نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمدرضا جعفری ¹
• ایرج جباری ²
• حاجی کریمی ³

¹ دانشجوی دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه و مربی، بخش تحقیقات آبخیزداری و منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ایلام، ایران

² دانشیار، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه

³ دانشیار، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام

چکیده

در حوضه دشت موسیان آبراهه‌های متعددی وجود دارد که به­‌طور مرتب مسیر جریان‌های سطحی را تغییر داده، خسارت‌های فراوانی برای ساکنین این حوضه به­‌بار می‌آورد. یکی از روش‌های جلوگیری و یا کاهش خطرات تغییر الگوی جریان، مهار و پخش جریان‌های سطحی بر روی مخروط‌­افکنه‌های نفوذپذیر، اجرای عملیات سازه‌ای و بیولوژیکی می‌باشد. بنابراین، دو هدف در این پژوهش دنبال می­‌شود: اول، مقایسه تغییرات الگوی جریان دشت موسیان در عرصه پخش سیلاب و عرصه مجاور (شاهد) که هیچگونه اقدامات سازه‌ای و بیولوژیکی در آن انجام نشده است. دوم، ارزیابی تأثیر این تغییرات در دینامیک و کاربری اراضی منطقه می‌­باشد. برای این منظور، از تصاویر ماهواره‌ای لندست هفت و هشت سنجنده­‌های +TM ،ETM ،ETM به‌­ترتیب مربوط به سال‌های 1376، 1380 و 1392 استفاده شد. همچنین، روابط بین کمیت­‌های مورفولوژیکی در عرصه پخش و شاهد قبل و بعد از پخش سیلاب محاسبه شد. سپس، تأثیر تغییرات الگوی جریان در دینامیک و کاربری اراضی منطقه ارزیابی شد. نتایج به‌­دست آمده نشان داد، عملیات سازه‌­ای و بیولوژیکی عامل اصلی تغییر الگوی جریان در این دشت است. روابط بین کمیت­‌های مورفولوژیکی قبل و بعد از پخش سیلاب نشان داد که شاخص­ تراکم زهکشی از 1.5 به 0.94 کیلومتر بر کیلومتر­ مربع و نسبت انشعاب از 3.11 به 11.45 تغییر یافته است، که بیان کننده ثبات الگوی جریان در عرصه پخش سیلاب نسبت به شاهد می­‌باشد. کنترل و کاهش سیلاب، تغذیه متوسط سالانه 9.1 میلیون­ مترمکعب، روند کاهشی میانگین نفوذپذیری در عرصه­‌های پخش و شاهد به­‌ترتیب نفوذ پایه 13.57 و 17.95 سانتی‌­متر بر ساعت، کاهش ذرات شن و افزایش ذرات رس و سیلت در عرصه پخش نسبت به شاهد، افزایش سطح زیرکشت در حدود 2410 هکتار، افزایش تولید علوفه 109 کیلوگرم بر هکتار، افزایش 254181 اصله درخت و تعداد 62 حلقه چاه از دیگر نتایج تأثیر تغییر الگوی جریان در دینامیک و کاربری اراضی منطقه موسیان است.

کلیدواژه‌ها

• تصاویر ماهواره‌ای لندست
• پخش سیلاب
• دینامیک محیط
• شاخص تراکم زهکشی
• نسبت انشعاب

عنوان مقاله [English]

Investigating the flow regime changes in Musian Plain and assessing its impact on the region dynamic change

نویسندگان [English]

• Mohammad Reza Jafari ¹
• Iraj Jabbari ²
• Haji Karimi ³

¹ PhD student, Faculty of Literature and Human Sciences, Razi University of Kermanshah and Scientific Board, Natural Resources and Watershed Management Research Department, Ilam Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Ilam, Iran

² Associate Professor, Faculty of Literature and Human Sciences, Razi University of Kermanshah, Iran

³ Associate Professor, Faculty of Agriculture, University of Ilam, Iran

چکیده [English]

There are several stream channels in Musian Plain which change surface flow regularly as well as cause great damages to the basin’s residents. In order to prevent or reduce the risk of flow regime changes, surface flow dispersion on the permeable alluvial fans is controlled by implementation of the biological and structural practices. Therefore, in this study, two objectives are followed: first, comparison of flow regime changes of Musian Plain on the flood spreading and adjacent areas (control area), where there have been no structural and biological practices; and then, evaluation of these changes impacts in the area’s dynamics and land use. For this purpose, satellite images of Landsat 7 and 8, TM, ETM, and ETM⁺ sensors in 1998, 2002 and 2014 were used. The relationships between morphological parameters in the control and spreading areas, before and after flood spreading were obtained. Then, the effects of flow regime changes, as well as, land use dynamics were assessed. Results showed that the structural and biological practices are the main factors which change the flow patterns in the study area. The relationships between morphological parameters before and after practices showed  the changes of drainage density index from 1.5 to 1.09 (km/km²), as well as the bifurcation ratio from 3.11 to 11.45; respectively. It indicates the stable flow regime in flood spreading practices rather than the control area. Controling and reducing the vlume of flood, means 9.1 MCM annual recharge , decreasing trend of average permeability in spreading areas, compare to basic permeability as much as 13.57 and 17.95 (cm.h^-1), respectively,reduction of sand particle and increasing of clay and silt in flood spreading area compared to the control area, development  of cultivation area up to 2410 (ha), rising of forage production by 109 (kg/ha^-1), the increasing of trees and wells as much as 254181 and 62 respectively. Also, floodwater spreading affects on the pattern of flow dynamic and land use of the Musian area.

کلیدواژه‌ها [English]

• Flow Regime
• Bifurcation ratio
• Drainage density index
• Environmental dynamics
• Floodwater spreading