نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محسن آرمین ¹
• حمیده زاهدی خواه ²
• ملیحه مزین ³

¹ گروه مهندسی منابع طبیعی دانشگاه یاسوج

² دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، خوزستان، بهبهان، ایران

³ استادیار دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان

چکیده

بندهای اصلاحی بیش‌ترین حجم عملیات اصلاحی آبخیزداری را در ایران به خود اختصاص می‌دهند. لذا با توجه به فراوانی احداث و در نتیجه هزینه ساخت، بررسی عملکرد آنها در حوزه‌های آبخیز جهت شناسایی نقاط قوت و ضعف آنها ضروری است. در این تحقیق ارزیابی بندهای اصلاحی از منظر عملکرد رسوب‌گیری در حوزه آبخیز نهضت آباد در شهرستان کهگیلویه مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور بعد از تعیین پارامترهای مرتبط با حجم رسوبات نهشته شده در پشت 11 بند اصلاحی منتخب و محاسبه حجم آنها، میزان تولید رسوب ابتدا اندازه‌گیری و سپس با محاسبه سه ضریب تله‌اندازی رسوب متفاوت، میزان آن برآورده شده است. در نهایت هم با محاسبه نسبت تحویل رسوب، تولید رسوب اندازه‌گیری شده و برآورده شده به تلفات خاک معادل آن در سطح در زیرحوضه‌های بالادست سدهای اصلاحی تبدیل شد. نتایج نشان داد که میزان تولید رسوب ویژه اندازه‌گیری شده در سدهای اصلاحی از 001/0 تا 08/1 و به طور میانگین 13/0 تن برهکتار در سال است. با در نظر گرفتن نسبت تحویل رسوب که از 18 تا 51 درصد برای بندهای اصلاحی منتخب متغیر بوده، این میزان تولید رسوب معادل 01/0 تا 1/2 و به طور میانگین 3/0 تن بر هکتار در سال تلفات خاک در سطح زیرحوضه‌های بالادست بندهای اصلاحی است که در مقایسه با اعداد و ارقام ارائه شده برای متوسط تلفات خاک در اغلب حوزه‌های آبخیز ایران عدد بسیار کمی است. با در نظر گرفتن ضرایب مختلف تله‌اندازی رسوب، مقادیر میانگین برآورد شده برای تولید رسوب ویژه در بندهای اصلاحی 88/2، 46/7 و 87/0 تن بر هکتار در سال متغیر است که این میزان رسوبات به ترتیب معادل 41/9، 5/30، 49/3 تن بر هکتار در سال تلفات خاک است که در مقایسه با میزان متوسط تلفات خاک حوزه‌های آبخیز ایران، اعداد معقول‌تر و منطقی‌تری به نظر می‌آیند.

کلیدواژه‌ها

• اقدامات آبخیزداری
• تلفات خاک
• تولید رسوب
• حوزه آبخیز
• کارایی رسوب‌گیری

عنوان مقاله [English]

Evaluation of sediment trapping in check dams (case study: Nehzatabad watershed)

نویسندگان [English]

• Mohsen Armin ¹
• Hamide Zahedikhah ²
• Maleeha Mozayyan ³

¹ Natural Resources Engineering Department Yasouj University

² Graduated M.Sc., Rangeland and Watershed Management Department, Faculty of Natural Resources, Khatam Al Anbia Behbahan University of Technology, Behbahan, Iran

³ Assistant professor Behbahan Khatam Alanbia University of Technology

چکیده [English]

Check dams have the largest amount of watershed improvement operations in Iran. Therefore, considering the frequency of construction and as a result the cost of construction, it is necessary to investigate their performance in watersheds to identify their strengths and weaknesses. In this research, the evaluation of the placement of check dams has been investigated from the perspective of sedimentation performance in the Nehzatabad watershed in Kohgiluyeh county. For this purpose, after determining the parameters related to the volume of sediments deposited behind 11 selected check dams and calculating their volume, the amount of sediment yield was first measured and then estimated by calculating three different sediment trapping coefficients. Finally, by calculating the sediment delivery ratio, the measured and estimated sediment yield was converted into its equivalent soil loss on the surface in the upstream sub-watershed of the check dams.The results showed that the amount of specific sediment yield measured in check dams is from 0.001 to 1.08 and on average 0.13 tons per hectare per year. Considering the ratio of sediment delivery, which varied from 18 to 51 percent for selected dams, this amount of sediment yield is equivalent to 0.01 to 2.1 and an average of 0.3 tons per hectare per year of soil loss in the upstream sub-watersheds of check dams, which is a very small number compared to the figures presented for the average soil loss in most of Iran's watersheds. Taking into account different coefficients of sediment trapping, the estimated average values for sediment yield in check dams are 2.88, 7.46 and 0.87 tons per hectare per year which are equivalent to 9.41, 30.5, 3.49 tons per hectare per year of soil loss respectively, which compared to the average amount of soil erosion in Iran's watersheds, seem more reasonable and logical numbers.

کلیدواژه‌ها [English]

• Watershed measures
• Soil loss
• Sediment yield
• Watershed
• Sediment trap efficiency