نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• امین صالح‌پور جم ¹
• امیر سررشته‌داری ²
• محمودرضا طباطبایی ³

¹ استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

² مربی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

³ استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران،

چکیده

آگاهی از عوامل موجود بازدارنده مشارکت مردمی در طرح­‌های آبخیزداری، اصولی­‌ترین گام در تحقق مشارکت موثر مردمی و دستیابی به اهداف مدیریت یکپارچه حوزه‌­های آبخیز است. حوزه‌های ‌آبخیز مشرف به شهر تهران، مشتمل بر 12 حوضه بوده که رواناب خروجی آن‌ها از اراضی‌ شمالی ‌شهر تهران و عرصه‌های مجاور شمال شرقی آن یا به‌عبارتی دیگر، شمیرانات عبور می‌نماید. عوامل متعددی می‌توانند بر عدم مشارکت مردم در طرح­‌های آبخیزداری دخالت داشته باشند که در این تحقیق در قالب چهار شاخص اقتصادی، اجتماعی، انسانی و برنامه‌ریزی طبقه­‌بندی شدند. نتایج حاصل از اولویت‌بندی شاخص‌­های موثر بر عدم مشارکت ذینفعان در طرح­‌های آبخیزداری مبتنی بر اوزان به­‌دست آمده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی (FUZZY-AHP) بر اساس پرسش­نامه از کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران و شهرستان­‌های مربوطه نشان می‌دهد که شاخص‌­های اقتصادی و انسانی به‌ترتیب بیشینه و کمینه اولویت را به خود اختصاص داده­‌اند. به‌­طوری­ که رتبه­‌بندی شاخص­‌ها مبتنی بر وزن نرمال شده، به‌ترتیب اهمیت از بیشینه به کمینه به‌صورت شاخص اقتصادی، برنامه‌ریزی، اجتماعی و در نهایت انسانی است. همچنین، در این تحقیق زیرشاخص­‌های موثر بر عدم مشارکت ذینفعان در طرح‌­های آبخیزداری بر اساس شاخص­‌های چهارگانه مبتنی بر مطالعات کتابخانه­‌ای، پرسش از کارشناسان و نیز مراجعه به منطقه و مصاحبه حضوری با 240 نفر از ساکنان و بهره‌برداران منطقه ایجاد شد و در نهایت، روایی پرسش­نامه مبتنی بر نظرات خبرگان به تایید نهایی رسید. نتایج حاصل از رتبه­‌بندی زیر­شاخص‌­ها مبتنی بر آزمون فرید­من نشان­‌دهنده تفاوت نقش زیرشاخص‌­های موثر بر عدم مشارکت ذینفعان در طرح­‌های آبخیزداری است. به­‌طوری­ که "نادیده گرفتن درآمد مردم به­‌عنوان انگیزه اقتصادی مستقیم"  با میانگین رتبه 10.77 و "پایین بودن سطح سواد و آگاهی" با میانگین رتبه 1.80 به‌ترتیب بیشینه و کمینه میانگین رتبه را به خود اختصاص داده است. در این تحقیق، زیرشاخص "نادیده گرفتن درآمد مردم به‌­عنوان انگیزه اقتصادی مستقیم" از شاخص اقتصادی، زیرشاخص "تمرکز قدرت تصمیم­‌گیری در مرکز" از شاخص برنامه‌­ریزی، زیرشاخص "عدم اعتماد نسبت به نتایج پروژه‌ها" از شاخص اجتماعی و نیز زیرشاخص "عدم آموزش ساکنان حوضه در خصوص طرح‌­ها و اهداف مربوطه" از شاخص انسانی به‌­عنوان مهمترین زیرشاخص‌­ها رتبه‌بندی شدند.

کلیدواژه‌ها

• اجتماعی
• انسانی و برنامه‌ریزی
• شاخص‌های اقتصادی
• فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی

عنوان مقاله [English]

Prioritizing preventing factors affecting on stakeholders' participation in watershed plans based on experts' idea, case study: watershed area surrounding city of Tehran

نویسندگان [English]

• Amin Salehpour Jam ¹
• Amir Sarreshtehdari ²
• Mahmoudreza Tabatabaei ³

¹ Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

² Scientific Board, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

³ Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

چکیده [English]

Consciousness of preventing factors affecting on stakeholder participation in watershed areas' plans is a main principle in realization of effective participation of stakeholder and obtaining integrated watershed management goals. There are twelve watershed areas surrounding the city of Tehran that their runoff influence on northern and northeast parts of Tehran. Different factors can prevent stakeholder' participation that they have been classified into economic, social, human and planning indices. Obtained results from prioritizing effective indices on preventing stakeholder' participation in watershed plans based on obtained weights from Fuzzy-AHP method and questionary data obtained from Administration of Natural Resources and Watershed Management and its branches indicate that economic and human indices have respectively maximum and minimum priorities, in the manner that prioritization of indices based on normalized weights from maximum to minimum importance are economic, planning, social and finally human, respectively. In this research, preventing sub-indices affecting on stakeholder' participation in watershed area´s plans were created based on library studies, expert ideas and also interviewing with 240 residences and finally the validity of questionary was verified based on expert ideas. Obtained results with ranking sub-indices based on the Friedman test show that sub-indices have different roles in preventing stakeholder' participation in watershed plans, in the manner that “ignoring people´s income as a direct economic motivation” with mean rank of 10.77 and “being low literacy and knowledge” with mean rank of 1.80 have a maximum and minimum of mean rank, respectively. In this research, sub-indices of “ignoring people´s income as a direct economic motivation” from economic index, “concentration of decision making power in center” from planning index, “shortage of trust to project results” from social index and finally “shortage of education of watershed residents about plants and their purposes” from human index were ranked as the most important sub-indices.

کلیدواژه‌ها [English]

• Economic
• Fuzzy-AHP
• Human and Planning Indices
• methodSocial