سید حمیدرضا صادقی؛ رقیه علیپور؛ حسن فریدونی؛ فاطمهزهرا عنایتی؛ رضا یاقوتی؛ میترا مرادنژاد؛ فاطمه اسماعیل زاده اشینی؛ فاطمه عبدالباقی؛ سحر موسویان؛ رضا چمنی؛ مرجان بهلکه؛ حامد بیگی
چکیده
امروزه برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، ارائه راهبردهای مؤثر ضروری است. در این پژوهش ابتدا بازخوانی مطالعات تفصیلی-اجرایی حوزه آبخیز دفتآباد خراسان جنوبی با هدف شناخت مشکلات آبخیز انجام شد. همچنین بازدیدهای لازم برای شناخت هر چه بیشتر آبخیز صورت گرفت. سپس، فهرست مشکلات و چالشهای منطقه تهیه و در ساختار استخوان ماهی جانمایی ...
بیشتر
امروزه برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، ارائه راهبردهای مؤثر ضروری است. در این پژوهش ابتدا بازخوانی مطالعات تفصیلی-اجرایی حوزه آبخیز دفتآباد خراسان جنوبی با هدف شناخت مشکلات آبخیز انجام شد. همچنین بازدیدهای لازم برای شناخت هر چه بیشتر آبخیز صورت گرفت. سپس، فهرست مشکلات و چالشهای منطقه تهیه و در ساختار استخوان ماهی جانمایی شد. در ادامه، ارکان مدیریت جامع حوزه آبخیز مشتمل بر شش بخش قانونی، سیاستی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دانش مورد ارزیابی قرار گرفت. در ادامه جایگاه این آبخیز در نردبان مدیریت آبخیز تعیین شد. در نهایت بهمنظور بررسی لحاظ جامعیت رویکردهای مذکور، ویژگیهای آبخیزداری مطلوب در مطالعات تفصیلی-اجرایی بررسی شد. درانتها نیز راهکارهای اجمالی لازم برای بهبود مطالعات تفصیلی-اجرایی ارائه شده است. ارزیابی پژوهش نشان میدهد که رویکردهای کنونی مدیریت آبخیز دفتآباد با چالشهای جدی مواجه است. عوامل متعددی ازجمله الگوهای نامناسب مدیریت، تغییرات اقلیمی، عدم مشارکت فعال جوامع محلی، کمبود سرمایهگذاری، عدم بهرهبرداری از فرصتهای اقتصادی و توانمندیهای منطقه و مسائل اقتصادی-اجتماعی موجود این آبخیز را در معرض آسیبپذیری جدی قرار داده است. همچنین عدم ارزیابی نیازهای مختلف جمعتی به خصوص نیازهای بانوان در ردههای مختلف سنی سبب شده است تا راهکارهای مختلف مدیریت جمعیت در کوتاه و بلند مدت دیده نشود. از طرفی دیگر بهرهگیری از توانمندیهای اقتصادی آبخیزها در راستای تولید محصولات، بازاریابی محصولات تولیدشده و گسترش بومگردی میتواند فقر عمومی را کاهش داده و تقویت اقتصادی جوامع محلی را در پی داشته باشد. بهطورکلی با رعایت رویکردهای اشاره شده در این پژوهش و ارتقای مطالعات تفصیلی-اجرایی میتوان روند فعلی آبخیزها را بهبود بخشید و از هدررفت منابع آبوخاک و مهاجرت بیوقفه مردم به شهرهای بزرگتر و مشکلات محیطزیستی کاست. تقویت مشارکت جوامع محلی، سیاستگذاری و برنامهریزی متناسب با سلامت و پایداری حوزه، سرمایهگذاری در بخشهای مختلف و زیرساختها، حمایت از گروههای آسیبپذیر و همچنین توجه به دانش بومی و تجربیات محلی در کنار استفاده از دانش علمی و تخصصی میتواند به موفقیت این برنامه کمک شایانی کند. رویکردهای ارائهشده و نتایج این پژوهش میتواند برای مدیران و سیاستگذاران حوزه منابع طبیعی و بهویژه آبخیزداری مورد استفاده قرار گیرد. براین اساس پیشنهاد میشود مدیران و برنامهریزان در ردههای مختلف مدیریتی ضمن توجه هرچه بیشتر به مشارکت جوامع محلی، ارزیابی، پایش و سنجش اثرات طرحهای اجراشده را در اولویت قرار دهد تا در بلندمدت بتوانند همزمان با حفظ و احیاء آبخیزهای سالم، از مهاجرت آبخیزنشینان به شهرهای همجوار و بروز مشکلات متعدد درآنها جلوگیری کنند.
رضا چمنی؛ سید حمیدرضا صادقی؛ مهدی وفاخواه؛ مریم نقدی
چکیده
خشکسالی از جمله بلایای طبیعی مرتبط با آب و هوا و یکی از بزرگترین تهدیدهای بقای انسان است که تأثیرات نامطلوبی بر پایداری اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی میگذارد. حال آنکه مقولههای مرتبط بر آن و از جمله تأثیر آن بر سلامت حوزه آبخیز کمتر مورد توجه قرارگرفته است. بر همین اساس، در این پژوهش سعی شده است تا سلامت حوزه آبخیز چالوس بر ...
بیشتر
خشکسالی از جمله بلایای طبیعی مرتبط با آب و هوا و یکی از بزرگترین تهدیدهای بقای انسان است که تأثیرات نامطلوبی بر پایداری اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی میگذارد. حال آنکه مقولههای مرتبط بر آن و از جمله تأثیر آن بر سلامت حوزه آبخیز کمتر مورد توجه قرارگرفته است. بر همین اساس، در این پژوهش سعی شده است تا سلامت حوزه آبخیز چالوس بر اساس تغییرات پایایی (Rel)، تابآوری (Res) و آسیبپذیری (Vul) تحت تأثیر خشکسالی مستند به دوره آماری ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۴ مورد ارزیابی قرار گیرد. برای انجام این پژوهش، دادههای بارندگی نُه ایستگاه با روش عکس مجذور فاصله برای آبخیز میانیابی شد. سپس، با تعیین میانگین و انحراف معیار دادهها، شاخص خشکسالی (SPI) تعیین شد. همچنین، برای محاسبه شاخصهای Rel، Res و Vul از مقدار میانه شاخص SPI استفاده شد. سپس، با محاسبه مقدار میانگین هندسی این شاخصها وضعیت کلی سلامت آبخیز تعیین شد. نتایج پژوهش نشان داد، شاخص SPI در دوره آماری مذکور با مقادیری بین 1.43- و 2.25 الگویی همانند بارندگی داشته و با افزایش بارندگی در انتهای دوره، این شاخص نیز مقادیر مثبت بیشتری را به خود اختصاص داده است. ارزیابی سلامت آبخیز نیز نشان داد که شاخصهای Rel، Res و Vul بهترتیب 0.5، 0.23 تا 0.62 و 0.06 تا یک را داشته است. میانگین هندسی این شاخصها نیز بین 0.19 تا 0.58 بود. نهایتاً متوسط شاخص سلامت حوزه آبخیز چالوس بر اساس پویایی شاخص خشکسالی 0.45 و در گروه "متوسط" بود که نتایج بهدست آمده دلالت بر متوسط بودن شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه و طبعاً نقش ماشهای دخالتهای انسانی در تهدید سلامت آبخیز چالوس دارد. یافتههای بررسی نقش مهمی در تبیین شیوههای مدیریت سازگار حوزه آبخیز مذکور ایفا خواهد کرد.
میلاد هاتفی؛ سید حمیدرضا صادقی
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی اجمالی وضعیت استانهای مختلف کشور از لحاظ سیل، تنش آبی، شاخص فرسایندگی باران و خشکسالی و با هدف پهنهبندی کشور با استفاده از یک شاخص ترکیبی در مقیاس استانها انجام شده است. در این راستا، اطلاعات مربوط به معیارهای مطالعاتی از منابع و مراجع موجود استخراج و پس از استاندارد کردن در قالب یک شاخص حاصل از میانگین ...
بیشتر
پژوهش حاضر با هدف بررسی اجمالی وضعیت استانهای مختلف کشور از لحاظ سیل، تنش آبی، شاخص فرسایندگی باران و خشکسالی و با هدف پهنهبندی کشور با استفاده از یک شاخص ترکیبی در مقیاس استانها انجام شده است. در این راستا، اطلاعات مربوط به معیارهای مطالعاتی از منابع و مراجع موجود استخراج و پس از استاندارد کردن در قالب یک شاخص حاصل از میانگین هندسی آنها تحلیل شد. براساس نتایج، استانهای خوزستان، البرز و کرمانشاه بهترتیب با 61/0، 59/0 و 58/0 دارای بالاترین حساسیت از لحاظ شاخصهای ترکیبی مورد مطالعه هستند. در مجموع با توجه به نتایج بهدست آمده میتوان دریافت که استانهای جنوب غربی کشور از لحاظ شاخصهای مورد نظر دارای حساسیت بیشتری بوده و تهدیدات ناشی از فرسایش خاک و هدررفت منابع آبی با توجه به وقوع فرآیندهای حدی در آنها بیشتر بوده که این امر لزوم اجرای سیاستهای مدیریت منابع خاک و آب نسبت به سایر مناطق کشور را آشکار میسازد.
سید حمیدرضا صادقی؛ فهیمه میرچولی؛ زینب حزباوی؛ عبدالواحد خالدی درویشان؛ محسن خورسند
چکیده
اندازهگیری فرسایش و رسوب معمولا با استفاده از روشهای مختلف برای دستیابی به اطلاعات قابل اعتماد از میزان هدررفت خاک ضروری میباشد. در این راستا، بهکارگیری روشهای نو و دانش روز به سبب تسهیل در اندازهگیریها و افزایش دقت مورد نظر از اهمیت زیادی برخوردار است. لکن اطلاعات کافی در زمینه کارایی روشهای نوین در دسترس نیست. لذا، ...
بیشتر
اندازهگیری فرسایش و رسوب معمولا با استفاده از روشهای مختلف برای دستیابی به اطلاعات قابل اعتماد از میزان هدررفت خاک ضروری میباشد. در این راستا، بهکارگیری روشهای نو و دانش روز به سبب تسهیل در اندازهگیریها و افزایش دقت مورد نظر از اهمیت زیادی برخوردار است. لکن اطلاعات کافی در زمینه کارایی روشهای نوین در دسترس نیست. لذا، پژوهش حاضر با هدف بهکارگیری اسکنر نوری بهعنوان یکی از روشهای نوین اندازهگیری فرسایش خاک و مقایسه نتایج حاصل از آن با دو روش سنتی شیارسنج و پارافین در زمینه اندازهگیری فرسایش شیاری در شرایط آزمایشگاهی صورت پذیرفت. برای انجام پژوهش، ابتدا یک خاک لومی رسی در کرتهای آزمایشی با ابعاد 30 در 40 سانتیمتر و با شیب 20 درصد در معرض باران با شدت 50 میلیمتر بر ساعت به مدت 20 و 80 دقیقه و ایجاد فرسایش سطحی قرار داده شد. سپس، در مرحله بعد، باران با شدتهای 90 و 100 میلیمتر بر ساعت بهترتیب در مدتهای 20 و 80 دقیقه برای ایجاد فرسایشهای شیاری با ابعاد مختلف اجرا و در نهایت میزان فرسایش شیاری با سه روش اسکنر نوری، شیارسنج و پارافین اندازهگیری شد. نتایج بهدست آمده از اسکنر نوری با مقادیر غلظت رسوب اندازهگیری شده در خروجی کرت و نیز روشهای شیارسنج و پارافین مورد مقایسه قرار گرفت. میانگین میزان جابهجایی خاک از روشهای اسکنر نوری، شیارسنج و پارافین برای شدت 90 میلیمتر بر ساعت با مدت 20 دقیقه بهترتیب 79.73±283.30، 8.27±35.49 و 9.22±45.93 گرم و میانگین میزان جابهجایی خاک برای شدت 100 میلیمتر بر ساعت با مدت 80 دقیقه در اسکنر نوری، شیارسنج و پارافین بهترتیب 274.22±377.94، 5.71±41.45 و 11.45±46.20 بهدست آمد. بر اساس نتایج بهدست آمده، مشخص شد که نتایج حاصل از اسکنر نوری بسیار متفاوت و مقادیر آن بسیار بالاتر از دو روش سنتی مورد مطالعه است.
سید حمیدرضا صادقی؛ زینب حزباوی؛ مهدی غلامعلی فرد
چکیده
تبیین مدل مفهومی جامع و در عین حال قابل فهم برای ارزیابی سلامت آبخیز از اولویتهای اصلی و ضروری بسیاری از طرحها و برنامههای مختلف مدیریتی و سیاستگذاری در سطح جهان و از جمله طرح کلان ملی مدیریت جامع حوزههای آبخیز کشور است. در همین راستا، پژوهش حاضر بهعنوان پژوهش پیشگام در کشور به بومیسازی مدل مفهومی پایایی، تابآوری و آسیبپذیری ...
بیشتر
تبیین مدل مفهومی جامع و در عین حال قابل فهم برای ارزیابی سلامت آبخیز از اولویتهای اصلی و ضروری بسیاری از طرحها و برنامههای مختلف مدیریتی و سیاستگذاری در سطح جهان و از جمله طرح کلان ملی مدیریت جامع حوزههای آبخیز کشور است. در همین راستا، پژوهش حاضر بهعنوان پژوهش پیشگام در کشور به بومیسازی مدل مفهومی پایایی، تابآوری و آسیبپذیری (RelResVul) مبتنی بر دادههای هیدرولوژی با هدف ارزیابی سلامت آبخیز پرداخته است. برای این امر، ابتدا اقدام به تهیه دادههای طولانی مدت دبی جریان آبخیز شازند واقع در استان مرکزی و استخراج منحنی تداوم جریان شد. سپس، آستانههای مناسب دبی مشخصه کمآبی و پرآبی بهعنوان یکی از پیشنیازهای ارزیابی سلامت آبخیز با استفاده از مدل مفهومی RelResVul مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در ادامه، شاخصهای پایایی (Rel)، تابآوری (Res) و آسیبپذیری (Vul) بر اساس مفاهیم حاکم بر مدل مفهومی RelResVul برای چهار مقطع زمانی 1365، 1377، 1387 و 1393 محاسبه شدند. در نهایت، از طریق تلفیق هندسی شاخصهای نام برده، وضعیت عمومی سلامت حوزه آبخیز شازند و در زیرحوضههای مختلف مبتنی بر دو معیار دبی مشخصه کمآبی و پرآبی پهنهبندی شد. نتایج پژوهش نشان داد که بهترتیب 59، 53، 68 و 66 درصد از آبخیز مطالعاتی در مقطعهای زمانی اول تا چهارم در وضعیت نسبتاً سالم و سالم از لحاظ شاخص سلامت آبخیز قرار داشتند. حال آنکه برای معیار دبی مشخصه پرآبی، بهترتیب 19، 22، 54 و 38 درصد آبخیز شازند در مقطعهای زمانی مورد نظر در وضعیت نسبتاً سالم و سالم از لحاظ شاخص سلامت آبخیز قرار گرفت. همچنین، ارزیابی شاخص سلامت کل آبخیز شازند مبتنی بر معیارهای دبی مشخصه کمآبی و پرآبی بهترتیب نشانگر وضعیت متوسط و نسبتاً سالم و روند بهبود و نیز وضعیت متوسط و روند ثابت بوده است. علاوه بر آن، تغییرپذیری غیر یکنواخت مکانی وضعیت سلامت آبخیز در زیرآبخیزهای مختلف در مقطعهای زمانی مطالعاتی مورد تایید قرار گرفت.
شیرکو ابراهیمی محمدی؛ سید حمیدرضا صادقی؛ کامران چپی
چکیده
در این پژوهش، ضمن بررسی تغییرات فصلی دبی و غلظت نیتریت، نیترات، آمونیوم، اورتوفسفات و پتاسیم محلول، تغییرات غلظت این مواد در آب پایه و رواناب ناشی از بارش نیز در آبراهههای فصلی و دائمی ورودی به دریاچه زریوار مطالعه شد. بررسی دادهها حکایت از تغییرات زیاد دبی در فصل بهار نسبت به دیگر فصول بهدلیل وقوع بارشهای مکرر و وقوع بیشینههای ...
بیشتر
در این پژوهش، ضمن بررسی تغییرات فصلی دبی و غلظت نیتریت، نیترات، آمونیوم، اورتوفسفات و پتاسیم محلول، تغییرات غلظت این مواد در آب پایه و رواناب ناشی از بارش نیز در آبراهههای فصلی و دائمی ورودی به دریاچه زریوار مطالعه شد. بررسی دادهها حکایت از تغییرات زیاد دبی در فصل بهار نسبت به دیگر فصول بهدلیل وقوع بارشهای مکرر و وقوع بیشینههای دبی در این فصل داشت. با وجود تفاوتهای رفتاری ورودیهای مختلف به دریاچه و همچنین، ماهیت متفاوت مواد مغذی، در مجموع غلظت مواد مغذی دارای تفاوتهای فصلی معنیدار بودند، بهطوری که بیشینه غلظتها و بیشترین تغییرات غلظت نیتریت، نیترات، اورتوفسفات محلول و آمونیوم در فصل تابستان مشاهده شد. تحلیل نتایج بررسی تغییرپذیری غلظت مواد مغذی در طول و بین وقایع بارشی بیانگر تفاوتهای معنیدار نیتریت و نیترات در طول و بین وقایع بارشی با سطوح معنیداری صفر و 0.018 بود، بهطوری که بیشترین تغییرات و بیشینه غلظتهای نیتریت و نیترات بهدلیل اثر رقیقسازی در طول رگبارها، عدم جذب بهوسیله ذرات خاک و در نتیجه عدم تجمع آن در آبخیز و حمل بهوسیله آب زیرزمینی، در آب پایه مشاهده شد. بیشینه غلظتهای اورتوفسفات محلول در نقاط 1 و 2 در آب پایه و در نقاط 3 و 4 در طی رگبارها ثبت شد. در مجموع، تغییرات معنیداری بین غلظت مواد مغذی بهجز پتاسیم در طول و بین وقایع بارشی مشاهده شد.
سید حمیدرضا صادقی؛ محسن ذبیحی
چکیده
فرسایندگی باران اولین نکته قابل توجه در مباحث فرسایش خاک است که نقش مهمی در جدا نمودن ذرات خاک از بستر اصلی خود ایفا میکند. از اینرو، بررسی روند عامل فرسایندگی باران در تصمیمگیری و برنامهریزی بهمنظور مدیریت منابع آب و خاک ضروری میباشد. حال آنکه مطالعات مربوط به جنبههای مختلف آن از جمله روند فرسایندگی و در تعامل ...
بیشتر
فرسایندگی باران اولین نکته قابل توجه در مباحث فرسایش خاک است که نقش مهمی در جدا نمودن ذرات خاک از بستر اصلی خود ایفا میکند. از اینرو، بررسی روند عامل فرسایندگی باران در تصمیمگیری و برنامهریزی بهمنظور مدیریت منابع آب و خاک ضروری میباشد. حال آنکه مطالعات مربوط به جنبههای مختلف آن از جمله روند فرسایندگی و در تعامل با روند بارندگی و شاخص بارش استاندارد شده مورد توجه جدی قرار نگرفته است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف بررسی روند عامل فرسایندگی باران مبتنی بر شاخص فورنیه در 28 ایستگاه در سرتاسر استان خراسان شمالی طی دوره زمانی 1366 تا 1385 با استفاده از آزمون من-کندال صورت پذیرفت. همچنین، بهمنظور مقایسه و تحلیل جامعتر نتایج، روند زمانی بارندگی و شاخص بارش استاندارد شده نیز بررسی شد. نتایج تحقیق نشان داد که ایستگاههای نوشیروان، فاروج، آیرقایه و غلامان روند کاهشی و دیگر ایستگاههای مورد مطالعه (71/85 درصد ایستگاههای استان) روند افزایشی در شاخص فرسایندگی فورنیه اصلاح شده را داشتهاند. نتایج بررسی روند شاخص بارش استاندارد شده و همچنین، بارندگی در خراسان شمالی نشان داد که در اغلب ایستگاهها (89/28 درصد ایستگاهها) جز ایستگاههای خرتوت، نوشیروان، فاروج و آیرقایه، روند افزایشی وجود داشته است. همچنین، بیشینه و کمینه مقدار شاخص فرسایندگی فورنیه اصلاح شده در استان با مقدار 70/97 و 33/44 میلیمتر بهترتیب مربوط به ایستگاه درکش و آبیاری بجنورد بوده است.
سعید نجفی؛ سید حمیدرضا صادقی؛ توبیاس هکمن
چکیده
برنامههای مدیریت جامع حوزههای آبخیز، نیازمند توجه به رسوب و فرایندهای مربوط به آن در قالب مدیریت رسوب هستند. در حالیکه فرایندهای حاکم بر رفتار تولید رسوب در مقیاس حوزههای آبخیز کمتر مورد توجه بوده است. مدیریت رسوب شامل تمام اقداماتی است که فرسایش، انتقال، بازتوزیع و ترسیب رسوب را در راستای انحراف یا تلهاندازی رسوب در سامانههای ...
بیشتر
برنامههای مدیریت جامع حوزههای آبخیز، نیازمند توجه به رسوب و فرایندهای مربوط به آن در قالب مدیریت رسوب هستند. در حالیکه فرایندهای حاکم بر رفتار تولید رسوب در مقیاس حوزههای آبخیز کمتر مورد توجه بوده است. مدیریت رسوب شامل تمام اقداماتی است که فرسایش، انتقال، بازتوزیع و ترسیب رسوب را در راستای انحراف یا تلهاندازی رسوب در سامانههای آبراههای تحت تأثیر قرار میدهد. بر همین اساس، اتصال رسوبی بهعنوان مفهومی نوظهور در مدیریت رسوب، در چند سال اخیر برای بررسی انتقال رسوب در بخشهای مختلف حوزههای آبخیز مورد توجه قرار گرفته است. حال آنکه اتصال رسوبی بهعنوان انتقال رسوب از میان تمام منابع رسوب به تمام مخازن رسوب ممکن در حوزه آبخیز طی فرایند فرسایش خاک تعریف میشود. بر همین اساس، اتصال ساختاری، مفهومی مشتق شده از اتصال رسوبی است که با بررسی آناتومی سامانه آبخیز، پتانسیل جابهجایی ذرات رسوب در سراسر سامانه آبخیز را مورد بررسی قرار میدهد. طبعا با تعیین مناطق با الگوی اتصال ساختاری یکسان، اعمال نسخههای یکسان و یکپارچه مدیریت رسوب ممکن خواهد بود. از اینرو، پژوهش حاضر بهمنظور بررسی شاخص اتصال ساختاری رسوب در سال 1393 در حوزه آبخیز تهم زنجان انجام شد. برای محاسبه شاخص اتصال ساختاری از لایههای مدل رقومی ارتفاعی، عامل پوشش گیاهی و بازدیدهای مکرر میدانی استفاده شد و ارزیابیهای لازم برای آزمون نتایج بهدست آمده صورت گرفت. نتایج ارزیابی صحت نمایش وضعیت اتصال ساختاری رسوب نشان داد که تطابق قابل قبولی بین شاخص اتصال میدانی و نقشه اتصال ساختاری وجود داشته است. نقشه اتصال ساختاری نیز با مقادیر بیشینه، کمینه و میانگین بهترتیب 1.02، 8.24- و 5.95- نشان داد که 32 درصد از حوزه آبخیز اتصال ساختاری بالایی دارد که عمدتاً در بخشهای غربی آبخیز تمرکز داشتهاند. بهنظر میرسد با توجه به محاسبه سریع، هزینه کم، استفاده از دادههای زودیافت و کارایی مفهوم اتصال ساختاری در تعیین اولیه منابع رسوبی، این شاخص عامل بسیار مفیدی در مدیریت رسوب حوزههای آبخیز در ایران باشد.
سید حمیدرضا صادقی؛ علیاکبر داودیراد؛ امیر سعدالدین؛ شهلا پایمزد
چکیده
امروزه تخریب زمین با توجه به روند روبهرشد جمعیت و تامین نیازهای آن و همچنین توسعه اقتصادی، بهرهبرداری غیرعلمی و غیرمنطقی از منابع اجتنابناپذیر است. از اینرو، پایش و شناسایی عوامل موثر بر تخریب زمین در یک منطقه برای مهار و مدیریت آن ضروری است. حال آنکه این موضوعات کمتر مورد توجه متخصصین و مدیران قرار گرفته است. ...
بیشتر
امروزه تخریب زمین با توجه به روند روبهرشد جمعیت و تامین نیازهای آن و همچنین توسعه اقتصادی، بهرهبرداری غیرعلمی و غیرمنطقی از منابع اجتنابناپذیر است. از اینرو، پایش و شناسایی عوامل موثر بر تخریب زمین در یک منطقه برای مهار و مدیریت آن ضروری است. حال آنکه این موضوعات کمتر مورد توجه متخصصین و مدیران قرار گرفته است. در این راستا، پژوهش حاضر در حوزه آبخیز شازند با هدف تحلیل روند تخریب زمین و شناخت عوامل مهم و تاثیرگذار بر مبنای شاخص منطقه حساس محیطی (ESAI) در بازه زمانی 1365 تا 1393 به سبب تغییرات قابل توجه بهدلیل بهرهبرداریها و مدیریتهای متنوع و توسعه صنعتی انجام شد. با توجه به نقشههای ESAI تهیه شده در مقاطع زمانی 1365، 1377، 1387 و 1393، بهترتیب 16.56، 33.39، 42.32 و 49.52 درصد از وسعت منطقه در شرایط بحرانی تخریب زمین قرار داشت. بر اساس تحلیل نتایج حاصل، روند تخریب زمین در منطقه فزاینده بوده و در دورههای منتهی به سالهای 1377 و 1393 با شدت بیشتری صورت گرفته است. همچنین، تحلیل حساسیت و بررسی عوامل تاثیرگذار در تخریب زمین در منطقه مطالعاتی مشخص نمود که نقش عوامل پوشش گیاهی و مدیریتی و انسانی در تغییرات مقادیر ESAI و تعدیل و تشدید تخریب زمین بیش از سایر عوامل بوده است.
حسین خیرفام؛ سید حمیدرضا صادقی
چکیده
اندازهگیری رسوبات رودخانه در شرایط مختلف زمانی و هیدرولوژیکی در علوم و مهندسی هیدرولیک، هیدرولوژی و حفاظت آب و خاک مهم است. بار بستر بهدلیل سختی و کارایی کم نمونهبردارهای مرسوم بهندرت اندازهگیری میشود. لذا، در پژوهش حاضر سعی شد، نوعی نمونهبردار بار بستر بر اساس شرایط حاکم بر فلومهای دبیسنجی طراحی و ساخته شود. نمونهبردار ...
بیشتر
اندازهگیری رسوبات رودخانه در شرایط مختلف زمانی و هیدرولوژیکی در علوم و مهندسی هیدرولیک، هیدرولوژی و حفاظت آب و خاک مهم است. بار بستر بهدلیل سختی و کارایی کم نمونهبردارهای مرسوم بهندرت اندازهگیری میشود. لذا، در پژوهش حاضر سعی شد، نوعی نمونهبردار بار بستر بر اساس شرایط حاکم بر فلومهای دبیسنجی طراحی و ساخته شود. نمونهبردار یادشده بهصورت مکعب مستطیل با جدارههای با شبکه فلزی و با ابعاد 1.2 متر طول، 60 سانتیمتر ارتفاع و 60 سانتیمتر عرض، طراحی و ساخته شد. یک ورقه فلزی بهصورت مضرس و مواج با ارتفاع هفت سانتیمتر نیز در کف آن تعبیه شد. دقت نمونهبردار یادشده با اندازهگیری بار بستر در فلوم خروجی حوزه آبخیز جنگلی آموزشی و پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس با استفاده از تانک آب بدون منفذ 300 لیتری و استفاده از آزمون t جفتی و معیارهای آماری درصد خطای نسبی و انحراف نسبی مدل مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که میانگین مقادیر بار بستر اندازهگیری شده بهوسیله تانک آب و نمونهبردار ساخته شده بهترتیب 0.00635 و 0.0064 گرم بر لیتر بود. همچنین، اختلاف معنیداری بین مقادیر واقعی و اندازهگیری شده بار بستر با نمونهبردار یادشده وجود نداشت (p>0.793). در مجموع نمونهبردار ساخته شده در مجموع با متوسط درصد خطای نسبی و انحراف نسبی بهترتیب 8.5 درصد و 0.107 از دقت بالایی در اندازهگیری بار بستر رودخانهای برخوردار بود.
محبوبه کیانی هرچگانی؛ سید حمیدرضا صادقی؛ حسین اسدی
چکیده
فرسایش آبی خاک دارای فرایندهای مختلف جدایش، ورود به جریان، انتقال و رسوبگذاری است. رسوبات خروجی از حوزه آبخیز ترکیبی از ذرات با اندازههای مختلف میباشد. توزیع اندازه ذرات در حال انتقال عاملی بسیار تاثیرگذار در فرایند انتقال و رسوبگذاری میباشد. حال آنکه تغییرپذیری مولفههای توزیع اندازه ذرات طی شرایط مختلف جریان کمتر مورد ...
بیشتر
فرسایش آبی خاک دارای فرایندهای مختلف جدایش، ورود به جریان، انتقال و رسوبگذاری است. رسوبات خروجی از حوزه آبخیز ترکیبی از ذرات با اندازههای مختلف میباشد. توزیع اندازه ذرات در حال انتقال عاملی بسیار تاثیرگذار در فرایند انتقال و رسوبگذاری میباشد. حال آنکه تغییرپذیری مولفههای توزیع اندازه ذرات طی شرایط مختلف جریان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف بررسی تغییرپذیری برخی مولفههای توزیع اندازه موثر ذرات رسوب با استفاده از دانهبندی لیزری در شرایط جریان ناپایدار ابتدایی و پایدار تکاملی در یک نوع خاک تهیه شده از منطقه کدیر در استان مازندران در مقیاس پلاتهای آزمایشگاهی برنامهریزی شد. به این منظور شبیهسازی بارندگی در پلاتهای 1×6 متر در شیبهای پنج، 15 و 25 درصد و در شدتهای 30، 60 و 90 میلیمتر بر ساعت و در سه تکرار بهوسیله شبیهساز باران مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق بیانگر تبعیت بیشتر غلظت رسوب از شیب نسبت به شدت بارندگی در شرایط مختلف جریان بود. همچنین، مقایسه مقادیر درصد ذرات کوچکتر از دو میکرون و مولفه D10 در شیبهای مختلف بیانگر اختلاف معنیدار آنها در شیب پنج درصد در شدت بارندگی 60 و 90 میلیمتر بر ساعت در سطح اطمینان 95 درصد در شرایط مختلف جریان بود. در صورتی که ذرات بزرگتر از دو میکرون در شرایط جریان ناپایدار و پایدار فقط در شیب پنج درصد در شدت بارندگی 30 میلیمتر بر ساعت اختلاف معنیدار در سطح اطمینان 95 درصد داشتند. در همین راستا مولفه D50 رفتار بسیار پیچیدهای در شیبها و شدتهای مختلف داشت، ولی مولفه D90 از هیچکدام از شیبها و شدتها در مراحل ابتدایی و تکاملی جریان در سطح اطمینان 90 درصد بهدلیل عدم توان جریان در انتقال ذرات بزرگتر از 63 میکرون و مخصوصا مولفه D90 تاثیر نپذیرفت.
پری سعیدی؛ سید حمیدرضا صادقی؛ عبدالرسول تلوری
چکیده
رسوبنمود یک ابزار مهم در مدیریت منابع آب و خاک حوزههای آبخیزمحسوب میشود، لذا دستیابی به روشهای مناسب برای تهیه رسوبنمودها در حوزههای آبخیز مختلف فاقد آمار دقیق رسوب معلق از اهمیت زیادی برخوردار است. حال آنکه دستیابی به روشهای ساده و مبتنی بر دادههای زودیافت کمتر مورد توجه قرار گرفته است. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی ...
بیشتر
رسوبنمود یک ابزار مهم در مدیریت منابع آب و خاک حوزههای آبخیزمحسوب میشود، لذا دستیابی به روشهای مناسب برای تهیه رسوبنمودها در حوزههای آبخیز مختلف فاقد آمار دقیق رسوب معلق از اهمیت زیادی برخوردار است. حال آنکه دستیابی به روشهای ساده و مبتنی بر دادههای زودیافت کمتر مورد توجه قرار گرفته است. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی توانایی تهیه رسوبنمود مصنوعی با استفاده از آبنمود در حوزه آبخیز گلازچای در استان آذربایجان غربی با مساحت 103 کیلومتر مربع انجام شد. بدین منظور بعد از تهیه بانک اطلاعاتی مربوط به 18 رگبار بهوقوع پیوسته طی دوره زمانی پاییز 1390 تا بهار 1393، آبنمود و رسوبنمود کل و مستقیم هر یک از رگبارها تهیه شد. سپس شبیهسازی کلیه مؤلفههای رسوبنمود کل و مستقیم با استفاده از مؤلفههای متناظر آبنمود و با استفاده از برازش انواع روابط رگرسیونی دو متغیره و انتخاب مدل بهینه با استفاده از معیارهای مختلف صورت گرفت. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق بهطور کلی شبیهسازی مؤلفههای مختلف رسوبنمود کل بهجز زمان پایه، عرضهای 50 و 75 درصد از اوج با استفاده از مؤلفههای آبنمود امکانپذیر بود. بررسی نتایج شبیهسازی رسوبنمود مستقیم نیز دلالت بر توانایی شبیهسازی کلیه مؤلفهها بهجز عرض 75 درصد اوج بود. نتایج همچنان نشان داد که شبیهسازی مؤلفههای زمانی با مقادیر خطای نسبی کمتر، بهتر از سایر مؤلفهها صورت گرفت. بهنحویکه کمترین مقادیر خطای تخمین و تائید برای رسوبنمود کل بهترتیب برابر 48.86 و 45.65 درصد برای زمان تا اوج بود. مدل بهینه ارائه شده برای شبیهسازی مؤلفه زمان پایه دارای کمترین میزان خطای تخمین و تائید بهترتیب برابر 23.03 و 21.75 و بیشینه ضریب کارایی برابر 0.93 بود.
سعید نجفی؛ سید حمیدرضا صادقی
چکیده
بهدلیل استفاده بیرویه بشر از منابع طبیعی، افزایش بار رسوبی سبب مشکلات درون و برون منطقهای در رابطه با حوزههای آبخیز شده است. برای مبارزه موثر با این پیامدها، اطلاع از ماهیت و اهمیت نسبی و منشأ منابع اصلی رسوب ضروری است. امروزه برای این منظور، روشهای مختلفی برای تعیین منابع تولید رسوب مورد توجه قرار گرفته، لکن ارزیابی ...
بیشتر
بهدلیل استفاده بیرویه بشر از منابع طبیعی، افزایش بار رسوبی سبب مشکلات درون و برون منطقهای در رابطه با حوزههای آبخیز شده است. برای مبارزه موثر با این پیامدها، اطلاع از ماهیت و اهمیت نسبی و منشأ منابع اصلی رسوب ضروری است. امروزه برای این منظور، روشهای مختلفی برای تعیین منابع تولید رسوب مورد توجه قرار گرفته، لکن ارزیابی دقت و تطابق نسبی آنها با یکدیگر کمتر بررسی شده است. از اینرو، پژوهش حاضر بهمنظور ارزیابی تطبیقی نتایج حاصل از روشهای مبتنی بر انگشتنگاری رسوب، سیمای فرسایش خاک و اندازهگیری مستقیم منابع رسوب انجام شد. طبق نتایج حاصل بهروش انگشتنگاری، واحد سنگشناسی مارن بیشترین سهم رسوب را با 85 درصد به خود اختصاص داد که با وضعیت فرسایشی شدید حاصل از نقشه سیمای فرسایش با کد CS23R41G42 مطابقت دارد. نتایج حاصل از اندازهگیری مستقیم نیز نشان داد که واحد سنگشناسی مارن با فرسایش 34.4 تن در هکتار و در حالت سالانه با مقدار 14023 تن فرسایش در رتبه نخست قرار میگیرد و واحدهای دیگر شامل رسوبات رودخانهای جدید و رسوبات آبرفتی قدیم بهترتیب در رتبههای بعدی قرار میگیرند که این نتایج نیز منطبق با نتایج انگشتنگاری رسوب بوده است. در مجموع، اختلافات موجود در نتایج حاصل از روشهای انگشتنگاری رسوب، نقشه سیمای فرسایش و اندازهگیری مستقیم بهدلیل رویکرد کمی و یا کیفی بررسی وضعیت فرسایش در روشهای مذکور و عدم لحاظ نسبت تحویل رسوب و سایر فرآیندهای حاکم بر انتقال رسوب بوده است که استفاده همزمان و ترکیبی آنها برای دستیابی به نتایج قابل اعتماد را مورد تاکید قرار میدهد.
سید حمیدرضا صادقی؛ سودابه قره محمودلی
چکیده
آگاهی از دانهبندی مواد بستر رودخانهای نقش مهمی در انجام مطالعات مربوط به ساماندهی و تحلیل رفتار رودخانهها ایفا میکند. تفکیکهای سنتی دانهبندی رسوبات بستر نیاز به هزینه، زمان و کار میدانی زیادی دارد. لذا استفاده از روشهای جدید از جمله پردازش تصویر در مطالعات دانهبندی رسوبات بستر رودخانه امری ضروری است. از سویی، رعایت ...
بیشتر
آگاهی از دانهبندی مواد بستر رودخانهای نقش مهمی در انجام مطالعات مربوط به ساماندهی و تحلیل رفتار رودخانهها ایفا میکند. تفکیکهای سنتی دانهبندی رسوبات بستر نیاز به هزینه، زمان و کار میدانی زیادی دارد. لذا استفاده از روشهای جدید از جمله پردازش تصویر در مطالعات دانهبندی رسوبات بستر رودخانه امری ضروری است. از سویی، رعایت استانداردها امری لازم در نیل به اهداف متصور و همچنین، در توجیه بهکارگیری روشهای تفکیک جدید است. بر همین اساس قدرت تفکیک دوربینهای مورد استفاده از استانداردهای مهم در پردازش تصویر است، حال آنکه تاکنون اهمیت این موضوع مورد توجه قرار نگرفته است. از اینرو، پژوهش حاضر با هدف تحلیل دقت دانهبندی رسوبات بستر با استفاده از پردازش تصاویر حاصل از دوربینهای با قدرت تفکیک مختلف صورت گرفت. برای این منظور، تصویربرداری از رسوبات بستر با دوربینهای با قدرت تفکیک متفاوت و همچنین، نمونهبرداری مستقیم از رسوبات بستر انجام شد. در نهایت میزان دقت پردازش تصاویر هر یک از دوربینهای مورد استفاده برای تحلیل توزیع رسوبات بستر از طریق مقایسه با نتایج حاصل از نمونهبرداری مستقیم و روش الک، بررسی شد. نتایج نشان داد برای رسوبات دانهدرشت، پردازش تصاویر دوربین با قدرت تفکیک ۱۰ و ۳ مگاپیکسل بهترتیب با ضریب همبستگی 0.65 و 0.51- بیشترین و کمترین میزان تطابق با روش الک کردن را داشتند. همچنین، برای رسوبات ریزدانه نیز پردازش تصاویر دوربینهای با قدرت تفکیک ۱۶ و ۱۸ مگاپیکسل بهترتیب با ضریب همبستگی 0.88 و 0.69 بهترتیب بیشترین و کمترین میزان تطابق با روش الک را ارائه دادند. در مجموع نتایج حاکی از آن بود که مناسبترین دوربین برای تصویربرداری برای اهداف پردازش تصویر رسوبات دانهدرشت و ریزدانه در بازهی با قدرت تفکیک ۱۰ تا ۱۶ مگاپیکسل بود. بر اساس نتایج، دامنه قطری رسوبات دانهدرشت از ۱۰ تا ۱۰۷ میلیمتر با بیشترین و کمترین انحراف معیار و نما بهترتیب 98.455، 89.7 و 21 و 14 میلیمتر، همچنین، دامنه قطری رسوبات ریزدانه از ۱۰ تا ۵۷ میلیمتر با بیشترین و کمترین انحراف معیار و نما بهترتیب 33.143، 17.10 و 48 و 12 میلیمتر بهدست آمد.
هانیه اسدی؛ حمیدرضا مرادی؛ سید حمیدرضا صادقی؛ عبدالرسول تلوری
چکیده
در حوزههای آبخیز بدون آمار، استفاده صحیح از تئوری مربوط به آبنمود واحد لحظهای بسیار کارا میباشد. لذا،پژوهش حاضر بهمنظور تعیین میزان کارآیی آبنمود واحد بهدست آمده براساس روش کلارک و با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی در بازسازی آبنمود واحد مشاهدهای ایستگاه ولیکبن واقع در خروجی حوزه آبخیز ...
بیشتر
در حوزههای آبخیز بدون آمار، استفاده صحیح از تئوری مربوط به آبنمود واحد لحظهای بسیار کارا میباشد. لذا،پژوهش حاضر بهمنظور تعیین میزان کارآیی آبنمود واحد بهدست آمده براساس روش کلارک و با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی در بازسازی آبنمود واحد مشاهدهای ایستگاه ولیکبن واقع در خروجی حوزه آبخیز کسیلیان در استان مازندران انجام شد. نتایج ارزیابی مقایسهای آبنمود واحد سهساعته متوسط حوضه با آبنمود واحد سهساعته بهدست آمده از روش کلارک با کمک آمارههای خطای نسبی، مجذور میانگین مربعات خطا، ضریب کارآیی و میزان انحراف دلالت بر دقت مناسب روش مذکور در تخمین دبی سیلابی در حوزه آبخیز مورد مطالعه دارد.
مرتضی دهقانی؛ علی کرمیخانیکی؛ سید حمیدرضا صادقی
چکیده
یکی از اهداف مهم مطالعات هیدرولوژی، پیشبینی کمی فرآیند بارش-رواناب و انتقال آن به نقطه خروجی و در نهایت تعیین میزان دبی خروجی حوزه است. هدف تحقیق حاضر بررسی دقت، صحت و اعتبار روشهای زمان-سطح و هیدروگراف واحد لحظهای کلارک در برآورد هیدروگراف سیلاب از نظر شکل، دبی اوج، زمان تا اوج، زمان پایه و حجم هیدروگراف در هر رگبار با شدت و مدت ...
بیشتر
یکی از اهداف مهم مطالعات هیدرولوژی، پیشبینی کمی فرآیند بارش-رواناب و انتقال آن به نقطه خروجی و در نهایت تعیین میزان دبی خروجی حوزه است. هدف تحقیق حاضر بررسی دقت، صحت و اعتبار روشهای زمان-سطح و هیدروگراف واحد لحظهای کلارک در برآورد هیدروگراف سیلاب از نظر شکل، دبی اوج، زمان تا اوج، زمان پایه و حجم هیدروگراف در هر رگبار با شدت و مدت معین است. برای این منظور ابتدا با استفاده از نرمافزار R2V نقشه توپوگرافی حوزه آبخیز بازفت رقومی گردید. سپس با نرمافزار ILWIS نقشه DEM، خطوط همزمان تمرکز و مرکز ثقل حوزه بهدست آمد. با دادههای باراننگار و انتخاب رگبار مناسب، هیدروگراف سیل مربوط به شش رگبار انتخابی با روشهای زمان-سطح و هیدروگراف واحد لحظهای کلارک برآورد و نتایج با هیدروگراف ثبت شده در انتهای حوزه مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج این بررسی نشان میدهد که اگر چه نتایج هر دو روش برای محاسبه هیدروگراف خروجی با خطا همراه است، ولی در مجموع میتوان گفت که روش کلارک نتایج بهتری نسبت به روش زمان-سطح ارائه میکند. بهطوریکه میزان خطای نسبی در اوج سیلاب برای روش کلارک و روش زمان-سطح بهترتیب 23.3 و 32.8 درصد است.
سید حمیدرضا صادقی؛ غلامرضا شجاعی؛ حمیدرضا مرادی
دوره 2، شماره 3 ، آبان 1389، ، صفحه 143-149
چکیده
نوع و شدت فرسایش خاک در یک منطقه تابع شرایط اقلیمی، پستی و بلندی زمین، خاک و کاربری اراضی بوده که در این میان اهمیت کاربری اراضی به دلیل نقش موثر انسان بر آن نسبت به دیگر عوامل زیادتر است. در این تحقیق برای بررسی ارتباط کاربری اراضی با فرسایش خاک، حوزه آبخیز مندریجان واقع در سراب حوزه سد زایندهرود با مساحت 23000 هکتار انتخاب شد. بهمنظور ...
بیشتر
نوع و شدت فرسایش خاک در یک منطقه تابع شرایط اقلیمی، پستی و بلندی زمین، خاک و کاربری اراضی بوده که در این میان اهمیت کاربری اراضی به دلیل نقش موثر انسان بر آن نسبت به دیگر عوامل زیادتر است. در این تحقیق برای بررسی ارتباط کاربری اراضی با فرسایش خاک، حوزه آبخیز مندریجان واقع در سراب حوزه سد زایندهرود با مساحت 23000 هکتار انتخاب شد. بهمنظور انجام تحقیق از نقشههای کاربری اراضی و سیمای فرسایش خاک تهیه شده با استفاده از تصاویر ماهوارهای MSS سال 1979، TM سالهای1990 و 1998 و همچنین ETM مربوط به سال 2002 استفاده شده است. سپس ارتباط وسعت هر یک از کاربریهای اراضی با وسعت اشکال فرسایش و همچنین حضور هر یک از آنها به ترتیب با استفاده از روابط رگرسیونی و آزمون کایاسکوئر ارزیابی شد. نتایج به دست آمده از تحقیق بیانگر ارتباط معنیدار اکثر کاربریها با انواع فرسایش، خصوصاً فرسایش سطحی متوسط به شکل توان سوم با حداقل ضریب تبیین 81 درصد و حداکثر خطای تخمین 39.65% است. نتایج آزمون کایاسکوئر نیز بیانگر عدم ارتباط معنیدار نوع کاربری اراضی با حضور اشکال فرسایش و ارتباط معنیدار عمده کاربریها با وسعت اشکال فرسایش در سطح احتمال یک درصد بوده که ضرورت توجه به کاربری صحیح اراضی و اعمال شیوههای مدیریتی مناسب در منطقه را ایجاب مینماید.
سید حمیدرضا صادقی؛ بهار صلواتی؛ عبدالرسول تلوری
دوره 2، شماره 2 ، مرداد 1389، ، صفحه 111-115
چکیده
افزایش جمعیت و نیاز روزافزون غذا در قرن اخیر، کشاورزان کشورهای مختلف جهان را بهسوی استفاده از اراضی نامرغوب و نیز مناطق حاشیهای، چون مراتع و جنگلها سوق داده است. این در حالی است که زمینهای حاشیهای دارای استعداد فرسایشی زیاد و قابلیت تولید کمی هستند. در تحقیق حاضر تغییرات کاربری اراضی طی دوره سال 1995 تا 2002 زیر حوزه گاران ...
بیشتر
افزایش جمعیت و نیاز روزافزون غذا در قرن اخیر، کشاورزان کشورهای مختلف جهان را بهسوی استفاده از اراضی نامرغوب و نیز مناطق حاشیهای، چون مراتع و جنگلها سوق داده است. این در حالی است که زمینهای حاشیهای دارای استعداد فرسایشی زیاد و قابلیت تولید کمی هستند. در تحقیق حاضر تغییرات کاربری اراضی طی دوره سال 1995 تا 2002 زیر حوزه گاران در استان کردستان با توجّه به سه نقشة رقومی حاصل از تصاویر ماهوارهای مورد تحلیل قرار گرفته و اثر تغییرات کاربری بر دبی متوسط سالانه در آن بررسی شده است. نتایج تحقیق، دلالت بر تاثیرپذیری دبی متوسط سالانة ایستگاه مذکور از تغییرات بارش سالانه داشته که خود تعیین کننده وضعیت اختصاص زمین به کاربریهای مختلف بوده است.