشتر بود. بههمین ترتیب میانگین کربن آلی 20/1، 50/1، 40/1 و 70/1 درصد بود که بطور معنیداری در تیمار کشت مستقیم بیشتر است. همینطور تیمارهای شخم حفاظتی نیز موجب افزایش معنیدار خاکدانههای درشت خاک (با قطر بزرگتر از 1 میلی‌متر) شدند. تیمارهای فرعی یک سوم و دوسوم درصد بقایای گیاهی نیز تاثیر مثبت و معنیداری بر روی متغیرهای مورد اندازه‌گیری داشتند و بطور کلی بیشترین نقش را ترکیب خاکورز مستقیم با دوسوم درصد بقایا داشت. همچنین این شرایط منجر به کاهش قابل توجه فرسایشپذیری خاک گردید. در نهایت با توجه بهاینکه بخشی از بقایای گیاهی گندم (کلش) برای تعلیف دام جمع‌آوری می‌گردد، باقی گذاشتن یک سوم درصد بقایا به همراه کشت مستقیم به‌عنوان گزینه مناسب و قابل اجرا برای حفظ کیفیت خاک و پایداری محیط‌زیست است.
کورش شیرانی؛ مهرداد پسندی
چکیده
فرونشست زمین یکی از مخاطرات زمین‌شناسی، تأثیرات گسترده‌ای بر زیرساخت‌ها، کشاورزی و محیط‌زیست دارد. این مطالعه با هدف ارزیابی و پهنه‌بندی خطر فرونشست زمین در برخی از مهمترین حوضه‌های آبریز استان اصفهان، شامل اصفهان-برخوار، نجف‌آباد، مهیار شمالی، مهیار جنوبی و کوهپایه-سجزی، با استفاده از داده‌های صعودی، نزولی و ترکیبی (صعودی-نزولی) ...
بیشتر
فرونشست زمین یکی از مخاطرات زمین‌شناسی، تأثیرات گسترده‌ای بر زیرساخت‌ها، کشاورزی و محیط‌زیست دارد. این مطالعه با هدف ارزیابی و پهنه‌بندی خطر فرونشست زمین در برخی از مهمترین حوضه‌های آبریز استان اصفهان، شامل اصفهان-برخوار، نجف‌آباد، مهیار شمالی، مهیار جنوبی و کوهپایه-سجزی، با استفاده از داده‌های صعودی، نزولی و ترکیبی (صعودی-نزولی) ماهواره Sentinel-1 و تکنیک PSInSAR انجام شده است. در این مطالعه، داده‌های Sentinel-1 مربوط به دوره زمانی 1393 (2014) تا 1402 (2023) مورد استفاده قرار گرفته است. این داده‌ها شامل تصاویر صعودی و نزولی این ماهواره می‌باشد که ترکیب آنها به حذف ابهامات ناشی از جهت جابجایی کمک می‌نماید.در ابتدا، پردازش اولیه داده‌ها انجام گردیده که شامل هم‌ثبت‌سازی تصاویر به‌منظور تطابق دقیق پیکسل‌ها و تولید تداخل‌نگارها برای استخراج تغییرات فاز می‌باشد. سپس شناسایی پراکنده‌سازهای ماندگار (PS) صورت گرفته است که در این مرحله، نقاطی با بازتاب پایدار رادار با استفاده از شاخص پراکندگی دامنه (ADI) و تحلیل پایداری فاز شناسایی شده‌اند. در گام بعد، تصحیح خطاهای جوی و مداری با استفاده از مدل‌های آماری و روشهای وارون‌سازی انجام شده تا اثرات جوی و خطاهای مداری حذف گردند. سپس به توسط تحلیل سری زمانی تغییرات زمین، جابجایی در طول زمان محاسبه گردیده و داده‌ها به مختصات جغرافیایی تبدیل شده‌اند. در ادامه، داده‌های به‌دست‌آمده با داده‌های زمینی و سایر منابع مستقل مقایسه شده تا دقت و قابلیت اعتماد نتایج اعتبارسنجی شود. نهایتاً نقشه‌های پهنه‌بندی شامل نقشه‌های فرونشست تجمعی، نرخ سالیانه فرونشست و پهنه‌های خطر وقوع این پدیده تهیه شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که فرونشست زمین در منطقه مورد مطالعه از مقدار ناچیز تا 55 سانتی‌متر در بازه 9 ساله مورد بررسی متغیر می‌باشد. نرخ سالیانه فرونشست در مناطقی از حوضه‌های اصفهان-برخوار و مهیار جنوبی به 6 سانتی‌متر در سال رسیده است. ترکیب داده‌های صعودی و نزولی علاوه بر کمک به کاهش خطاها، امکان تفکیک جابجایی‌های عمودی و افقی زمین را نیز فراهم ساخته است. بیشترین فرونشست تجمعی در مناطق شهری و کشاورزی حوضه اصفهان-برخوار و همچنین در محدوده رسوبات رسی در حوضه مهیار جنوبی مشاهده میشود. پهنه‌بندی خطر نشان می‌دهد که حوضه‌های اصفهان-برخوار و مهیار جنوبی دارای بیشترین مساحت پهنه‌های با خطر بسیار زیاد هستند. در سایر حوضه‌ها، مناطق با خطر متوسط و کم غالب می‌باشند. نقشه‌های پهنه‌بندی، ارتباط مستقیمی را بین بیشترین میزان فرونشست و کاربری اراضی (مانند مناطق شهری و کشاورزی) و همچنین ویژگی‌های زمین‌شناسی (رسوبات رسی و کلوت‌ها) نشان می‌دهند. پژوهش‌های آینده باید بر پایش مداوم و توسعه مدل‌های پیش‌بینی فرونشست برای مقابله مؤثر با این پدیده متمرکز شوند.
مجید کاظم زاده؛ َعلی شهبازی؛ زهرا نوری؛ اصغر بیات
چکیده
چکیده مبسوطمقدمهدر چند دهه اخیر، روند افزایشی مخاطرات طبیعی و تخریب منابع طبیعی تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی شدت فزاینده‌ای یافته است. یکی از روشهای مهم در کنترل و کاهش رواناب سطحی برای تعدیل سیلاب و دبی اوج، اقدامات آبخیزداری اعم از اقدامات مدیریتی و حفاظتی، بیولوژیکی و یا مکانیکی می‌باشد. هرچند طی سنوات گذشته اقدامات آبخیزداری ...
بیشتر
چکیده مبسوطمقدمهدر چند دهه اخیر، روند افزایشی مخاطرات طبیعی و تخریب منابع طبیعی تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی شدت فزاینده‌ای یافته است. یکی از روشهای مهم در کنترل و کاهش رواناب سطحی برای تعدیل سیلاب و دبی اوج، اقدامات آبخیزداری اعم از اقدامات مدیریتی و حفاظتی، بیولوژیکی و یا مکانیکی می‌باشد. هرچند طی سنوات گذشته اقدامات آبخیزداری ارزشمندی در سطح کشور اجرا گردیده است، اما متاسفانه مستندسازی علمی و مطالعات در خصوص عملکرد، نقاط ضعف و قوت و اثربخشی آنها بسیار کم می باشد. مواد و روش هاحوزه آبخیز زوجی زیدشت طالقان شامل حوزه آبخیز نمونه و شاهد که به ترتیب دارای مساحت 104 هکتار و 92 هکتار بوده و در داخل حوزه معرف با مساحت 2750 هکتار قرار گرفته است. در حوزه نمونه به همراه حفاظت و قرق کل حوزه، در سطح حدود 5/12 هکتار بانکت بندی به همراه بذرکاری (بانکت بندی منقطع به همراه چاله فلسی) اجرا گردیده است. در بخش اقدامات مکانیکی در حوزه نمونه به ترتیب 943 و 5/72 متر مکعب سازه گابیونی و سازه خشکه چین اجرا گردیده است. مجموع مخزن ایجادی سازه های گابیونی و خشکه چین به ترتیب 13550 و 125 متر مکعب بوده است. در تحقیق حاضر با توجه به اهمیت تاثیر پوشش گیاهی در رواناب و دبی اوج از طریق شماره منحنی در مدلسازی، مطالعه و اندازه‌گیری میدانی تغییرات پوشش گیاهی طی 5 سال اخیر (1398 تا 1402) در دو حوزه آبخیز نمونه و شاهد ارائه می‌گردد. نتایج و بحثارزیابی نتایج تغییرات پوشش گیاهی تحت تاثیر اقدامات آبخیزداری نشان داد که مقدار درصد پوشش گیاهی و تولید گیاهی به طور متوسط حدود 8 درصد و 265 کیلوگرم در حوزه نمونه (51 درصد متوسط پوشش گیاهی و 777 کیلو گرم در هکتار متوسط تولید) بیشتر از حوزه شاهد (43 متوسط درصد پوشش گیاهی و 512 کیلو گرم در هکتار متوسط تولید) بوده است. در بحث کاهش دبی اوج حوزه آبخیز نمونه و شاهد، نتایج ارزیابی داده‌های مشاهداتی نشان داد که دبی اوج حوزه نمونه تحت تاثیر اقدامات آبخیزداری 65 درصد کمتر از حوزه شاهد (بدون اجرای اقدامات آبخیزداری) بوده است.نتیجه گیریدر اثر اجرای عملیات بیولوژیکی و مکانیکی علاوه‌بر کاهش دبی اوج، زمان رسیدن به دبی اوج در حوزه نمونه نیز افزایش یافته است (بحث افزایش زمان تمرکز) و دبی اوج سیل با تاخیر زمانی بیشتری نسبت به هیدروگراف سیل در حالت بدون اقدامات آبخیزداری حوزه شاهد رخ داده است.
محمد قیطوری؛ مسیب حشمتی
چکیده
پدیده خشکیدگی جنگل‌های بلوط غرب (.Quercus sp)، می‌تواند توازن منابع سرزمین را برهم زند که پی‌آمد آن تخریب منابع سرزمین، افزایش ریزگردها، فرسایش خاک، سیلاب، تغییرات اقلیمی و فقر جوامع محلی است. یکی از راهکارهای اساسی در این زمینه حفظ رطوبت خاک در دامنه با استفاده از سیستم‌های سطوح آبگیر باران از قبیل بانکتهای منقطع و هلالی شکل است. ...
بیشتر
پدیده خشکیدگی جنگل‌های بلوط غرب (.Quercus sp)، می‌تواند توازن منابع سرزمین را برهم زند که پی‌آمد آن تخریب منابع سرزمین، افزایش ریزگردها، فرسایش خاک، سیلاب، تغییرات اقلیمی و فقر جوامع محلی است. یکی از راهکارهای اساسی در این زمینه حفظ رطوبت خاک در دامنه با استفاده از سیستم‌های سطوح آبگیر باران از قبیل بانکتهای منقطع و هلالی شکل است. هدف این تحقیق تعیین نقش سامانه بانکت هلالی در جمع‌آوری رواناب سطحی برای کنترل پدیده خشکیدگی جنگل‌های بلوط غرب است. برای دستیابی به این هدف سایت جنگلی حوزه آبخیز مرک استان کرمانشاه انتخاب شد. پس از احداث بانکتها هلالی در سایت جنگلی دارای پدیده خشکیدگی، به مدت سه سال (1400-1403) داده برداری خاک همراه با رطوبت خاک اندازه گیری شد. نتایج این پژوهش نشان داد که در میان چهار نقطه اندازه‌گیری رطوبت خاک که شامل کف بانکت، پایاب بانکت، بین بانکت و شاهد (بدون بانکت) میزان ذخیره رطوبت لایه زیرین (15 تا 30 سانتیمتری) به ترتیب حدود 20، 17، 14 و 13 درصد بود که بطور معنیداری در تیمار بانکت بیشتر از شاهد بود. نتایج این تحقیق همچنین نشان داد که میزان ذخیره کربن آلی خاک در سال سوم در تیمار بانکت و شاهد به‌ترتیب 01/4 و 6/1 درصد بود که بطور معنیداری با هم تفاوت داشتند. علاوه بر این، بانکتها موجب افزایش معنیدار خاکدانههای درشت و خیلی درشت خاک شدند. مجموعه شرایط فوق موجب شد که ظرفیت تبادل کاتیونی، عناصر غذایی اصلی و برخی عناصر ریزمغذی نیز در محدوده اجرای بانکتها بهبود یابد. در نهایت، افزایش ماده آلی خاک تجمع رواناب در بانکتها موجب کاهش فرسایشپذیری خاک و تثبیت آن در مقابل عوامل فرسایندگی شد، بطوریکه شاخص فرسایشپذیری در تیمارهای بانکت و شاهد به ترتیب حدود 19/0 و 32/0 بود. با توجه به نتایج این تحقیق، احداث اصولی و دقیق این بانکتها بدون استفاده از ماشینآلات سنگین، روشی ساده، ارزان و موثر در استحصال آب باران است که علاوه ذخیره رطوبت و تقویت شاخصهای بیولوژیکی گیاهان، موجب بهبود ویژگی‌های کلیدی خاک از جمله آلی، افزایش نسبت خاکدانههای درشت، جرم مخصوص ظاهری و عناصر غذایی گردد که در نهایت منجر به پایداری خاک، ترسیب کربن آلی، کاهش سیلخیزی در دامنه و تقویت جریان زیر قشری خواهد شد.
صدف پیری؛ محمد انصاری قوجقار
چکیده
خشکسالی هواشناسی یکی از بلایا و ناهنجاری‌های اساسی در کشور، خصوصا در مناطق خشک و نیمه‌خشک به‌شمار می‌آید.در چارچوب مدیریت جامع حوزه آبخیز، پیش‌بینی درست و به‌موقع خشکسالی اهمیت بسیار زیادی دارد. این موضوع به‌ویژه در مناطق حساس و آسیب‌پذیر مثل استان خوزستان، برای استفاده‌ی بهینه از منابع آب، مدیریت مصرف و افزایش تاب‌آوری اکوسیستم‌های ...
بیشتر
خشکسالی هواشناسی یکی از بلایا و ناهنجاری‌های اساسی در کشور، خصوصا در مناطق خشک و نیمه‌خشک به‌شمار می‌آید.در چارچوب مدیریت جامع حوزه آبخیز، پیش‌بینی درست و به‌موقع خشکسالی اهمیت بسیار زیادی دارد. این موضوع به‌ویژه در مناطق حساس و آسیب‌پذیر مثل استان خوزستان، برای استفاده‌ی بهینه از منابع آب، مدیریت مصرف و افزایش تاب‌آوری اکوسیستم‌های طبیعی و انسانی، یک ضرورت است. از این رو پیش‌بینی خشکسالی می‌تواند مقاومت در برابر بحران‌های محتمل محیط‌زیستی را تا حد مطلوب افزایش دهد. در ﭘﮋوهش حاضر، ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤلیل و پیش‌بینی ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ هواشناسی در استان خوزستان با مدل انفرادی FCMR و مدل‌های دوگانه FCMR-GOW و FCMR-ACOR در طول دورة آﻣـﺎری 30 ساله (1989 ﺗـﺎ 2020) مورد بررسی قرار گرفت. ﺑﺮای ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ، از ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ (SPI) ﺣﺎﺻـﻞ از دادهﻫـﺎی ﺑـﺎرش هشت اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﺷـﺪ. سپس نتایج مدلسازی با مدل‌های ذکر شده با استفاده از شاخصهای نیکویی برازش با یکدیگر مقایسه شدند. نتایج حاصله بیانگر این بود که کاتالیزور GOW باعث بهبود مدل FCMR و کاتالیزور ACOR موجب کاهش دقت مدل FCMR شدند. در هر هشت ایستگاه، مدل هیبریدی دوگانه FCMR-GOW با بیشترین دقت در پیش‌بینی SPI در رتبه اول قرار گرفت. همچنین پنجره‌های زمانی بلندمدت SPI از دقت بالاتری نسبت به پنجره‌های زمانی کوتاه مدت برخوردار بودند. به‌طور کلی میتوان نتیجه گرفت که تلفیق مدل‌های انفرادی با الگوریتم‌های فراابتکاری لزوما به معنی افزایش دقت در مدلسازی SPI نیست.
احسان فتحی؛ محمدرضا اختصاصی؛ علی طالبی؛ جمال مصفایی
چکیده
مقدمه و هدف: شناخت آسیب‌ها و دلایل آنها در حوزههای آبخیز، گام اصولی و اساسی در مدیریت آبخیز است که زمینه‌ساز شناسایی راهکارهای مناسب و اجرای اقدامات هدفمند در این حوضه‌ها می‌باشد. هدف از این مطالعه، پاسخ‌های مدیریتی بهبود سلامت آبخیز سد ایلام با استفاده از رویکردDPSIR است.مواد و روش: بدین منظور ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه‌ای ...
بیشتر
مقدمه و هدف: شناخت آسیب‌ها و دلایل آنها در حوزههای آبخیز، گام اصولی و اساسی در مدیریت آبخیز است که زمینه‌ساز شناسایی راهکارهای مناسب و اجرای اقدامات هدفمند در این حوضه‌ها می‌باشد. هدف از این مطالعه، پاسخ‌های مدیریتی بهبود سلامت آبخیز سد ایلام با استفاده از رویکردDPSIR است.مواد و روش: بدین منظور ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی منابع و بازدید از حوزه آبخیز، عوامل هریک از مولفه‌های چارچوب DPSIR شناسایی شدند. نظرسنجی از 20 کارشناس و 20 آبخیزنشین براساس مقیاس لیکرت صورت گرفت، سپس از آزمون فریدمن به منظور اولویتبندی گویه‌ها از دیدگاه خبرگان و آبخیزنشینان استفاده شد.یافته ها: طبق نتایج، در حوزه آبخیز سد ایلام پنج نیرو محرکه باعث ایجادشدن 34 فشار بر منابع آبخیز و فشارها نیز به نوبه خود باعث بوجودآمدن 11 وضعیت نابسامان در حوزه آبخیز شده است. وضعیت‌های موجود نیز 20 اثر ناخواسته را به‌دنبال داشته است. همچنین برای بهبود وضعیت موجود 32 پاسخ مدیریتی ارائه شد. در ادامه ماتریس روابط میان عوامل هر یک از مولفه‌های اصلی چارچوب DPSIR و اولویتبندی آنها از دیدگاه دو گروه کارشناسان و خبرگان انجام گرفت. طبق نتایج میزان تطابق اولویتهای مشترک در میان 40 درصد از مهمترین اولویت‌ها به صورت 50 درصد برای نیرو محرک، 69 درصد برای مولفه فشار، 80 درصد برای مولفه وضعیت، 75 درصد برای مولفه اثر و 84 درصد برای مولفه پاسخ بوده است.بحث و نتیجه گیری: نتایج این مطالعه حاکی از آن است که رویکرد DPSIR به‌عنوان یک چارچوب مناسب برای تحلیل علت و معلول مسائل زیست‌محیطی و منابع آبخیز ضمن شناسایی علل ریشه‌ای مشکلات، پاسخ‌های مدیریتی مناسب را برای توسعه برنامههای مدیریت جامع حوزه آبخیز در اختیار تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان قرار می‌دهد.
اسما بادامه؛ محمود آذری؛ علی گلکاریان
چکیده
فرآیندهای هیدرولوژیکی به عنوان جزئی از خدمات بوم‌سازگان خشکی‌در مدیریت و اتخاذ تصمیمات مؤثر جهت حفظ بوم‌سازگان ها حائز اهمیت می‌باشند. ارزیابی کمی خدمات بوم‌سازگان برای تعریف راهبردهای مختلف مدیریتی ضروری است. از این رو هدف این مطالعه ارزیابی تحلیل مکانی خدمات بوم‌سازگان هیدرولوژیکی حوزه آبخیز نیشابور می‌باشد. بدین منظور ...
بیشتر
فرآیندهای هیدرولوژیکی به عنوان جزئی از خدمات بوم‌سازگان خشکی‌در مدیریت و اتخاذ تصمیمات مؤثر جهت حفظ بوم‌سازگان ها حائز اهمیت می‌باشند. ارزیابی کمی خدمات بوم‌سازگان برای تعریف راهبردهای مختلف مدیریتی ضروری است. از این رو هدف این مطالعه ارزیابی تحلیل مکانی خدمات بوم‌سازگان هیدرولوژیکی حوزه آبخیز نیشابور می‌باشد. بدین منظور مدل InVEST جهت تعیین میزان رواناب سریع، آبدهی، فرسایش و نگهداشت خاک حوزه آبخیز نیشابور مورد استفاده قرار گرفت. مدل با استفاده از داده‌های بارش، دما بیشینه و کمینه برای دوره 1989-1982 و 1993-1990 مورد واسنجی و اعتبارسنجی قرار گرفت. سپس نقشه‌های بارش، دمای حداقل و دمای حداکثر ماهانه به مدل وارد و اجرا شد. نتایج نشان داد، مقدار متوسط رواناب و آبدهی سالانه به ترتیب 3/34 و 3/43 میلی‌متر است. بالاترین مقدار رواناب سریع و آبدهی در زیرحوضه 1 و کمترین مقدار به ترتیب در زیرحوضه 4 و 5 مشاهده شده است. در زمینه آبدهی این تفاوت‌ها عمدتاً به تأثیرات شرایط اقلیمی و نوع کاربری اراضی مربوط می‌شوند. نگهداشت خاک در تمامی زیرحوضه‌ها بیشتر از میزان فرسایش است. زیرحوضه 3 با بیشترین نگهداشت خاک، پتانسیل بالاتری در جلوگیری از فرسایش را دارد، در حالی که زیرحوضه 4 پتانسیل کمتری دارد. کاربری‌های جنگل و کاربری بیشه‌زار و درختچه بیشترین توانایی را در نگهداشت خاک ایفا می‌کنند. یافته‌ها نشان می‌دهد که زیرحوضه 1 نیاز به مدیریت دقیق‌تر برای جلوگیری از سیلاب‌ها و ذخیره‌سازی آب دارد، و حفاظت از پوشش‌های جنگلی برای حفظ خدمات نگهداشت خاک ضروری است.
مریم آریا صدر؛ داریوش رحیمی؛ مهران زند؛ هادی امیری
چکیده
کیفیت آب، به ویژگی های شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی آب اشاره دارد. درک آن برای سلامت و ایمنی انسان، حفاظت از محیط زیست، توسعه اقتصادی و مدیریت پایدار منابع ضروری است. کیفیت آب یک شاخص کلیدی توسعه انسانی و سلامت جامعه است. پیچیدگی سیستم های آبی، تغییرات آن در طول زمان و مکان، افزایش هزینه و زمان بر بودن آزمایش کیفیت آب و نیاز به پایش مداوم ...
بیشتر
کیفیت آب، به ویژگی های شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی آب اشاره دارد. درک آن برای سلامت و ایمنی انسان، حفاظت از محیط زیست، توسعه اقتصادی و مدیریت پایدار منابع ضروری است. کیفیت آب یک شاخص کلیدی توسعه انسانی و سلامت جامعه است. پیچیدگی سیستم های آبی، تغییرات آن در طول زمان و مکان، افزایش هزینه و زمان بر بودن آزمایش کیفیت آب و نیاز به پایش مداوم بر دشواری پایش و ارزیابی کیفیت آب اثرگذار است. از این رو هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و یادگیری عمیق، برای پیش‌بینی کیفیت آب به دلیل پارامترهای متنوع، مفید بوده و در مقایسه با روش های آزمایش سنتی، مقرون به صرفه است. هیچ الگوریتم یکنواختی برای پیش‌بینی کیفیت آب وجود ندارد.در دهه های اخیر کیفیت رودخانه های رشته کوه زاگرس به دلیل فرسایش سازندهای کارستیک، عبور از مناطق سکونتگاهی، تغییرات کاربری اراضی، خشکسالی و تغییر اقلیم کاهش یافته است. برخی از این رودخانه ها مانند کرخه، کارون و دز منبع تامین آب شرب جمعیتی بیش از 10 میلیون نفر هستند. بنابراین تغییر در کیفیت آب منجر به افزایش خطر و تهدید آب شرب این سکونتگاه‌ها میشود. بنابراین بررسی کیفیت منابع آب و ارائه مدل مناسب آن نقش موثری در مدیریت تامین آب مورد نیاز خواهد داشت. پژوهش حاضر، بر آنست ضمن پایش کیفیت آب حوضه آبخیز چم انجیر، بهترین الگوریتم یادگیری ماشین در تخمین آن را ارزیابی کند.داده ها: برای انتخاب مدل مناسب هوش مصنوعی و بررسی کیفیت منابع آب سطحی حوزه آبخیز چم انجیر، از 321 نمونه از عناصر دبی چم انجیر در دوره 2021-1969 استفاده شد. این نمونه‌ها، از شاخصهای فیزیکی و شیمیاییTDS, TH, SAR, na, mg, Ca,Cl ایستگاه هیدرومتریک چم انجیر انتخاب شده‌اند.الگوریتم‌های یادگیری ماشین برای مدلسازی کیفیت آب مؤثر هستند. نتایج نشان داد در حوزه آبخیز چم انجیر، روند روبه‌رشد در غلظت‌های TDS و TH از سال 1985 وجود دارد. SVM در پیش‌بینی TDS و TH از CART بهتر عمل کرد. یافته‌ها نشان داد کاهش دبی رودخانه، افزایش مصرف آب و زمین شناسی کارست در میزان غلظت TH و TDS تأثیر دارند. پایش کیفیت آب برای مدیریت منابع آب ضروری است. برای تخمین های آینده کیفیت آب در این مطالعه، الگوریتم SVM توصیه میشود.
محمودرضا طباطبایی؛ امین صالح پور جم؛ جمال مصفایی
چکیده
در حوزه های آبخیز، پایش و ارزیابی فرآیندهای فرسایش و رسوب‌گذاری از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این فرایندها تأثیر مستقیم بر کیفیت و کمیت منابع آبی دارند. در این راستا، طراحی و ساخت سامانه‌های پیشرفته نظیر سامانه اطلاعات مکانی تخصصی ایستگاه‌های هیدرومتری کشور می‌تواند تغییرات چشمگیری در پژوهش‌های مربوط به آبخیزداری ایجاد ...
بیشتر
در حوزه های آبخیز، پایش و ارزیابی فرآیندهای فرسایش و رسوب‌گذاری از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این فرایندها تأثیر مستقیم بر کیفیت و کمیت منابع آبی دارند. در این راستا، طراحی و ساخت سامانه‌های پیشرفته نظیر سامانه اطلاعات مکانی تخصصی ایستگاه‌های هیدرومتری کشور می‌تواند تغییرات چشمگیری در پژوهش‌های مربوط به آبخیزداری ایجاد کند. در این پژوهش، یک سامانه مکانی تخصصی برای مدیریت و تحلیل داده‌های هیدرولوژیکی با استفاده از زبان برنامه‌نویسی (#C) و کتابخانه‌های مکانی متن باز توسعه داده شده است. این سامانه از پایگاه داده SQLite به عنوان بستر ذخیره‌سازی داده‌ها استفاده می‌کند و از تکنولوژی Entity Framework 6 (EF6) و زبان LINQ برای تسهیل استخراج و مدیریت داده‌ها بهره می‌برد. سامانه قادر است پرس‌وجوها و تحلیل‌های مکانی و توصیفی متنوعی را بر روی این داده‌ها انجام دهد. همچنین، امکان انجام تحلیل‌های آماری و استخراج خلاصه‌های آماری از داده‌های رسوب‌سنجی فراهم شده است. نتایج این پژوهش را میتوان در دو بخش طراحی و ساخت سامانه و تحلیل آماری داده‌های رسوب‌سنجی حوضه ارس خلاصه نمود. در بخش نخست که در زمینه طراحی و ساخت سامانه مکانی می‌باشد، با کمک تکنیک‌های مدرن و روشهای پیشرفته، رابطهای گرافیکی مناسبی برای ذخیره‌سازی و ارتباط کاربر با پایگاه داده و همچنین مدیریت داده‌ها طراحی و کدنویسی گردید. در بخش دوم، نتایج آماری بدست آمده از تحلیل آماری داده‌های رسوب‌سنجی حوضه ارس (نتایج گرفته شده تا سال 1396 به تعداد 26156 داده ثبت شده) نشان می‌دهد که در مقیاس حوضه، میانگین دبی رسوب معلق روزانه 11814/95 تن در روز، میانگین غلظت رسوب معلق 4185/68 میلی گرم در لیتر و میانگین دبی لحظه‌ای جریان 16/13 متر مکعب در ثانیه می‌باشد. درمقیاس واحدهای مطالعاتی، میانگین بیشترین و کمترین دبی رسوب معلق به ترتیب مربوط به واحدهای مطالعاتی جلفا-دوزال (کد 1105) با مقدار 10312/33 تن در روز و قره ضیالدین (کد 1108) با مقدار991/96 تن در روز است. همچنین در مقیاس ایستگاه هیدرومتری، میانگین بیشترین و کمترین دبی رسوب معلق روزانه به ترتیب مربوط به ایستگاه‌های هیدرومتری جلفا (با کد 807-19) با مقدار 571697/82 تن در روز و ناور-خروجی نئور (با کد 0195-19) مقدار2/82 تن در روز می‌باشد. در مجموع، این پژوهش با هدف توسعه یک زیرساخت نرم‌افزاری در مقیاس ملی برای مدیریت داده‌های رسوب‌سنجی و دبی جریان ایستگاه‌های هیدرومتری کشور انجام شده است. با توجه به اهمیت شناخت دقیق فرآیندهای فرسایش و رسوب‌گذاری در حوزههای آبخیز کشور، این سامانه می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد برای دستیابی به اطلاعات دقیق و قابل اعتماد مورد استفاده قرار گیرد.
فاطمه حیدری؛ فروغ گل کار
چکیده
تغییر اقلیم تأثیر چشمگیری بر رخدادهای جوی، از جمله تشکیل و توزیع ابرها، داشته است. ابرها نقش حیاتی در تعادل انرژی زمین ایفا می‌کنند و تغییر در خصوصیات آنها می‌تواند بازخوردهای مثبت یا منفی بر گرمایش جهانی داشته باشد. تشکیل ابر و تاثیر آن بر آب و هوای کره زمین پیوسته از مباحث مورد توجه در علوم زیست محیطی است که با تاثیر بر بیلان ...
بیشتر
تغییر اقلیم تأثیر چشمگیری بر رخدادهای جوی، از جمله تشکیل و توزیع ابرها، داشته است. ابرها نقش حیاتی در تعادل انرژی زمین ایفا می‌کنند و تغییر در خصوصیات آنها می‌تواند بازخوردهای مثبت یا منفی بر گرمایش جهانی داشته باشد. تشکیل ابر و تاثیر آن بر آب و هوای کره زمین پیوسته از مباحث مورد توجه در علوم زیست محیطی است که با تاثیر بر بیلان انرژی کره زمین و در نتیجه تغییر در الگوهای همرفت و توزیع ابر می‌تواند اثرات مهمی بر چرخه آب جهانی نیز داشته باشد. هدف این پژوهش، بررسی مکانی و زمانی تغییرات معنیدار پوشش ابر کل (TCC) در مقیاس فصلی طی شش دهه در گستره ایران می‌باشد. تغییرات ابرناکی فصل‌های بهار، پاییز و زمستان در گذر دهه‌های مورد پژوهش، بر پایه داده‌های گرید بندی شده و با استناد بر روشهای آماری مورد مقایسه قرار گرفت و تغییرات معنیدار در گستره کشور مشخص گردید. داده‌های باز تحلیل ماهانه پوشش ابری کل استخراج شده از مرکز اروپایی ECMWF، نسخه ERA5 و با تفکیک مکانی 25/0 درجه منبع داده مورد استفاده در این پژوهش می‌باشد. بازه زمانی مورد مطالعه دوره60 ساله بین سال‌های 1961 تا 2021 است. با میانگین گیری از داده‌های ماهانه (سه ماه در هر فصل)، سری زمانی ابرناکی کل بهصورت فصلی طی 60 سال تهیه گردید. برای هر فصل طی شش دهه مورد مطالعه مقادیر ابرناکی کل بهصورت دهه‌ای برای هر گرید مورد مقایسه قرار گرفت. تعیین معنیداری تفاوت ابرناکی هر دهه از دهه‌های پیشین برای هر گرید با گرید متناظر بر اساس آزمون من- ویتنی و با تکرار و حذف رخدادهای تصادفی به‌روش مونت کارلو با 10000 تکرار و در سطح معنیداری 95% انجام گرفت و مقادیر تفاوت معنیدار بهصورت درصد نمایش داده شد. نتایج نشان داد که تغییرات ابرناکی بهاره به‌طور معنیداری در مناطق جنوب و جنوب غرب کشور افزایشی بوده است. درحالی‌‌که در شمال شرق، شرق و جنوب شرق کاهش قابل توجهی مشاهده میشود. در پاییز، تغییرات معنی دار محدود به مناطقی کوچک از شمال کشور بوده و بیشتر مناطق تغییرات قابل ملاحظه‌ای نشان نمی‌دهند. اما در زمستان، کاهش ابرناکی بهصورت گسترده‌ای در سراسر کشور، به‌ویژه در مناطق زاگرس و جنوب غرب، نمایان است. این کاهش در دهه ششم (2011-2021) نسبت به دهه‌های قبلی شدت بیشتری داشته و شامل مناطقی با ابرناکی متوسط تا زیاد است. نتایج این پژوهش در بحث تغییرات اقلیمی به لحاظ بیلان انرژی و همچنین تغییر در ریزش‌های جوی اهمیت فراوان دارد که بایستی مورد بررسی بیشتر قرار گیرد.
)
