نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ابوالقاسم دادرسی سبزوار ¹
• نادر جلالی ²
• ابراهیم گوهری ³

¹ مربی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان‌رضوی

² استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

³ مربی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

چکیده

بهره‌وری از سیلاب‌­های به­‌وقوع پیوسته در کشور که از کمبود منابع آبی شدیدا در رنج است، ضرورتی اجتناب ناپذیر به شمار آمده، پخش سیلاب در مناطق مستعد یکی از روش‌­های ساده و قابل اعتماد بهره‌وری محسوب می‌­شود. مناطق مساعد برای بهره‌برداری و پخش سیلاب دارای خصوصیات منحصر به فردی هستند که شناسایی این نقاط به‌شکل سنتی بسیار وقت­‌گیر و پرهزینه است. استفاده از اطلاعات ماهواره‌ای و تکنیک GIS، سرعت و دقت دست­‌یابی به این مناطق را زیادتر می‌کند. منطقه تحقیق، بخشی از دو استان خراسان رضوی و شمالی است که شهرستان­‌های سبزوار، اسفراین، جاجرم، کاشمر، بردسکن و خلیل‌آباد را شامل می­‌شود. در این تحقیق هفت لایه‌ اطلاعاتی، شامل واحد‌های کواترنری، محدودیت­‌های کاربری، شیب، نفوذپذیری، ضخامت آبرفت، رواناب و ضریب ذخیره انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نقشه نهشته­‌های کواترنری در منطقه مورد بررسی از نقشه‌های 1:250000 زمین‌شناسی تهیه و مرز آن­‌ها از روی عکس­‌های هوایی، کنترل شد. در این لایه اطلاعاتی نهایتا 43 واحد مطالعه یا عرصه‌‌کاری انتخاب شد. برای بررسی محدودیت­‌های کاربری، از روش بررسی صحرایی و تفسیر چشمی تصاویر ماهواره، استفاده شد. با استفاده از فایل رقومی منحنی­‌های میزان 100 متری و با انتخاب سلول­‌های 30 متری، نقشه شیب در GIS تهیه و مورد بهره‌­برداری قرار گرفت. برای بررسی نفوذپذیری، از روش استوانه‌های مضاعف و برای تعیین ضخامت آبرفت، از روش کاوش­‌های ژئوفیزیک، استفاده شد. همچنین، مطالعه ضریب ذخیره، با روش نمونه‌برداری خاک تا عمق یک متر و انجام آزمایشات دانه‌بندی و با استفاده از جداول رایج موجود، انجام شد و بالاخره به­‌روش جاستین، بررسی هیدرولوژی و تعیین حجم رواناب سالانه عرصه‌ها، صورت پذیرفت. با روش وزن‌دهی و کاربرد سه مدل آماری منطق بولین، شاخص هم‌پوشانی و منطق فازی، به‌همراه تعدادی از عملگرهای آن­‌ها، اولویت مناطق مستعد برای پخش سیلاب، تعیین شد. نتایج نشان داد که مدل فازی با عملگر جمع از کارایی بالاتری نسبت به سایر روش­‌ها جهت تفکیک و شناسایی نهشته‌های مناسب پخش سیلاب، برخوردار بوده و بیشتریت هم­‌پوشانی را با عرصه‌های کنترلی دارد، ضمن آن‌که تصویر مجازی RGB742 بهترین و مناسب­‌ترین ترکیب سه نواری برای این منظور است که تفسیر چشمی آن به‌همراه استفاده از سامانه اطلاعات مکانی، می­‌تواند به شناسایی مناطق مستعد پخش سیلاب و اولویت‌بندی آن­‌ها انجامد.

کلیدواژه‌ها

• دمای بیشینه

عنوان مقاله [English]

Evaluating conceptual models in floodwater spreading site selection ‎using RS and GIS

نویسندگان [English]

• Abolghasem Dadrasi Sabzevar ¹
• Nader Jalali ²
• Ebrahim Gohari ³

¹ Scientific Board, Agricultural and Natural Resources Research Center, Khorasan Razavi

² Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute

³ Scientific Board, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute

چکیده [English]

Productivity of the floods in the country which suffering from a severe shortage of water resources, is inevitable and flood spreading in areas prone water is one of the simplest methods for efficiency of flood. Identification of suitable areas for flood spreading by traditional methods usually is very expensive and takes up time. Using GIS and RS can reduce such costs and increase the speed and accuracy. The study area is part of the provinces of Khorasan Razavi and north Khorasan which included the cities of Sabzevar, Esferayen, Jagarm, Kashmar, Bardeskan and Khalilabad. In this study, seven layers, including units of the quaternary deposits, limitation of land use, slope, infiltration rate, runoff, storage coefficient and bed rock depth were selected and analyzed. Map of quaternary deposits was prepared from geological map at scale of 1:250000 and controlled by photo-interpretation. 43 sites were selected by field survey. A Land use restriction was prepared by field Investigation and visual interpretation of satellite images. The slope map was obtained by GIS method, using digital topographic map of the area with 100m interval and 30m Pixel size. Infiltration rate in each area was calculated by double ring test and geoelectric study was used for bed rock depth estimation. Also storage coefficient for each site was calculated by typical table related on soil texture using soil sampling to a depth of one meter. And finally volumes of overland flow were calculated for all sites by Jasten method. Booleain logic, index overlay and fuzzy logic were selected and tested in those areas to mapping suitable areas for flood spreading, using the weighting method. The results show that the fuzzy sum is the best and visual interpretation of RGB742 Integrating GIS, is more suitable to identify and prioritize areas prone to spreading.