نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی جعفری ¹
• رسول مهدوی ²
• آرش ملکیان ³
• حمید غلامی ⁴
• احد حبیب‌زاده ⁵

¹ دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان

² دانشیار، دانشکده منابع کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان

³ دانشیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

⁴ استادیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان

⁵ استادیار، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت، آﻣﻮزش و ﺗﺮوﯾﺞ ﮐﺸﺎورزی، تبریز، اﯾﺮان

چکیده

آب‌های زیرزمینی یکی از منابع اصلی آب مصرفی است. در مقابله با افزایش تقاضا برای استفاده‌های آب شرب، کشاورزی و صنعتی، مدیریت این منابع بسیار مهم است. اقدامات مدیریتی نیاز به دانستن رفتار مکانی و زمانی آب‌های زیرزمینی است. با توجه به برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی در این منطقه و با در نظر گرفتن سیلاب‌ها و رژیم بارندگی این ناحیه که دارای بارش‌های بسیار شدید در زمان‌های کوتاه می‌باشد، نیاز به بررسی خصوصیات هیدروژئومورفولوژیکی نهشته­های کواترنر دشت جم احساس می‌شود. در این تحقیق، بررسی‌های اکتشافی-ژئوفیزیکی نهشته‌های کواترنر در محدوده آبخوان دشت جم صورت گرفت. برای این‌کار از روش‌های ﮔﺮاﻓﯿﮑﯽ، ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﻘﺎﻃﻊ ژﺋﻮاﻟﮑﺘﺮﯾﮏ و ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻘﺸﻪ‌ﻫﺎی ﻫﻢ‌ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻇﺎﻫﺮی ﺑﺮای ﻋﻤﻖ‌ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ، ﺑﺮرﺳﯽ‌ﻫﺎی اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﭼﺎهﻫ‌ﺎی ﭘﯿﺰوﻣﺘﺮی ﺣﻔﺎری ﺷﺪه در ﻣﺤﺪوده آﺑﺨﻮان دﺷﺖ جم از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻟﻮگ ﭼﺎه‌ها و ﻣﻘﺎﻃﻊ زﯾﺮﺳﻄﺤﯽ ﺑﯿﻦ ﭼﺎه‌ها استفاده شد و نهایتا، به روابط هیدروژئومورفولوژیکی نهشته­های کواترنر پرداخته شد. نتایج نشان داد، کمینه عمق آبرفت از 30 متر در حاشیه شمال غربی محدوده آبخوان و در فاصله 500 متری شرق پارک جنگلی جم و بیشترین عمق آن نیز 95 متر در حاشیه شمال غربی محدوده آبخوان و در فاصله 450 متری جنوب چاه نفت و گاز مهرباغ واقع شده است. بیشترین ضریب قابلیت هدایت هیدرولیکی دشت جم 2.5 متر در روز مربوط به چاه گچی و کمینه آن نیز به ‌میزان 1.06 متر در روز در چاه فرامرزی محاسبه شد. بررسی روند تغییرات ضریب قابلیت هدایت هیدرولیکی نشان داد، میزان آن در بخش شرقی محدوده مورد مطالعه 2.5-2 متر در روز بوده که به سمت بخش غربی کاهش یافته و به 1.5-1 متر در روز رسیده است و در جهت شمال به جنوب نیز روند کاهشی دارد (از 2.5-2 به 1.5-1 رسیده است). روند مکانی تغییرات ضریب قابلیت انتقال از شرق به غرب تا نیمه‌های دشت تقریبا ثابت در طبقه 200-180 مترمربع در روز قرار گرفته است ولی در نواحی غربی میزان آن 90-50 مترمربع رسیده و کاهش یافته است. تغییرات این ضریب در جهت شمال به جنوب تا میانه دشت تغییرات معنی‌داری نشان نداد. اما در بخش‌های جنوبی دچار کاهش شده است که نتیجه افت ضخامت آبرفت در این نواحی ارزیابی می‌شود. بررسی‌ها نشان داد 4810 هکتار از منطقه از واحد کوهستان، 2186 هکتار از واحد تپه‌هاهور و 5282 هکتار نیز از واحدهای فلات و دشت میان‌کوهی تشکیل شده است.

کلیدواژه‌ها

• آب‌های زیرزمینی
• استان بوشهر
• اقدامات مدیریتی
• روابط هیدرودینامیکی
• سازندها

عنوان مقاله [English]

Study of the hydro geomorphological characteristics of quaternary deposits in Jam Plain aquifer

نویسندگان [English]

• Ali Jafari ¹
• Rasool Mahdavi ²
• Arash Malekian ³
• Hamid Gholami ⁴
• Ahad Habibzadeh ⁵

¹ PhD, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Hormozgan, Iran

² Associate Professor, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Hormozgan, Iran

³ Associate Professor, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Tehran, Iran

⁴ Assistant Professor, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Hormozgan, Iran

⁵ Assistant Profassor, East Azerbaijan Agricultural and Natural Resources Research Center, AREEO, Tabriz, Iran

چکیده [English]

Groundwater is a major source of water. The management of these resources is very important answer for increasing drinking, agricultural and industrial water demands. Management measures need knowing the spatial and temporal behavior of groundwater. According to anomalous use of groundwater resources in this region and considering floods due to precipitation regime with severe rainfall, there is a need to investigate Hydro-geomorphological characteristics of quaternary deposits of Jam Plain. In this research, exploration-geophysical surveys of quaternary deposits within the Jam Plain was investigated. For this purpose, graphical methods, geo-electric sections draw, and preparing iso-resistance to different depths maps, reviews exploratory piezometer wells drilled within the Jam Plain by drawing the logs through the provision of wells and subsurface levels between wells; and finally, hydro-geomorphology relations of quaternary deposits were studied. Results showed that the minimum alluvial depth starts from 30 m in north-western margin at a distance of 500 m east of Jam Forest Park and its maximum depth of 95 m is in the north-western margin of the aquifer and 450 m south of Mehrbagh oil and gas well. The highest hydraulic conductivity coefficient of 2.5 m/day in Jam Plain belongs to Gachi well and its minimum of 1.06 m/day is related to Faramarzi well. Investigating the trend of changes of hydraulic conductivity coefficient showed that its rate in the eastern part of the study area was 2-2.5 m/day and decreases to 1-1.5 m/day in the western parts and in the north to south direction it decreases from 2-2.5 to 1-1.5 m/day. The spatial trend of changes in the coefficient of transmission capacity from east to west to the middle of the plain is approximately constant and is located on the floor of 180-200 m²/day, but in western areas it has fallen to 50-90 m²/day. The changes of this coefficient showed no significant changes in the north to south direction till the middle of the plain. But, decreased in the southern parts, which is the result of the reduction of the thickness of alluvium in these areas. Results demonstrated that 4810, 2186 and 5282 ha of the study area belongs to mountainous, hill and plateau and the middle areas between the plains and the mountains units.

کلیدواژه‌ها [English]

• Bushehr Province
• Formations
• Groundwater
• Hydrodynamic relations
• Management activities