سید مسعود سلیمان پور؛ سمیرا زندیفر؛ امید رحمتی؛ محبوبه معتمدنیا
چکیده
مقدمه
امروزه خشکسالی با توجه به کاهش میزان نزولات جوی و افزایش نیاز به محصولات کشاورزی به یک تهدید طبیعی برای امنیت غذایی تبدیل شده است. خشکسالی میتواند بخش قابلتوجهی از کل جمعیت را تحت تأثیر قرار دهد، بهویژه ساکنان مناطق خشک و نیمهخشک بیشتر در معرض تهدید قرار دارند. هنگامیکه سامانههای آب زیرزمینی تحت تأثیر خشکسالی قرار ...
بیشتر
مقدمه
امروزه خشکسالی با توجه به کاهش میزان نزولات جوی و افزایش نیاز به محصولات کشاورزی به یک تهدید طبیعی برای امنیت غذایی تبدیل شده است. خشکسالی میتواند بخش قابلتوجهی از کل جمعیت را تحت تأثیر قرار دهد، بهویژه ساکنان مناطق خشک و نیمهخشک بیشتر در معرض تهدید قرار دارند. هنگامیکه سامانههای آب زیرزمینی تحت تأثیر خشکسالی قرار میگیرند، ابتدا تغذیه آب زیرزمینی و بعداً تراز آب زیرزمینی و میزان تخلیه آن کاهش مییابد. ویژگیهای خشکسالی از جمله مدت، شدت و فراوانی در سفره آب زیرزمینی نسبت به سایر انواع خشکسالیها تغییر میکند.
مواد و روشها
با توجه به اهمیت ارزیابی و پایش خشکسالی، وضعیت خشکسالی 12 محدوده مطالعاتی حوزه آبخیز درانجیر در سال آبی 1382-1381 تا 1398-1397 بررسی شد. این حوزه آبخیز در استانهای یزد و کرمان با مساحت و ارتفاع متوسط بهترتیب 50736.44 و 1857.90 کیلومتر مربع و متر واقع شده است. مساحت ارتفاعات و دشت در این حوزه آبخیز بهترتیب 58.99 و 40.99 درصد است. آمار تراز آب چاههای مشاهدهای در سطح حوضه با مراجعه به سازمانهای ذیربط اعم از سازمان تحقیقات منابع آب ایران (تماب)، سازمان آب منطقهای استانهای یزد و کرمان تهیه شد. سپس، با استفاده از روش میانیابی وزن فاصله معکوس مقادیر متوسط ماهانه تراز آب زیرزمینی از نقشههای مورد نظر استخراج شد. بر اساس رابطه شاخص GRI، در محیط برنامه MATLAB، مقادیر خشکسالی آب زیرزمینی محاسبه شد.
نتایج و بحث
بر اساس نتایج محاسبه شاخص GRI مشخص شد که شدیدترین خشکسالیها در محدودههای کویر درانجیر، بردسیر و قریهالعرب وقوع یافته است که بهترتیب کمبودی برابر با 81.38، 77.75 و 75.66 دارند. همچنین، طولانیترین خشکسالیها در محدوده قریهالعرب وقوع یافته است که تداومی برابر با 121 ماه دارد. لذا، محدوده قریهالعرب، با دارا بودن شدت و تداوم بالای خشکسالی، از شرایط بحرانیتر خشکسالی طی دوره آماری مذکور نسبت به دیگر محدودههای مطالعاتی برخوردار بوده است. مطابق نتایج فراوانی طبقات شاخص GRI، برای محدودههای مطالعاتی حوزه آبخیز درانجیر مشخص شد که بعد از خشکسالی نرمال در تمام محدودهها، خشکسالی ملایم، از بالاترین فراوانی برخوردار بوده است.
نتیجهگیری
کمبود و نوسانات شدید نزولات جوی، رخداد پدیده خشکسالی بهویژه در مناطق دارای اقلیم خشک و نیمهخشک را اجتنابناپذیر میکند. از اینرو، داشتن درک روشنی از اثر و شدت پدیده خشکسالی بر بومسازگان، میتواند کمک شایانی به مدیران در برنامهریزی و تصمیمگیری بهتر مدیریت منابع حوضه و استفاده بهینه از شرایط برحسب پتانسیل موجود داشته باشد. پایش تغییرات وضعیت سفرههای آب زیرزمینی بهدلیل خشکسالی و بهرهبرداری بیش از حد سایر حوزههای آبخیز کشور و تهیه اطلس نهایی آن توصیه میشود. همچنین، لازم و ضروری است که با استفاده از مدلهای متناسب در این زمینه وضعیت خشکسالی با نتایج و یافتههای حاصله مقایسه شود. در نهایت، برای مقابله با این پدیده طبیعی توصیه میشود برنامههای کوتاه و بلندمدت در قالب راهکارهای توسعه سطح زیر کشت محصولات گلخانهای، استفاده از ارقام مقاوم به خشکی و با راندمان مصرف آب بالا، توسعه سامانههای تحتفشار در آبیاری بهجای سامانههای سنتی در باغها و مزارع و اجرای پروژههای مؤثر در افزایش ذخیره منابع آب آبیاری زیرزمینی و سطحی نظیر بندهای سنگ سیمانی، خاکی، پخش سیلاب در منطقه مورد مطالعه توصیه میشود.
خسرو شهبازی؛ یحیی پرویزی؛ مهین کله هوئی
چکیده
فرسایش خندقی سهم زیادی در تخریب سرزمین دارد. بنابراین، شناسایی عوامل تشدیدکننده و پیشبینی مناطق حساس به آن امری ضروری است. تحقیق حاضر، با هدف تعیین توزیع مکانی و اقلیمی عرصههای خندقی در استان کرمانشاه و شناخت ویژگیهای مورفولوژیک و عوامل اصلی گسترش آنها انجام شده است. ابتدا، با استفاده از عکسهای هوایی 1:20000 و 1:50000، مناطق عمدتاً ...
بیشتر
فرسایش خندقی سهم زیادی در تخریب سرزمین دارد. بنابراین، شناسایی عوامل تشدیدکننده و پیشبینی مناطق حساس به آن امری ضروری است. تحقیق حاضر، با هدف تعیین توزیع مکانی و اقلیمی عرصههای خندقی در استان کرمانشاه و شناخت ویژگیهای مورفولوژیک و عوامل اصلی گسترش آنها انجام شده است. ابتدا، با استفاده از عکسهای هوایی 1:20000 و 1:50000، مناطق عمدتاً خندقی استان مشخص و سپس، این اطلاعات با استفاده از عملیات میدانی تصحیح شد. محدودههای اقلیمی مناطق خندقی، با استفاده از نقشههای موجود و بهروش دومارتن اصلاحشده مشخص شد. در هر اقلیم یک تا سه منطقه خندقی بهعنوان هدف تعیین و در هر یک از آنها یک خندق معرف و دو تکرار شناسایی و با عملیات میدانی و بازدید میدانی شناسنامه خندقها تکمیل شد. این مشخصات شامل موقعیت، تیپ اراضی، ابعاد در سر بالاکند در فواصل 25، 50 و 75 درصد از بالاکند، طول، نیمرخ و پلان عمومی خندق بوده است. نتایج نشان داد که حدود 17 درصد استان تحت تاثیر فرسایش خندقی قرار دارد. خندقها در هشت اقلیم استان و عمدتاً در تیپ اراضی تپه و دشتهای دامنهای و عمدتاً با مقطع ذوزنقهای و پلان عمومی پنجهای و نیمرخ پیشانی عمودی و در سازندهای تبخیری گروه فارس پراکنش دارند. پهنههای خندقی سرفیروزآباد، سومار و جبارآباد بیشترین میانگین عرض بالا، پایین و عمق خندق را در میان سایر پهنههای خندقی دارند. در بین عوامل موثر در ایجاد و گسترش خندق، میتوان به شدت بارندگی، شیب، فرسایشپذیری خاک بهعنوان عوامل طبیعی و تخریب پوشش گیاهی بالادست حوضه، تغییر کاربری و بهرهبرداری نامناسب بهعنوان عوامل انسانی در گسترش فرسایش خندقی اشاره داشت.
مجید کاظمزاده؛ جواد اکبری
چکیده
در قرن اخیر یکی از مهمترین چالشهای جهان، خشکسالی بوده، پایش و ارزیابی شدت و مدت آن برای مقابله و کاهش اثرات آن بسیار ضروری است. در چند دهه اخیر با توسعه و پیشرفت مباحث سنجش از دور، برآوردهای ماهوارهای خشکسالی با دقت مکانی بالا و گامهای زمانی مختلف بهطور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. لذا هدف پژوهش حاضر، تحلیل خشکسالی ...
بیشتر
در قرن اخیر یکی از مهمترین چالشهای جهان، خشکسالی بوده، پایش و ارزیابی شدت و مدت آن برای مقابله و کاهش اثرات آن بسیار ضروری است. در چند دهه اخیر با توسعه و پیشرفت مباحث سنجش از دور، برآوردهای ماهوارهای خشکسالی با دقت مکانی بالا و گامهای زمانی مختلف بهطور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. لذا هدف پژوهش حاضر، تحلیل خشکسالی هواشناسی و توزیع خطای برآوردی دادههای ماهواره TRMM با دادههای زمینی طی دوره آماری 1998 تا 2014 بوده است. در این راستا، بهمنظور ارزیابی صحت و دقت شاخص خشکسالی هواشناسی، برآوردی از ماهواره TRMM از 41 ایستگاه سینوپتیک ایران استفاده شد. در این پژوهش، معیارهای ارزیابی خطا شامل NSE ،RMSE ،ME، Bias و ضریب همبستگی بوده، برای تحلیل مکانی آنها از روش درونیابی IDW در نرمافزار ArcGIS 10.3 استفاده شده است. نتایج تحلیل شاخص خشکسالی بر اساس دادههای زمینی نشان داد که از لحاظ شدت خشکسالی، ایستگاههای کرمان، بوشهر، کاشمر، قزوین، بجنورد و کاشان در بین ایستگاههای مورد مطالعه یک خشکسالی خیلی شدید را طی دوره 1998 تا 2014 پشت سر گذاشتهاند و از لحاظ فراوانی ایستگاه کرج بیشترین فراوانی خشکسالی را در بین ایستگاههای مورد مطالعه داشته است. نتایج تحلیل مکانی معیارهای ارزیابی خطا نشان داد که شاخص خشکسالی برآوردی از ماهواره TRMM در مناطق شمال شرقی (در اطراف ایستگاههای کاشمر و مشهد) و جنوب غربی (در اطراف ایستگاههای شهرکرد، اصفهان، یاسوج، بوشهر و شیراز) کشور خطای کمتری داشته، بیشترین خطا مربوط به مناطق مرکزی کشور (در اطراف ایستگاههای بیارجمند، طبس) بوده است. همچنین، در بیشتر مناطق کشور، شاخص خشکسالی برآوردی از TRMM با محاسباتی ایستگاههای زمینی تطابق قابل قبولی داشته است و با واسنجی دادههای TRMM با ایستگاههای زمینی، میتوان از آن برای پایش خشکسالی در مناطق فاقد ایستگاه بهصورت شبکههای 0.25× 0.25 درجه طول و عرض جغرافیایی استفاده کرد.
ستار چاوشی؛ محمدرضا یزدانی؛ عبدالرسول تلوری
دوره 1، شماره 3 ، آبان 1388، ، صفحه 153-159
چکیده
روابط عمق– سطح– بارش بهعنوان ابزاری مهم در مطالعات حوزههای آبخیز به خصوص در مناطق فاقد آمار و اطلاعات است.این روابط اطلاعات ارزشمندی از بارش متناسب با تداوم و سطح فراگیر آن میدهد. بهعنوان مثال شناخت دقیق توزیع مکانی بارش میتواند برای مطالعه دقیق ساز و کارسیلاب بسیار مفید باشد. درتحقیق حاضر، بررسی توزیع مکانی بارش ...
بیشتر
روابط عمق– سطح– بارش بهعنوان ابزاری مهم در مطالعات حوزههای آبخیز به خصوص در مناطق فاقد آمار و اطلاعات است.این روابط اطلاعات ارزشمندی از بارش متناسب با تداوم و سطح فراگیر آن میدهد. بهعنوان مثال شناخت دقیق توزیع مکانی بارش میتواند برای مطالعه دقیق ساز و کارسیلاب بسیار مفید باشد. درتحقیق حاضر، بررسی توزیع مکانی بارش در منطقه استان اصفهان مورد بررسی قرار گرفته است. در بین آمار مشاهداتی ایستگاههای ثبات، تعداد 1654 رگبار با تداومهای کمتر از یک ساعت تا 72 ساعت استخراج و مورد مطالعه قرار گرفته است. با توجه به وسعت زیاد منطقه و عدم همگنی سطوح بارش، رگبارهای فراگیر کوتاهتر از 24 ساعت در کل منطقه مشاهده نشد. لذا از رگبارهای فراگیر 24 ساعت برای استخراج رگبارهای کوتاه مدت استفاده شد. در نهایت هفت رگبار فراگیر با تداوم 24 ساعت انتخاب و از این بین،سه رگبار شاخص که بیانگر حداکثر وقایع ثبت شده است، انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. با توجه به همبستگی ضعیف بارش با ارتفاع در منطقه، گرادیان بارندگی غیر قابل استناد بوده؛ لذا به منظور ترسیم منحنیهای همباران، از روشهای زمین آماری کریجینگ، کوکریجینگ، IDW و TPSS استفاده شده است. آزمون روشهای مختلف زمین آمار بیانگر دقت روش کریجینگ در غالب تداومهای رگبار خواهد بود. از بین روشهای کریجینگ نیز مدل گوسی و کروی نسبت به سایر مدلها ارجحیت دارد.