اطهر کاوه؛ محمد حسین مهدیان؛ یحیی پرویزی؛ رضا سکوتی اسکویی؛ محمد حسن مسیح آبادی
چکیده
ظرفیت ذخیرهسازی کربن یکی از معیارهای ارزیابی پایداری زیستبوم است، بنابراین با بررسی عوامل مدیریتی تاثیرگذار بر این فرآیند میتوان اصلاح و احیای اراضی را دنبال کرد. بدین منظور، پژوهش حاضر به بررسی سناریوهای مدیریتی و اثرات آنها بر ذخیره کربن در حوزه آبخیز سر فیروزآباد در استان کرمانشاه پرداخته شده است. پس از تلفیق لایه‌های ...
بیشتر
ظرفیت ذخیرهسازی کربن یکی از معیارهای ارزیابی پایداری زیستبوم است، بنابراین با بررسی عوامل مدیریتی تاثیرگذار بر این فرآیند میتوان اصلاح و احیای اراضی را دنبال کرد. بدین منظور، پژوهش حاضر به بررسی سناریوهای مدیریتی و اثرات آنها بر ذخیره کربن در حوزه آبخیز سر فیروزآباد در استان کرمانشاه پرداخته شده است. پس از تلفیق لایه‌های شیب و جهت و تهیه نقشه واحدهای کاری به بررسی سامانه‌های مدیریتی رایج در قالب سناریوهای مدیریت بقایا، خاکورزی و تناوب زراعی پرداخته و شاخص‌های مربوطه کمی شد. در مرحله بعد، حوضه به مناطق همگن تفکیک و نمونهبرداری به‌صورت سیستماتیک تصادفی در واحدهای کاری انجام شد. سپس، نمونه‌ها به آزمایشگاه منتقل و وزن مخصوص ظاهری، بافت، میزان کربن آلی و در نهایت ذخیره کربن آلی خاک تعیین شد. نتایج تحلیلهای چندمتغیره نشان داد با استفاده از تحلیل خوشه‌ای، مدل با وارد نمودن هفت متغیر که به‌طور معنیداری بر کربن آلی خاک تاثیرگذار هستند و شامل شاخص شخم، توالی غلات در تناوب، کلشسوزانی، کوددهی دامی، الگوی تناوب، آیش زمستانه و جهت شخم بوده، توانست با ضریب همبستگی 0.724 و با ضریب کارایی 0.46، حدود 52 درصد تغییرپذیری ذخیره کربن خاک را پیش‌بینی کند. به‌طور کلی، میتوان چنین نتیجه‌گیری کرد که آنالیز خوشه‌ای برای بررسی ذخیره کربن در خاک توصیه میشود و نظام تناوب زراعی و نظام خاکورزی از نمونه‌های بارز نظامهای مدیریتی میباشند که بی‌شک از حیث ذخیرهسازی کربن حایز اهمیت فراوانی هستند.
علی باقریان کلات؛ غلامرضا لشکری‌پور؛ محمد غفوری؛ ناصر حافظی‌مقدس؛ غلامعلی گزنچیان؛ رضا غفوریان
چکیده
در سال‌های اخیر فعالیت مزارع پرورش ماهی در حاشیه رودخانه ارتکند کلات گسترش قابل ملاحظه‌ای یافته است. در این‌گونه فعالیت‌ها چنان‌چه ضوابط زیست‌محیطی رعایت نشود، ممکن است پیامدهای زیان‌باری را برای اکوسیستم رودخانه در پی داشته باشد. در این پژوهش، به‌منظور بررسی تغییرات زمانی و مکانی کیفیت آب رودخانه ارتکند کلات در استان خراسان ...
بیشتر
در سال‌های اخیر فعالیت مزارع پرورش ماهی در حاشیه رودخانه ارتکند کلات گسترش قابل ملاحظه‌ای یافته است. در این‌گونه فعالیت‌ها چنان‌چه ضوابط زیست‌محیطی رعایت نشود، ممکن است پیامدهای زیان‌باری را برای اکوسیستم رودخانه در پی داشته باشد. در این پژوهش، به‌منظور بررسی تغییرات زمانی و مکانی کیفیت آب رودخانه ارتکند کلات در استان خراسان رضوی که متاثر از ورود پساب مزارع پرورش ماهی قزل‌آلا در این رودخانه میباشد، بررسی‌های لازم در هفت ایستگاه مورد مطالعه قرار گرفت. برخی از خصوصیات فیزیکوشیمیایی و زیستی آب رودخانه، طی یک سال و در چهار فصل مختلف اندازه‌گیری شد. نتایج آنالیز نمونه‌ها نشان داد، دامنه مقدار متوسط پارامترها در ایستگاه‌های مطالعاتی در مدت بررسی، برای دما بین 13.3 تا 15 درجه سانتی‌گراد، اسیدیته 7.9 تا 8.1، هدایت الکتریکی بین 354 تا 732 میلی‌موس بر سانتی‌متر، اکسیژن محلول ((DO بین 8.4 تا 9.6 میلی‌گرم در لیتر و برای اکسیژن مورد نیاز زیستی (BOD5) و اکسیژن مورد نیاز شیمیایی (COD)به‌ترتیب بین یک تا 3.7 و 2.5 تا 13.9 میلی‌گرم در لیتر متغیر بود. بررسیها نشان داد، از نظر مکانی در ایستگاه‌های مورد بررسی به طرف پاییندست رودخانه، افزایش پارامترهای BOD5 و COD در سطح یک درصد معنیدار است. ضمناً کاهش میزان اکسیژن محلول از نظر زمانی یعنی در فصول مختلف سال در سطح یک درصد معنیدار میباشد. بررسیها نشان داد، تغییرات پارامترهای BOD5، COD و DO عمدتاً متاثر از تغییر شرایط محیطی و شدت فعالیت مزارع پرورش ماهی میباشد. هرچند که در پساب مزارع پرورش ماهی در شرایط کنونی مقادیر پارامترهای BOD5 و COD پایین‌تر از حد مجاز استانداردهای محیط‌زیست میباشد، بدیهی است با گسترش فعالیت مزارع پرورش ماهی قزل‌آلا و با تخلیه مستقیم پساب این مزارع به آب رودخانه، مشکلات زیست‌محیطی رودخانه افزایش خواهد یافت.
فواد ناصرآبادی؛ اباذر اسمعلی‌عوری؛ حسین اکبری؛ رخساره رستمیان
چکیده
در مدل‌های هیدرولوژیک با انجام آنالیز حساسیت برای شناسایی پارامترهای مهم، میتوان تعداد آنها را برای فرایند واسنجی مدل کاهش داده و واسنجی مدل را سریعتر انجام داد. این پژوهش، کاربرد یک روش مفید برای تحلیل حساسیت پارامترهای مدل SWAT را شرح میدهد که با استفاده از آن، پارامترهایی که بیشترین تاثیر را در نتایج مدل دارند، مشخص شده و برای این ...
بیشتر
در مدل‌های هیدرولوژیک با انجام آنالیز حساسیت برای شناسایی پارامترهای مهم، میتوان تعداد آنها را برای فرایند واسنجی مدل کاهش داده و واسنجی مدل را سریعتر انجام داد. این پژوهش، کاربرد یک روش مفید برای تحلیل حساسیت پارامترهای مدل SWAT را شرح میدهد که با استفاده از آن، پارامترهایی که بیشترین تاثیر را در نتایج مدل دارند، مشخص شده و برای این پارامترها نسبت حساسیت و همچنین، نمودار ارتباط تغییرات پارامتر با نتایج شبیه‌سازی ارائه میشود. منطقه مورد پژوهش، حوزه آبخیز رودخانه قره‌سو واقع در استان اردبیل با مساحتی بالغ بر 4861 کیلومتر مربع میباشد. از مدل SWAT برای شبیه‌سازی رواناب ماهانه در منطقه مورد پژوهش استفاده شد. واسنجی به‌صورت دستی و بر اساس آمار سا ل‌های 1889 تا 1880 و اعتبارسنجی نیز بر اساس آمار سا ل‌های 1883 و 1828 انجام شد. چهار بخش مهم بیلان آب شامل رواناب سطحی، جریان جانبی، آب زیرزمینی و تبخیر و تعرق به‌عنوان تابع هدف انتخاب و حساسیت هر پارامتر بر روی آنها بررسی شد. نتایج نشان داد که پارامترهای شماره منحنی SCS ( CN (، ظرفیت آب قابل دسترس خاک ) SOL_AWC (، چگالی توده خاک ) SOL_BD (، هدایت هیدرولیکی اشباع خاک ) SOL_K (، حداکثر نگهداشت تاج پوشش ) CANMX (، ضریب تبخیر از لایه‌های خاک ( ESCO ( و حداقل نرخ ذوب برف در طول سال ) SMFMN ( در بخش‌های مختلف بیلان آب بیشترین تاثیر را داشتند.
داود نیک‌کامی؛ رضا سکوتی اسکویی؛ ابراهیم بروشکه؛ فانیذ حشمتی
چکیده
مواد و ذرات فرسایش یافته در عرصه‌های آبخیز به سه صورت بار محلول، معلق و بستر به‌وسیله رودخانه‌ها جابجا میشوند. در برآورد رسوبدهی حوزه‌های آبخیز، دانستن میزان بار معلق و بستر رودخانه‌ها لازم است. معمولاّ اندازه‌گیری بار معلق در ایستگاه‌های رسوب‌سنجی و به‌طور روزانه صورت می‌گیرد. ولی این امر در مورد بار بستر اتفاق نمی‌افتد. ...
بیشتر
مواد و ذرات فرسایش یافته در عرصه‌های آبخیز به سه صورت بار محلول، معلق و بستر به‌وسیله رودخانه‌ها جابجا میشوند. در برآورد رسوبدهی حوزه‌های آبخیز، دانستن میزان بار معلق و بستر رودخانه‌ها لازم است. معمولاّ اندازه‌گیری بار معلق در ایستگاه‌های رسوب‌سنجی و به‌طور روزانه صورت می‌گیرد. ولی این امر در مورد بار بستر اتفاق نمی‌افتد. در حال حاضر، علی‌رغم تفاوت زیادی که در تشکیلات زمین‌شناسی و شدت بارندگی و رواناب حوزه‌های آبخیز وجود دارد، میزان بار بستر رودخانه‌ها به‌صورت ضریبی ثابت از بار معلق در نظر گرفته میشود. در این حالت، خطای زیادی در برآورد بار رسوبی حوزه‌ها صورت می‌پذیرد. در این طرح، پس از جمع‌آوری آمار بار بستر و معلق سه ایستگاه هیدرومتری بدلان بر روی رودخانه الندچای، پل یزدکان بر روی رودخانه قطورچای و مزرعه بر روی رودخانه بارون‌چای در استان آذربایجان‌غربی نسبت به تجزیه و تحلیل و برازش منحنی بین داده‌های بار بستر و معلق اقدام شد. بر اساس آنالیزهای آماری مشخص شد، تمامی داده‌ها در سطح 99 درصد معنیدار بوده و با توجه به ضرایب همبستگی، اقدام به تعیین رابطه رگرسیونی مناسب شد. نسبت بار بستر به بار معلق در ایستگاه‌های هیدرومتری یزدکان، بدلان و مزرعه به‌طور مجزا به‌ترتیب 79، 49 و 13 درصد بود. این ضریب برای همه ایستگاه‌های هیدرومتری استان مقدار 47 درصد را نشان داد.
رضا سیاه‌منصور؛ حسین ارزانی؛ محمد جعفری؛ سید اکبر جوادی؛ علی طویلی
چکیده
آتش‌سوزی عامل اساسی در تغییرات اکوسیستم‌های مرتعی و حوزه‌های آبخیز است. هدف از این پژوهش بررسی تاثیر آتش‌سوزی بر خصوصیات کمی و کیفی رویشگاه و حفاظ پوششی خاک در برابر قطرات باران در مراتع مورد مطالعه است. منطقه انجام بررسی، ایستگاه تحقیقاتی گیاهان مرتعی گردنه زاغه در 35 کیلومتری شمال شرقی خرم‌آباد با عرض جغرافیایی °33 و ′29 شمالی ...
بیشتر
آتش‌سوزی عامل اساسی در تغییرات اکوسیستم‌های مرتعی و حوزه‌های آبخیز است. هدف از این پژوهش بررسی تاثیر آتش‌سوزی بر خصوصیات کمی و کیفی رویشگاه و حفاظ پوششی خاک در برابر قطرات باران در مراتع مورد مطالعه است. منطقه انجام بررسی، ایستگاه تحقیقاتی گیاهان مرتعی گردنه زاغه در 35 کیلومتری شمال شرقی خرم‌آباد با عرض جغرافیایی °33 و ′29 شمالی و °48 و ′42 طول شرقی با ارتفاع متوسط 1960 متر از سطح دریا است. این بررسی با روش پیمایش و استفاده از ترانسکت‌های 200 متری و پلات‌های یک متری که با توجه به تیپ و مرفولوژی گیاهی ابعاد آن انتخاب شد، صورت پذیرفت. مقایسه نتایج دو عرصه شاهد و تیمار نشان میدهد که بین تاج پوشش آنها اختلاف معنیدار وجود دارد (0.01>P). همچنین، با گذشت دو سال بین مقدار مواد آلی و لاشبرگ و مقدار سنگ و سنگ‌ریزه اختلاف معنیداری وجود ندارد (0.01>P)، اما بین مقدار سطح خاک حفاظت شده در شاهد و تیمار اختلاف معنیدار است (0.01>P). این آمار نشان میدهد که بین تولید گیاهان کلاس I و IIIدرعرصه‌های شاهد و آتش‌سوزی با مقادیر به‌ترتیب 30.32 و 5.54 در عرصه شاهد و 24.84 و 2.72 گرم بر مترمربع در عرصه آتش‌سوزی اختلاف وجود دارد (0.01>P). منطقه شاهد با میانگین 69.32 درصد تاج پوشش نسبت به منطقه آتش‌سوزی با میانگین 51.6 درصد، در سطح یک درصد، در رتبه برتر قرار دارد. از نظر فرم رویشی، فوربها از 46.8 درصد تاج پوشش در عرصه شاهد به 35.6 درصد در منطقه آتش‌سوزی کاهش داشته‌اند، در حالی‌که گراس‌ها از 53.2 درصد در عرصه شاهد به 64.4 درصد در منطقه آتش‌سوزی افزایش داشته‌اند. در نتیجه، آتش‌سوزی بر افزایش گراس‌ها و کاهش فوربها موثر است.
مجتبی صانعی؛ هدا حدیدی؛ محمد علی بنی‌هاشمی
چکیده
بررسی پدیده آبشستگی موضعی ناشی از جت‌های ریزشی، در پاییندست سازه‌های هیدرولیکی، به‌منظور جلوگیری از فرسایش شدید حاصل از آن و به خطر انداختن ایمنی سازه، امری مهم و ضروری میباشد. در این مقاله، نتایج یک مطالعه آزمایشگاهی درباره تاثیر عمق پایاب بر ابعاد آبشستگی موضعی پاییندست جت‌های ریزشی، ارائه میشود. ابتدا جت آب از روزنه‌هایی ...
بیشتر
بررسی پدیده آبشستگی موضعی ناشی از جت‌های ریزشی، در پاییندست سازه‌های هیدرولیکی، به‌منظور جلوگیری از فرسایش شدید حاصل از آن و به خطر انداختن ایمنی سازه، امری مهم و ضروری میباشد. در این مقاله، نتایج یک مطالعه آزمایشگاهی درباره تاثیر عمق پایاب بر ابعاد آبشستگی موضعی پاییندست جت‌های ریزشی، ارائه میشود. ابتدا جت آب از روزنه‌هایی با مقاطع دایرهای، مربع و لوزی شکل، با مساحت یکسان و با دبیهای در محدوده 2.46 تا 4.8 لیتر بر ثانیه، بر روی بستری از جنس شن با قطر متوسط برابر سه میلیمتر و با عمقهای پایاب در محدوده 10 تا 24.8 سانتی‌متر، ریزش نموده و ابعاد حفره آبشستگی اندازه‌گیری شد. نتایج تحلیل داده‌های آزمایشگاهی بیانگر آن است که با افزایش عمق پایاب تا حد معینی، حداکثر عمق آبشستگی، افزایش یافته و پس از آن، با افزایش بیشتر عمق پایاب، حداکثر عمق آبشستگی کاهش مییابد. همچنین، مشخص شد که ابعاد حفره آبشستگی با پارامترهای بیبعد رابطه توانی دارند. در نهایت، روابط بیبعدی برای برآورد ابعاد آبشستگی برای دبیها و عمقهای پایاب مختلف، پیشنهاد شد.
مرتضی خداقلی؛ راضیه صبوحی
چکیده
فرسایش بادی یکی از بارزترین مصادیق و اصلی‌ترین شناسه‌های جریان ویران‌گر بیابان‌‌زایی محسوب شده و در شمار مهم‌ترین مشکلات مانع راه توسعه و عمران در اغلب کشورهای قرار گرفته است. نسبت سطوح مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی در ایران بیش از شش برابر متوسط جهانی است. از این‌رو، هدف این پژوهش، پهنه‌بندی اقلیمی منطقه غرب و جنوب غرب کشور ...
بیشتر
فرسایش بادی یکی از بارزترین مصادیق و اصلی‌ترین شناسه‌های جریان ویران‌گر بیابان‌‌زایی محسوب شده و در شمار مهم‌ترین مشکلات مانع راه توسعه و عمران در اغلب کشورهای قرار گرفته است. نسبت سطوح مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی در ایران بیش از شش برابر متوسط جهانی است. از این‌رو، هدف این پژوهش، پهنه‌بندی اقلیمی منطقه غرب و جنوب غرب کشور با تکیه بر عوامل باد است. در این بررسی، 77 متغیر اقلیمی در بازههای زمانی ماهانه و سالانه از ایستگاه‌های هواشناسی وابسته به سازمان هواشناسی کشور در داخل و مناطق مجاور منطقه مورد بررسی انتخاب و برای کاهش تعداد متغیرها و تعیین عوامل موثر از تحلیل عاملی به‌روش تجزیه مولفه‌های اصلی با دوران واریماکس استفاده شد. سپس، توزیع مکانی امتیازات عاملی در محیط Surfer ver10 ترسیم شد. نتایج تحلیل عاملی، شش عامل دمای گرمایشی-بارش، متوسط سرعت باد، سرعت باد غالب، رطوبت نسبی، سریعترین سرعت باد و تابش را شناسایی کرد که این عوامل به‌ترتیب 24.01، 19.78، 14.65، 12.66، 9.85 و 3.09 درصد و در مجموع 84 درصد واریانس داده‌ها را شامل میشوند. در این منطقه، هفت پهنه اقلیمی به‌روش وارد تعیین شد که شامل ناحیه معتدل مدیترانه‌ای با بادهای نسبتاً سریع، ناحیه گرم و نیمه‌خشک با بادهای سریع، ناحیه گرم و نسبتاً خشک با هوای آرام، ناحیه بسیار گرم و خشک و بادی با بادهای سریع، ناحیه بسیارگرم و خشک و بادی، ناحیه نسبتاً گرم و نیمه‌خشک با هوای آرام، ناحیه بسیارگرم و خشک و شرجی با بادهای نسبتاً سریع است که به‌ترتیب 17، 10.5، 15.1، 22.1، 7.9، 9.9 و 17.4 درصد از مساحت را در منطقه مورد مطالعه به خود اختصاص میدهند.
مهدی بشری؛ حمید رضا مرادی؛ میر مسعود خیرخواه؛ مجید جعفری خالدی
چکیده
بررسی فرسایش خاک، بدون ساده‌سازی شرایط آزمایش، مشکل و گاهی غیرممکن است. محتوی رس خاک با پایداری خاک‌دانه‌ها و نفوذ، ارتباط معنیداری دارد که در مقادیر مختلف رس به‌صورت معکوس یا مستقیم نمایان میشود. خصوصیات خاک نیز طی رگبارهای متوالی تغییر یافته و در نتیجه بر میزان تولید رواناب و رسوب اثر میگذارند. از این‌رو پژوهش ...
بیشتر
بررسی فرسایش خاک، بدون ساده‌سازی شرایط آزمایش، مشکل و گاهی غیرممکن است. محتوی رس خاک با پایداری خاک‌دانه‌ها و نفوذ، ارتباط معنیداری دارد که در مقادیر مختلف رس به‌صورت معکوس یا مستقیم نمایان میشود. خصوصیات خاک نیز طی رگبارهای متوالی تغییر یافته و در نتیجه بر میزان تولید رواناب و رسوب اثر میگذارند. از این‌رو پژوهش حاضر تلاش نمود با استفاده از شبیه‌ساز باران و کرتهای فرسایشی تولید رواناب و رسوب طی رگبارهای متوالی در خاک‌های با محتوی رس مختلف را بررسی نموده و اثر سایر عوامل متداخل را حذف کند. در این راستا کرتهای 1.5 مترمربعی با ترکیب صفر، 10، 20، 30 ، 40 و 50 درصدی از خاک رس در خاک فاقد رس، هر کدام در سه تکرار (مجموعاً 18 کرت) به‌مدت نیم ساعت تحت دو آزمون متوالی بارش به شدت 70 میلیمتر در ساعت و با فاصله زمانی 24 ساعته قرار گرفتند. نمونهبرداری و حجمسنجی رواناب طی رگبارها در هر 2.5 دقیقه انجام گرفت. با توجه به مقادیر مشاهدهای، غلظت رسوب در آزمون دوم 1.5 تا 2 برابر بالاتر از آزمون اول بود (میانگین کل برای آزمونهای اول و دوم به‌ترتیب 9.2 و 15 گرم در لیتر)، اما حجم رواناب تولیدی از ترکیب صفر و 10 درصدی خاک رس، در آزمون اول بالاتر (به‌ترتیب مقادیر 2613 و 2045 میلیلیتر) و در سایر ترکیبها، حجم رواناب در آزمون دوم بالاتر بود (مقادیر 2694، 2677، 2315 و 2752 میلیلیتر به‌ترتیب برای ترکیبهای 20، 30، 40 و 50 درصد رس). نهایتاً تحلیلهای آماری نیز نشان داد که در تمامی درصدهای ذکر شده از ترکیب رس، اختلاف مقادیر رواناب و رسوب بین آزمونهای بارش اول و دوم معنیدار (0.01>p) است. نتایج موید تغییرات معنیدار در ویژگیهای عرصه پژوهش طی زمان و نیز اثر بالای محتوی رس خاک در کمیت و کیفیت پدیده فرسایش است.
