نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ابوالقاسم دادرسی سبزوار ¹
• داود نیک‌کامی ²

¹ مربی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی، ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت، آﻣﻮزش و ﺗﺮوﯾﺞ ﮐﺸﺎورزی، مشهد، اﯾﺮان

² استاد، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

از دلایل اصلی فرسایش خاک، عدم استفاده صحیح از اراضی، منطبق بر استعداد آن‌هاست. با توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی حاکم بر حوزه‌های آبخیز کشور، ممکن است، مهار فرسایش خاک و رساندن آن به حد طبیعی غیرممکن باشد. ولی، کاهش آن از طریق اعمال مدیریت یکپارچه امکان‌پذیر است. در صورتی­که بهره‌برداری از اراضی موجود در حوزه‌های آبخیز بر اساس استعداد آن‌ها انجام شود، با کاربری مناسب می‌توان انتظار داشت، ضمن کسب درآمد، خسارت کم‌تری به خاک وارد شود. در این تحقیق، حوزه آبخیز ششتمد از شهرستان سبزوار واقع در استان خراسان رضوی با هدفِ ارائه‌ یک الگو‌ی مناسب کاربری اراضی در آن، به گونه‌ای که بیشترین سود و کمترین فرسایش را داشته باشد، انتخاب و با استفاده از مدل برنامه‌ریزی خطی چند هدفی به ‌روش گام به گام و مناسب توابع هدف، سطح بهینه‌ کاربری برای سه حالتِ وضعیت فعلی، با اعمال مدیریت، و شرایط استاندارد، مشخص شد. برای این کار، میزان درآمد خالص و فرسایش خاک در کاربری‌هایِ مرتع، باغ، مرتع مشجر، زراعت دیم، و زراعت آبی در هر سه وضعیت محاسبه و سطح بهینه در هر سه حالت به کمک نرم‌افزار بهینه‌سازی تعیین شد. نتایج نشان دادند که در حوضه مورد پژوهش، با حل مسئله بهینه‌سازی، میزان فرسایش کل کاهش و  درآمد کاربران افزایش می‌یابد. لکن، بر خلاف نتایج بسیاری از تحقیقات به عمل آمده در سایر نقاط کشور، این کاهش فرسایش و افزایش درآمد به دلیل شرایط حوزه‌ مورد پژوهش، قابل توجه نمی‌باشد. به طوری که، برای سه حالتِ مورد مطالعه شاملِ شرایط موجود، با اعمال مدیریت و وضعیت استاندارد، فرسایشِ سالیانه‌ خاک در کل حوزه آبخیز به‌ترتیب معادل 0.08 درصد، 0.36 درصد و 0.75 درصد، کاهش و سود خالص نیز به‌ترتیب 3.12، 20.88 و 313.75 هزار ریال در سال در سطح حوضه افزایش می‌یابد که تغییر ناچیزی را در هر هکتار شامل می‌شود. نتایج همچنین، نشان می‌دهند که کاهش فرسایش بعد از اعمال برخی شیوه‌های صحیح مدیریتی، نسبت به کاهش فرسایش بعد از بهینه‌سازی کاربری اراضی، بیش از 3.25 برابر بهبود یافته و در صورت اعمال مدیریت، درآمد آبخیزنشینان در مقایسه با حال بهینه‌سازی کاربری اراضی، حدود 6.7 برابر افزایش می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

• برنامه‌ریزی خطی
• حفاظت خاک
• شیوه‌های مدیریت
• قابلیت‌های حوضه
• مدیریت یکپارچه

عنوان مقاله [English]

The effect of landuse optimization and applying correct management ‎methods in Sheshtamad Watershed of Khorasan Razavi Province‏ ‏on ‎mitigating of soil erosion and increasing net income‎

نویسندگان [English]

• Abolghasem Dadrasi Sabzevar ¹
• Davood Nikkami ²

¹ Scientific Board, Khorasan Razavi Agricultural and Natural Resources Research Center, AREEO, Mashhad, Iran

² Professor, ‎Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, ‎Education ‎and ‎Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran‎

چکیده [English]

One of the most important factors of  soil erosion is the improper use of  lands according to their potencial. According to sosio-economic factors of watershed, it is impossible to reduce the amount of soil erosion in the rate of natural erosion, but, it can be reduced, through integrated watershed management. Soil loss mitigation while having high productivity is possible by  appropriate land use  and land capability. In this research, Sheshtamad catchment of Khorasn Razavi Province was selected for determining the optimal level of land use and  the effect of correct methods of management on maximizing net income of residents and minimizing the effect of soil erosion. Multi-objective linear programming model and simplex method were used in three different scenarios of 1) current land use conditions with current land management, 2) current land use conditions with improved land management, and 3) Standardized land use condition. The amount of net income and soil erosion were computed in rangelands, orchards, wooded ranglands, dry-lands and irrigated lands in all three scenarios and then the area of each land use was optimized, using optimization software. Results showed that land use optimization in Sheshtamad Watershed, decreases soil erosion, and increases total net income, although the amount is small, because of the conditions studied. The amount of annual soil erosion was reduced by 0.08%, 0.36%, 0.75% and the amount of annual net income was increased by 3.12, 20.88 and 313.75 thousand Rials, respectively, in the above three different scenarios,. The results also showed that in the case of some propoer management practices, the soil erosion reduces by 3.25 times and net income increses by 6.7 times.

کلیدواژه‌ها [English]

• Features areas
• integrated management
• Linear programming
• Management practices
• Soil ‎conservation