نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• جمشید یاراحمدی ¹
• داود نیک‎‌‌کامی ²
• علی شهنوازی ³
• محمدابراهیم صادق‌زاده ⁴

¹ استادیار، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران

² استاد، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

³ استادیار گروه تحقیقات اقتصاد کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران

⁴ کارشناس محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران

چکیده

افزایش درآمد آبخیزنشینان همراه با کنترل فرسایش خاک از مهمترین اهداف توسعه پایدار کشاورزی است. بهینه­‌سازی کاربری اراضی از جمله راه­‌حل­‌های موثر در زمینه افزایش سود و کاهش خسارات فرسایش خاک به­‌شمار می­‌رود. تحقیق حاضر، در بخشی از دامنه‌­های جنوبی حوزه آبخیز اهرچای در استان آذربایجان شرقی صورت گرفته­ است. در این پژوهش، برای بهینه‌­سازی کاربری اراضی از مدل برنامه‌­ریزی خطی چند هدفه به­ روش سیمپلکس در قالب سه سناریوی مختلف، کاربری وضع موجود، وضعیت موجود با اعمال مدیریت و وضعیت استاندارد اراضی با به­‌کارگیری نرم‌افزار WinQSB استفاده شده­ است. نتایج حاصله نشان داد که در صورت بهینه‌­سازی کاربری اراضی، سطح باغات آبی از 173.6 به 662.9 هکتار افزایش خواهد یافت. همچنین، وجود خاک مناسب و نزولات جوی کافی، توسعه باغات دیم در منطقه را تا سطح 972 هکتار امکان‌پذیر می‌­سازد. با بهینه‌­سازی کاربری اراضی، متوسط وزنی فرسایش خاک در سناریوی اول و دوم به‌­ترتیب از 16.3 به 14.8 و از 10.11 به 9.5 تن در سال کاهش یافته ­است. این مقدار در وضعیت استاندارد، به 6.8 تن در سال رسیده­ است. از طرف دیگر، با بهینه‌سازی کاربری اراضی، میزان درآمد خالص در واحد سطح در وضعیت فعلی از 6.6 به 12.9 و در وضعیت اعمال مدیریت از 8.46 به 14 میلیون ریال در سال افزایش خواهد یافت. این مقدار در سناریوی سوم به 15.67 میلیون ریال در سال افزایش یافته­ است. نتایج حاصل از تحلیل حساسیت نشان داد که کاربری­‌های باغات آبی و دیم، حساسیت بالائی در توابع بیشینه­‌سازی سود داشته، علت آن سوددهی بالای این کاربری­‌ها در واحد سطح است. در مقابل، در کمینه­‌سازی فرسایش، کاربری­‌های مراتع، جنگل و کشت دیم از حساسیت بالائی برخوردار بوده، به‌طوری که افزایش سطح آن‌ها تاثیر زیادی در افزایش فرسایش منطقه خواهد گذاشت.

کلیدواژه‌ها

• آذربایجان شرقی
• الگوی کاربری اراضی
• بیشینه‌سازی سود
• روش سیمپلکس
• کمینه‌سازی فرسایش

عنوان مقاله [English]

Landuse optimization in some southern slopes in Ahar Chaey Watershed

نویسندگان [English]

• Jamshid Yarahmadi ¹
• Davood Nikkami ²
• Ali Shahnavazi ³
• Mohammad Ebrahim Sadeghzadeh ⁴

¹ Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran

² Professor, ‎Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, ‎Education ‎and ‎Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

³ Assistant Professor, Agricultural Economy Research Group, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran

⁴ Expert Research, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran

چکیده [English]

Watershed residents' benefit increasing and soil erosion controlling are the main goals of agricultural sustainable development. Landuse optimization operation is an effective solution in order to maximizing the benefits, as well as minimizing soil erosion damages. Current research was executed in southern parts of Ahar Chaey Watershed in East Azerbijan Province. In this research, Multi-Objective linear programing based on Simplex method applied for optimizing landuse in form of three different scenarios: current landuses, implementation of management into current landuses and performance of the standard landuses by WinQSB software. Results showed that due to landuse optimization, irrigated orchards could be increased from 1.736 to 6.629 km². In addition, based on suitable soils and adequate rainfalls, it is expected to expand the rainfed orchards up to 9.72 km². Also, the weighted average of soil erosion reduces from 16.3 to 14.8 and from 10.11 to 9.5 tha^-1year^-1 within the first and second scenarios, respectively. This rate will reduce up to 6.8 tha^-1year^-1 in the standard landuse situation. On the other hand, maximizing results showed that the annual net benefits increases from 6.6 to 12.9 and 8.46 to 14 million Rails per unit area in the first and second scenarios, respectively. This rate increases up to 15.67 million Rails per unit area for standard landuse situation. Sensitivity analysis results showed that irrigated and rainfed orchards are of high sensitivity in maximizing profit functions due to high profitability of these landuse in unit area. In contrast, the rangelands, forests and drylands are of high sensitivity in soil erosion minimization, so that with increasing their area, soil erosion will increase significantly in the region.

کلیدواژه‌ها [English]

• East Azerbijan
• Landuse pattern
• Maximizing net benefits
• Minimizing erosion
• Simplex method