نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
2 دانشیار، گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
3 دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده
آب و خاک از گران‌بهاترین منابع ملی کشور هستند. متأسفانه در دهه اخیر، در اثر تغییر کاربری اراضی و تخریب پوشش گیاهی، قسمت اعظم نزولات تبدیل به رواناب شده، علاوه بر هدررفت این منبع حیاتی، با ایجاد سیلاب‌های عظیم، باعث خسارات مالی و جانی فراوان می‌شود. این پژوهش به‌منظور بررسی رواناب و فرسایش خاک در مراتع تحت پوشش گیاهی متراکم و مقایسه آن با مراتع با پوشش گیاهی نیمهمتراکم و اراضی زراعی که منتج از تغییر کاربری مرتع بوده در منطقه‌ی حیران اردبیل صورت گرفت. بدین منظور سه کاربری شامل مرتع دست‌نخورده با پوشش گیاهی 100 درصد، مرتع با پوشش گیاهی 50 درصد، و زمین زراعی (مرتع تبدیل شده به زمین زراعی) فاقد پوشش گیاهی در منطقه شناسایی شد. سپس در هر کاربری سه طبقه شیب (10، 15 و 24 درصد) تعیین شد. آزمایش به‌صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح کاملا تصادفی 1.5 متر (در مجموع 27 کرت) شد. با استفاده از باران‌ساز، بارشی با شدت ثابت 1.5 میلی‌متر بر دقیقه و به مدت 15 دقیقه در هر کرت ایجاد و همزمان با آغاز رواناب، هر دو دقیقه یکبار از رواناب نمونه‌برداری شد. نتایج نشان داد، بیشترین حجم رواناب، مقادیر خاک هدر رفته، غلظت رسوب مربوط به مرتع تبدیل شده به زمین زراعی در شیب 24 درصد و کمترین آن‌ها مربوط به کاربری مرتع با 100 درصد پوشش گیاهی و شیب 10 درصد می‌باشد. همچنین، نتایج نشان داد که با تبدیل مرتع دست‌نخورده به زمین زراعی، حجم رواناب تولیدی حدود پنج برابر افزایش داشت. از طرف دیگر با افزایش شیب از 10 به 24 درصد، حجم رواناب 1.7 برابر افزایش نشان داد. ضریب رواناب برای سه کاربری و سه سطح شیب تعیین شد که بیشترین ضریب رواناب مربوط به کاربری مرتع تبدیل شده به زمین زراعی با شیب 24 درصد و کمترین آن مربوط به مرتع با 100 درصد پوشش گیاهی و شیب 10 درصد بود که به‌ترتیب 0.72 و 0.06 به‌دست آمد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Investigation of land use change effect on runoff and soil erosion using rainfall simulation in Heiran area, Ardabil
نویسندگان [English]
- Elnaz Azartaj 1
- Ali rasoulzadeh 2
- Ali Asghari 3
1 MSc, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
2 Associate Professor, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
3 Associate Professor, Faculty of Agricultural and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
چکیده [English]
Soil and water are the most valuable national resources. Unfortunately in recent decade, due to land use change and vegetation cover degradation, most of the rainfall changed into runoff and in addition to loss of this vital resource, causes abundant loss of life and property by creating enormous floods. The aim of this study is to assess the effect of land use change from range land to agriculture with different percent of vegetation cover on runoff and soil erosion. For this purpose, three types of land use included preserved range land with 100 percent of vegetation cover; range land with 50 percent of vegetation cover and agricultural land (range land changed to agriculture) were identified in the study area. Then, in each land use, three slopes were determined (10, 15 and 24%). This study was carried out split plot experiment based on completely randomized design. In each land use and slope, runoff and erosion were measured in plots randomly using rainfall simulator with 1.5 mm.min-1 intensity and 15 min duration with 3 replicates. Results showed that the maximum of runoff, sediment mass and sediment density were in the range land changed to agriculture with 24% slope and the minimum of them were in the preserved range land with 10% slope. Also the results showed that the change of range lands to agricultures increase runoff 5 times. In the other hand, with increasing slope from 10 percent to 24 percent, runoff increased 1.7 times. Runoff coefficient was determined for 3 land uses and 3 slopes level. The maximum and minimum runoff coefficient were found 0.72 and 0.06 for the range land changed to agriculture with 24% slope and preserved range land with 10% slope, respectively.
کلیدواژه‌ها [English]
- Ardabil
- rainfall simulator
- Sediment
- soil erosion
- Vegetation cover
)