نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• الهام افروغ ¹
• مسعود مسعودی ²
• سید یوسف عرفانی فرد ²

¹ کارشناس ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز

² دانشیار، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز

چکیده

تخریب منابع طبیعی و محیط زیست از مهمترین دغدغه‌­ها در مناطق مختلف جهان خصوصا نواحی خشک می‌­باشد. به‌­طوری ­که سطوح وسیعی از این اراضی در طیف گسترده­ای از فرایندهای تخریب در حال نابودی است. از این‌رو، ارزیابی و تهیه نقشه آسیب­‌پذیری به زوال پوشش گیاهی در ایران می‌­تواند برنامه‌های مدیریتی و اجرایی را تسهیل کند. در پژوهش حاضر، معیار­های مورد استفاده در یک مدل جدید برای ارزیابی زوال پوشش گیاهی به­‌نام NIDLTS معرفی می‌­شوند­. این معیارها شامل معیار­های طبیعی Natural Causes (N)، معیار­های غیرمستقیم انسانی Indirect Causes (I)، معیار­های مستقیم انسانی  Direct Causes(D)، معیار فشار دام  Livestock pressure(L)، معیار روند تغییراتTrend of degradation  (T) و معیار وضعیت  State indicators(S) هستند که برای برآورد هر یک، از تعدادی شاخص خطر استفاده شد. معیار­های طبیعی مورد مطالعه، عبارت از تغییرات آب و هوایی، خشکسالی، اقلیم و قابلیت تناسب اراضی بودند. همچنین، شاخص‌های انسانی مورد مطالعه شامل تراکم جمعیت، رشد جمعیت، هزینه­‌های دولتی از پژوهش‌های و کارهای اجرایی­، تبدیل اراضی منابع طبیعی به اراضی کشاورزی­، درصد بیکاری و درصد بی‌سوادی و شاخص وضعیت مورد مطالعه عبارت از درصد تاج‌پوشش، تولید بیوماس فعلی و تولید بیوماس فعلی به پتانسیل بود. شاخص­‌های خطر مرتبط با هر معیار تخریب به پنج طبقه تقسیم شده، با استفاده از AHP، وزن هر شاخص و هر معیار اصلی در چهارچوب NIDLTS مشخص شد که با بررسی سهم و اثر آن­‌ها در زوال پوشش گیاهی نوعی اولویت­‌بندی انجام گرفت و در نهایت با روی‌هم­‌گذاری کلیه لایه‌­های تهیه شده برای هر معیار در محیط GIS، نقشه آسیب­‌پذیری به خطر زوال پوشش گیاهی تهیه شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داده است که در بین عوامل انسانی، تبدیل اراضی منابع طبیعی به کشاورزی از بیشترین اهمیت برخوردار بوده است. در عین حال، در بین عوامل طبیعی، خشکسالی از بیشترین اهمیت در منطقه مورد مطالعه برخوردار بود. در بین تمامی معیارهای مورد بررسی، معیار طبیعی بیشترین تاثیر و معیار روند تغییرات اراضی منابع طبیعی در طول زمان کمترین تاثیر را در زوال پوشش گیاهی داشت. نقشه خطر نهایی تهیه شده نشان می‌­دهد که بیشترین سطح حوضه را طبقه خطر متوسط و سپس، بدون خطر فرا گرفته است. به نظر منطقی می‌آید که مدل پیشنهادی NIDLTS برای ارزیابی خطر زوال پوشش گیاهی با در نظرگیری جامع شرایط اکولوژیکی و شناسایی روند خطر، برآورد دقیق­‌تری از میزان زوال و تخریب گیاهی نسبت به بعضی از ارزیابی­‌ها که فقط وضعیت فعلی تخریب پوشش گیاهی را در نظر می­‌گیرند، ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

• تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
• تخریب منابع طبیعی
• سامانه اطلاعات جغرافیایی
• شاخص‌های خطر
• شهرستان شیراز

عنوان مقاله [English]

The assessment of vegetation degradation hazard using a new method of NIDLTS and GIS, case study: Tange Bostanak Basin, Fars Province

نویسندگان [English]

• Elham Afrough ¹
• Masoud Masoudi ²
• Seyed Yousef Erfanifard ²

¹ MSc, Department of Natural Resources and Environmental Engineering, Shiraz University, Iran

² Associate Professor, Department of Natural Resources and Environmental Engineering, Shiraz University, Iran

چکیده [English]

Destroying natural resources and environment is one of the most important problems in different regions around the world, especially in arid zones. So that extent areas of these zones are being destroyed in extensive spectrum of these destruction processes. For this reason, evaluating and providing vulnerability map of vegetation degradation in our country can considerably help the management and executive planning. In the present research, the criteria used in a new model called NIDLTS are proposed for evaluating the vegetation degradation. These criteria are natural index(N), human indirect index (I), human direct index (D), livestock pressure (L), trend of degradation (T) and state indicators (S). In order to estimate each criterion, a number of risk index were used. Natural indices studied in this research were climate change, draught, climate and suitability of lands. Human indices which were studied are population density, population growth, governmental expenses from executive works and researches, changing natural resources land to agricultural lands, percentage of unemployment, percentage of illiteracy. The indices of studied status are percentage of crown cover, production of the present biomass and production of the present biomass to the potential. Hazard index related to each destruction group were classified in to five classes of hazard intensity with numerical values in order to be analyzed in GIS. Then, the weight of each index and each main group of NIDLTS framework were calculated by Hierarchy Analysis Process (AHP); so that giving priority was done through investigating their share and effects in the vegetation decline. Finally, the vulnerability map of vegetation risk was generated through overlaying all the layers for each criterion in GIS. Results showed that among the human factors, the changing land use from natural resources to agriculture is the most important factor, whereas among the natural factors, drought is the most important factor in the study area. Also, among all the criteria, natural index has the highest effect and the trend of degradation of natural resources lands has the lowest effect in the vegetation degradation during the time. The final hazard map showed that the most widespread hazard class is moderate, followed by no-hazard in the region. It seems logical that the proposed model of NIDLTS for assessing the hazard of vegetation degradation can provide a more accurate estimation of vegetation degradation in a region with taking into consideration of the ecological, anthropogenic and hazard trend in comparison with some other evaluations that only consider the current state of vegetation degradation.

کلیدواژه‌ها [English]

• AHP
• GIS
• NIDLTS
• Risk index
• Vegetation degradation