نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
2 دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی تهران، ایران
چکیده
فعالیت‌های تکتونیکی در شکل‌گیری، استقرار و تحول عوارض سطح زمین و همچنین، فرایندهای فرسایشی تأثیرگذار هستند. وجود چندین گسل و تاقدیس در غرب جلگه خوزستان نیز زمینه‌ساز تحولاتی در تغییر مورفولوژی و استقرار عوارضی مانند تپه‌های ماسه‌ای شده‌اند. بنابراین، هدف از این پژوهش، شناخت و نحوه اثرگذاری فعالیت‌های تکتونیکی بر مورفولوژی و رفتار تپه‌های ماسه‌ای غرب جلگه خوزستان است. بدین‌منظور، از نقشه‌های توپوگرافی با مقیاس 1:250000، تصاویر ماهواره‌ای لندست و IRS مربوط به سال‌های 1991، 1998، 2002 و 2006 میلادی، اطلاعات زمین‌شناسی مانند لایه سازندهای زمین‌شناسی، ساختارهای زمین‌ساختی (مانند گسل‌ها، تاقدیس‌ها و ناودیس‌ها)، نقشه ژئومورفولوژی، محیط‌های رسوبی و شبکه آبراهه‌ها به‌عنوان ابزارهای پژوهش استفاده شد. همچنین، با اتکا به یافته‌های میدانی و تکنیک‌های ژئومورفیک به روش مقایسه‌ای به تجزیه و تحلیل داده‌ها اقدام شد. نتایج حاصل از شاخص‌های ژئومورفولوژی مانند ضریب پیچش و انتگرال هیپسومتری نشان داد، منطقه مورد مطالعه به‌شدت از فعالیت‌های تکتونیکی متأثر بوده و واحدهای مورفوتکتونیک مانند تاقدیس‌های حمیدیه-اهواز، زین‌العباس و تاقدیس ابوالغریب، نقش به‌سزایی در نحوه استقرار و برای انتشار تپه‌های ماسه‌ای دارند. با این وجود، عوامل ثانویه دیگری مانند جهت وزش باد و الگوی جریان رودخانه کرخه تا حدودی باعث بهم‌خوردگی روند کلی تپه‌های ماسه‌ای و ایجاد فرسایش و انتقال رسوب از تپه‌های ماسه‌ای به دشت‌های سیلابی و کانون‌های گرد و غبار اصلی و محلی در غرب جلگه خوزستان می‌شود. بنابراین، یافته‌های این پژوهش می‌تواند به تأمین اطلاعات مورد نیاز برای حفاظت خاک در برابر فرسایش بادی در استان و به‌خصوص در کانون شماره یک گرد و غبار (هورالعظیم) و کنترل فرسایش و رسوب در پایاب حوزه آبخیز رودخانه کرخه منجر شود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Impact of Zagros coastal plain morphotechtonic on the establishment of west sand dunes in Khuzestan Plain
نویسندگان [English]
- Fazel Iranmanesh 1
- Hamid Reza Peyrowan 2
1 Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
2 Associate Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
چکیده [English]
Tectonic activity affects the formation, deployment and evolution of landforms as well as erosion processes. The existence of several faults and anticline in the west of Khuzestan Plain has also led to changes in morphology and the establishment of landforms such as sand dunes. Therefore, the research is aimed to determine the effect of tectonic activities on the morphology and behavior of sandy hills in west of Khuzestan Plain. To achieve the above goal, the following information layers were provided. The layers included Ahwaz geological map with a scale of 1: 100,000 and a topography of 1: 25000, field observations, as well as results from the processing of Landsat satellite images and IRS from 1991, 1998, 2002 and 2006. In addition, other GIS layers was used such as faults, anticlines and units, geomorphic units, sedimentary environments and drainage networks. Data analysis was also conducted based on field observations and geomorphic techniques and a comparison method. The results of geomorphologic indices such as coefficient of sinousity and integral hypersometry showed that the study area was strongly influenced by tectonic activity and morphotectonic units such as Hamidyeh-Ahwaz, Zeynol Abbas and Abol Gharib anticlines. However, other secondary factors such as the wind direction and the pattern of the flow of the Karkheh River, change the overall trend of sand dunes. It also causes sediment transfer from sand dunes to flood plains and dust production centers in the west of Khuzestan Plain. Therefore, the findings of this research can lead to the provision of necessary information for soil protection against wind erosion in the province, especially in the center of number one dust (Hooralazim), erosion and sediment sources along the Karkheh River Basin.
کلیدواژه‌ها [English]
- Erosion
- sand dunes
- Karkheh
- Khuzestan and Morphotectonic
- Berberian, M. 1995. Master "blind" thrust faults hidden under the Zagros folds: active basement tectonics and surface morphotectonics. Tectonophysics 241, 193-224.
- Dupin, L. 2011. Mapping the landform assemblages and archaeological record of the lower Khozestan Plain (SW Iran) using remote sensing and GIS techniques. The Geological Society of America, Special paper 476: 53-68.
- Elmizadeh, H. and M. 2014. Analysis of the role Neotectonic and sedimentation in bed changes of jagin river. Marien Science and Technology, 13(2): 91-100. (in Persian).
- Falcon, N.L. 1974. Southern Iran: Zagros mountains. In Mesozoic-Cenozoic orogenic belts: data for orogenic studies: Alpine-Himalayan orogens. Geological Society, London, Special Publications, 4: 199-211.
- Fryberger, S.G. 1979. Dune forms and wind regimes. In E.D. Makee (ed.), a study of global sand sea, 137-140, United States Geological Survey, professional paper, 1052: 137-140.
- Gandomi, Z., A.H. Charkhabi, H. Mohseni and M. 2018. Study of particle size of sand dunes and its application in finding the source of sediments surrounding Ahvaz fault. Iranian Journal of Range and Desert Research, 24(4): 897-906. (in Persian).
- Geological report of the Ahwaz map (1:25000), 5752 IV SE. Ministry of Industries, Mine and Trade Geological Survey of Iran. Southwest Regional Geology Centre (Ahvaz). (in Persian).
- Iranmanesh, F., M. Maghsoudi, M. Yamani and A.M. Charkhabi. 2014. Sedimentary evidences of holocene climate changes of Karkheh River in Azadegan Plain section. PhD Thesis, University of Tehran, Faculty of Geography, 2(1): 49-66. (in Persian).
- Jafari, S. 2010. Study of geomorphology changes of active sand dunes in Khuzestan and quaternary sediments using RS and GIS. MSc thesis, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran (in Persian).
- Jookar, N. 2010. Study and analysis of clay and sand mineralogy and distribution of rare-earth elements in wind sediment deposits. MSc Thesis, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran (in Persian).
- Kocurek, G. and N. Lancaster. 1999, Aeolian system sediment state: theory and Mojave Desert Kelso dune field example. Sedimentology, 46(3): 505-515.
- Maghsodi, M., A. Ahamdi and S. Shayan. 2016. The Impact of tectonic and climate change on the evalution of sandy zones of Northeast Ahwaz. Quantitative Geomorphological Research. 5(1): 160-180 (in Persian).
- Maghsodi, M., M. Zamanzadeh., M. Yamani and A.H. Hazizadeh. 2016. Assessment of tectonic of Maroon River catchment using geomorphic indices and improved the indices relations. Quantitative Geomorphological Research, 6(3): 37-59 (in Persian).
- Nottebaum, L., S. Baker, S. Bacon and G. McCarley-Holder. 2015. Owens Lake dune fields: composition, sources of sand and transport pathways. CATENA, 134: 41-49.
- Ozkaymak, C. and H. Sozbilir. 2012. Tectonic geomorphology of the Spildağı High Ranges, western Anatolia. Geomorphology, 173: 128–140.
- Poormahammadi, B. 1996. Morphotectonic of Karkheh River. The 4th River Engineering Conference. Shahid Chamran University of Ahwaz, 553-564 (in Persian).
- Ramsey, L.A., R.T. Walker and J. Jackson. 2008. Fold evolution and drainage development in the Zagros mountains of Fars Province, SE Iran. Basin Research, 20(1): 23–48.
- Robinson, C.A., F. El-Baz, T.M. Kusky, M. Mainguet, F. Dumay, Z. Al Suleimani and A. Al Marjeby. 2007. Role of fluvial and structural processes in the formation of the Wahiba Sands, Oman: a remote sensing perspective. Journal of Arid Environments, 69(4): 676–694.
- Stöcklin, J. 1968. Structural history and tectonics of Iran: a review. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 52(7): 1229-1258.
- Yamani, M. and F. Karami. 2010. The effective processes on form and evolution of sand dunes in Khozestan Plain, case study: Northern Erg of Ahwaz. Arid Regions Geographic Studies, 1(2): 23-42. (in Persian).
)