نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسن نیکخو ¹
• امین صالح پور جم ²
• زهرا گرامی ³

¹ دانشجوی کارشناسی رشته علوم و مهندسی محیط زیست، گروه مهندسی محیط زیست و صنایع غذایی، دانشکده عمران و منابع زمین، دانشگاه آزاد اسلامی،

² دانشیار، دکتری آبخیزداری، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

³ پژوهشگر، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. تهران، ایران

چکیده

مقدمه
امروزه منابع طبیعی کشور با معضلات و تهدیدات جدی همچون کمبود آب، خشکسالی، تغییر اقلیم، آلودگی آب، خاک و هوا، بیابان‌زایی، فرسایش خاک و مشکلات ناشی از بهره‌برداری و مدیریت غیراصولی و نامناسب اراضی نظیر جنگل‌تراشی، تخریب مراتع، افزایش دام و کشاورزی غیراصولی روبه‌رو است. این مسأله نشان‏‌دهنده اهمیت ضرورت توجه جدی‌تر به مقوله تحقیق و توسعه پایدار در مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست کشور برای ارایه راه‌کارهای برون‌رفت از مشکل و بهبود سلامت و پایداری زیست ‏بوم کشور است. این در حالی است، که در بعد تحقیقات، تاکنون مقالات زیادی در زمینه آبخیزداری با تأکید بر جنبه ‏های فنی و مدیریتی آن در مجلات داخلی و خارجی به چاپ رسیده است. با این‏ حال، دسته ‏بندی و تحلیل موضوعی مقالات علمی-پژوهشی چاپ شده در نشریات داخلی کشور، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. دراین ارتباط، این پژوهش، با هدف بررسی موضوعی و طبقه ‏بندی انواع مقالات چاپ شده در مجله مهندسی و مدیریت آبخیز و نیز بررسی و تحلیل روند موضوعی هر طبقه در دوره‏ های زمانی سه ‏گانه انجام شده است.
 
مواد و روش‌­ها
 این پژوهش، با هدف بررسی و ارزیابی مقالات چاپ شده در مجله "مهندسی و مدیریت آبخیز" طی دوره زمانی 1388 تا پایان سال 1402 (دوره 15،شماره 4) انجام شد. در این ارتباط، ابتدا طبقه ‏بندی موضوعی انواع مقالات چاپ شده انجام شد. همچنین، به منظور بررسی فراوانی انواع مقالات چاپ شده در طبقات تخصصی مربوطه و نیز فراوانی واژه‌های کلیدی ارایه شده در این مقالات، سه دوره زمانی مشتمل بر دوره زمانی 1388 تا 1392 (دوره 1 تا 5)، 1393 تا 1397 (دوره 6 تا 10) و 1398 تا 1402 (دوره 11 تا 15) در نظر گرفته شد. همچنین، در این پژوهش، اقدام به بررسی دیدگاه اعضای هیئت علمی و کارشناسان محقق گروه‌های پنج‌گانه پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری درخصوص ارسال مقاله به نشریه "مهندسی و مدیریت آبخیز" و نیز کیفیت، ویژگی‌ها، چالش‌ها و کارکردهای مقالات چاپ شده در این نشریه طی دوره زمانی 1388 تا پایان سال 1402 (دوره 15، شماره 4) شد. در این ارتباط، پس از دسته‌بندی موضوعی انواع مقالات چاپ شده به تفکیک گروه‌های پنج‌گانه پژوهشی و طراحی گویه‌های مرتبط، نظرسنجی در خصوص نقش عوامل منتخب در ارسال مقالات و نیز انواع مقالات چاپ شده به تفکیک هر گروه مبتنی بر پرسش‌نامه متشکل از 11 متغیر ترتیبی کیفی و ارزش‌گذاری منطبق با طیف پنجگانه لیکرت انجام شد. پس از بررسی روایی و پایایی ابزار اندازه‌گیری و تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، در این پژوهش از تحلیل آماری (آمار توصیفی) به‌منظور تحلیل نتایج استفاده شد.
 
نتایج و بحث
نتایج نشان می‌‏دهد، که طبقات موضوعی "هیدرولوژی" و "باغبانی" به‌ترتیب بیشینه و کمینه فراوانی تکرار را دارا هستند. نتایج نشان داد، که تعداد مقالات ارائه شده در طبقات "اقلیم"، " ژئومورفولوژی"، " مدیریتی"، " هیدروژئولوژی" و " هیدرولوژی" دارای روندی صعودی طی دوره ‏های زمانی سه‏ گانه 1388 تا 1392 (دوره 1 تا 5)، 1393 تا 1397 (دوره 6 تا 10) و 1398 تا 1402 (دوره 11 تا 15) است. نتایج نشان داد، که پنج واژه کلیدی "سامانه اطلاعات جغرافیایی"، "رواناب"، "فرسایش خاک"، "رسوب" و "سنجش از دور" دارای بیشترین فراوانی در مقالات چاپ شده در بازه زمانی 1388 تا پایان سال 1402 (دوره 15، شماره 4) است. نتایج نشان داد که کلیه گروه‌های پژوهشی، میانگین امتیاز بالاتر از متوسط را برای انتخاب نخستین این نشریه برای چاپ مقالاتشان داده‌اند. همچنین، "طول زمان داوری و انتشار مقاله"، "هزینه داوری و چاپ مقاله" و نیز "سهولت کار با سامانه این نشریه (سینا وب)" با میانگین امتیاز متوسط و بیش از متوسط، نقش مهمی در ترغیب پژوهشگران برای ارسال مقالات به این نشریه ایفا می‌کند. این درحالی است، که نقش اعضای هیئت تحریریه، مدیر مسئول، سردبیر، مدیران داخلی و اجرایی در ارائه مقاله به این نشریه دارای مقادیر مختلف اهمیت بوده، به‌طوری که، از اهمیت کم تا کمتر از زیاد را به خود اختصاص داده است. همچنین، نتایج نظرسنجی نشان داد که گروه‌های پنجگانه پژوهشی، میانگین امتیاز بیش از متوسط تا کمتر از خیلی زیاد را  به هم‌راستا بودن موضوعات مقالات با محورهای نشریه داده‌اند. در این مورد، مقالات چاپ شده مرتبط با تخصص گروه پژوهشی مدیریت حوزه آبخیز، دارای بیشترین تطابق (زیاد تا خیلی زیاد) با محورهای نشریه است. این در حالی است که نوآوری مقالات بیشتر در حد متوسط بوده که این مسأله در ارتباط با مقالات مرتبط با تخصص گروه پژوهشی خشکسالی و تغییر اقلیم، کمتر از متوسط (کم تا متوسط) ارزیابی شده است. همچنین، نتایج نشان می‌دهد، که میزان کاربست ابزارها و روش ‏های نوین تحقیقی در مقالات این نشریه در حد متوسط تا کمتر از زیاد است. علاوه‌بر این، نتایج نشان می‌دهد که موضوع مقالات چاپ شده در این نشریه برای رفع نیازها و چالش ‏های کشور از میانگین امتیاز بیش از کم تا کمتر از زیاد برخوردار است. این مسأله در ارتباط با مقالات مرتبط با گروه مهندسی رودخانه و حفاظت سواحل کمتر از حد متوسط و برای سایر گروه‌ها بین متوسط تا کمتر از زیاد ارزیابی شده است. به استثنای گروه خشکسالی و تغییر اقلیم، کاربست نتایج و دستاوردهای این مقالات در شرح خدمات مطالعات تفصیلی-اجرایی آبخیزداری، از میانگین امتیاز کمتر از متوسط برخوردار است. این مسأله، اهمیت ضرورت بازنگری در شرح خدمات مطالعات تفصیلی-اجرایی آبخیزداری توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور را نشان می‌دهد.
 
نتیجه­ گیری
به‌طور کلی، نتایج نشان داد، که تعداد 674 مقاله تاکنون در بازه زمانی 1402-1388 در این نشریه به چاپ رسیده است. در این پژوهش، مقالات بر اساس عناوین خویش در 12 طبقه موضوعی مشتمل بر "اقلیم"، "باغبانی"، "GIS و سنجش از دور"، "خاکشناسی"، "زمین‌شناسی"، "ژئومورفولوژی"، "عملیات حفاظت آب و خاک"، "مدیریتی"، "مرتعداری"، "مهندسی رودخانه"، "هیدروژئولوژی" و "هیدرولوژی" طبقه ‏بندی شدند. نتایج نشان می‏ دهد که طبقات موضوعی "هیدرولوژی" و "باغبانی" به‌ترتیب بیشینه و کمینه فراوانی تکرار را دارا هستند. نتایج نشان داد که تعداد مقالات ارائه شده در طبقات "اقلیم"، " ژئومورفولوژی"، " مدیریتی"، " هیدروژئولوژی" و " هیدرولوژی" دارای روندی صعودی طی دوره‏ های سه‏ گانه زمانی هستند. همچنین، واژه‌های کلیدی "سامانه اطلاعات جغرافیایی"، "رواناب"، "فرسایش خاک"، "رسوب" و "سنجش از دور" دارای بیشترین فراوانی در مقالات چاپ شده در این نشریه طی دوره انتشار 1402-1388 است. در ارتباط با تمایل و عوامل مؤثر در ارسال مقالات اعضای هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری به این نشریه، نتایج نشان داد که کلیه گروه‌های پژوهشی، میانگین امتیاز بالاتر از متوسط را برای انتخاب نخستین این نشریه برای چاپ مقالات داده‌اند. همچنین، "طول زمان داوری و انتشار مقاله" ، "هزینه داوری و چاپ مقاله" و نیز "سهولت کار با سامانه این نشریه (سینا وب)" با میانگین امتیاز متوسط و بیش از متوسط، نقش مهمی در ترغیب پژوهشگران برای ارسال مقالات به این نشریه ایفا کرده است. نتایج نشان داد که گروه‌های پنج‌گانه پژوهشی، میانگین امتیاز بیش از متوسط تا کمتر از خیلی زیاد را  به هم‌راستا بودن موضوعات مقالات با محورهای نشریه داده‌اند. این در حالی است، که نوآوری مقالات و میزان کاربست ابزارها و روش ‏های نوین تحقیقی در مقالات این نشریه به‌ترتیب در حد متوسط و متوسط تا کمتر از زیاد است. همچنین، نتایج ارزیابی کیفیت چاپ مقالات در این نشریه از نظر مواردی مانند ویرایش، صفحه‌بندی و جانمایی اشکال، نشان‌دهنده وضعیت نسبتاً خوب (بیش از متوسط تا کمتر از خیلی زیاد) نشریه است. علاوه‌بر این، نتایج نشان داد که موضوع مقالات چاپ شده در این نشریه برای رفع نیازها و چالش‏ های کشور از میانگین امتیاز بیش از کم تا کمتر از زیاد برخوردار است. همچنین، به استثنای گروه خشکسالی و تغییر اقلیم، کاربست نتایج و دستاوردهای این مقالات در شرح خدمات مطالعات تفصیلی-اجرایی آبخیزداری، از میانگین امتیاز کمتر از متوسط برخوردار است. ارزیابی جاری می‏ تواند به عنوان الگویی برای بررسی و تحلیل سایر نشریات و بهبود کیفیت انواع محتوای علمی چاپ شده در آنها پیشنهاد شود.
 

کلیدواژه‌ها

• آبخیزداری
• تحلیل نشریه
• روش‌های نوین تحقیق
• طبقه‌بندی موضوعی مقالات
• نوآوری مقالات

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Watershed Engineering and Management Journal Over 15 publication cycles (2009-2023)

نویسندگان [English]

• Hasan Nikkhou ¹
• Amin Salehpour Jam ²
• Zahra Gerami ³

¹ BSc. of Environmental Science and Engineering, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran

² Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI), Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

³ Researcher, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI), Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

چکیده [English]

Introduction
Today, the natural resources of the country face serious problems and threats such as water scarcity, drought, climate change, water pollution, soil and air pollution, desertification, soil erosion, and issues arising from unsustainable and inappropriate land use practices such as deforestation, destruction of rangelands, overgrazing, and unsustainable agriculture. This underscores the urgent need for a more serious focus on the issue of research and sustainable development in the management of the country's natural resources and environment to provide solutions to problems and improve the health and sustainability of the country's ecosystems. Despite the abundance of research articles in the field of watershed management with an emphasis on its technical and managerial aspects published in domestic and international journals, the categorization and thematic analysis of scientific research articles published in domestic journals have received less attention. In this regard, this study aims to investigate the thematic analysis and classification of various types of articles published in the Watershed Engineering and Management Journal, as well as to examine the thematic trends of each category over three five-year periods.
 
Materials and methods
This study was conducted with the aim of examining and evaluating the articles published in the "Watershed Engineering and Management" journal during the period from 1388 to the end of 1402 (Volume 15, Issue 4). In this regard, the first step was to classify the types of published articles thematically. Additionally, to examine the frequency of various types of articles published in the relevant specialized categories, as well as the frequency of keywords presented in these articles, three time periods were considered, including the periods from 2009 to 2013 (Volumes 1 to 5), 2014 to 2018 (Volumes 6 to 10), and 2019 to 2023 (Volumes 11 to 15). Furthermore, in this study, an investigation was conducted into the perspectives of faculty members and research experts of the five research groups of the Soil and Watershed Conservation Research Institute regarding the submission of articles to the "Watershed Engineering and Management" journal, as well as the quality, characteristics, challenges, and functions of articles published in this journal during the period from 2009 to the end of 2023 (Volume 15, Issue 4). In this regard, after categorizing the types of published articles thematically by the five research groups and designing relevant questionnaires, a survey was conducted regarding the role of selected factors in submitting articles, as well as the types of published articles categorized by each group, based on a questionnaire consisting of 11 qualitative ordinal variables and scoring according to the Likert pentagon spectrum. After examining the validity and reliability of the measurement tool and determining the sample size using the Cochran formula, descriptive statistical analysis was employed in this study to analyze the results.
 
Results and discussion
In this study, articles were categorized into 12 thematic classes based on their titles. The results indicate that the thematic categories of "Hydrology" and "Horticulture" have the maximum and minimum frequencies, respectively. The findings reveal that the number of articles presented in the categories of "Climate", "Geomorphology", "Management", "Hydrology", and "Hydrogeology" shows an ascending trend over the triennial periods of 2009 to 2013 (Volumes 1 to 5), 2014 to 2018 (Volumes 6 to 10), and 2019 to 2023 (Volumes 11 to 15). The results also show that the five keywords "Geographic Information System", "Runoff", "Soil Erosion", "Sediment", and "Remote Sensing" have the highest frequency in the articles published during the period from 2009 to the end of 2023 (Volume 15, Issue 4). Furthermore, the results indicate that all research groups have given higher than average scores for selecting this journal as the first choice for publishing their articles. Additionally, factors such as "Review and Publication Time", "Review and Publication Costs", and "Ease of Working with the Journal System (Sina Web)" play an important role in encouraging researchers to submit articles to this journal, with average scores above average and more than average. This is while the roles of editorial board members, chief editors, editors-in-chief, internal, and executive managers in submitting articles to this journal have varying degrees of importance, ranging from low to less than high. Moreover, the survey results show that the five research groups have given scores higher than average to less than very high to the alignment of article topics with the journal's focuses.. In this regard, articles related to the expertise of the Watershed Management research group have the highest alignment (from high to very high) with the journal's focuses. This is while the innovation of articles is mostly average, which is evaluated as less than average to average for articles related to the expertise of the Drought and Climate Change research group. Furthermore, the results indicate that the level of application of innovative research tools and methods in the articles of this journal is mostly average to less than high. Additionally, the subject matter of the articles published in this journal is mostly scored higher than less than average to less than high for addressing the country's needs and challenges. This is less than average for articles related to the River Engineering and Coastal Protection group and between average to less than high for other groups. Except for the Drought and Climate Change group, the application of the results and achievements of these articles in the description of detailed-executive watershed studies is less than average. This highlights the urgent need for a review of the description of detailed-executive watershed studies by the Natural Resources and Watershed Management Organization.
 
Conclusions
The results indicate that the thematic categories of "Hydrology" and "Horticulture" have the maximum and minimum frequencies, respectively. Furthermore, the number of articles presented in the categories of "Climate", "Geomorphology", "Management", "Hydrogeology", and "Hydrology" shows an ascending trend over the three five-year periods. Additionally, the keywords "Geographic Information System", "Runoff", "Soil Erosion", "Sediment", and "Remote Sensing" have the highest frequency in the articles published in this journal during the period from 2009 to 2023. Regarding the inclination and influential factors in submitting articles by the faculty members of the Soil and Watershed Conservation Research Institute to this journal, the results indicate that all research groups have given scores higher than average for selecting this journal as their first choice for publishing their articles. Additionally, factors such as "Review and Publication Time", "Review and Publication Costs", and "Ease of Working with the Journal System (Sina Web)" play an important role in encouraging researchers to submit articles to this journal, with average scores above average and more than average. The results indicate that the five research groups have given scores ranging from above average to less than very high for the alignment of article topics with the journal's focuses. This is while the innovation of articles and the level of application of innovative research tools and methods in the articles of this journal are respectively at an average and less than high level. Additionally, the results of evaluating the quality of article publication in this journal, in terms of aspects such as editing, formatting, and illustration clarity, suggest a relatively good status (above average to less than very high) for the journal. Furthermore, the subject matter of the articles published in this journal is mostly scored higher than less  to less than high for addressing the country's needs and challenges. Also, except for the Drought and Climate Change group, the application of the results and achievements of these articles in the description of detailed-executive watershed studies is less than average. The current evaluation can serve as a model for examining and analyzing other journals and improving the quality of various scientific content published in them.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Innovation in articles
• Journal analysis
• Novel research methods
• Subject classification of articles
• Watershed management