نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حمزه نور ¹
• محمود عرب خدری ²

¹ استادیار بخش حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبییعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

² دانشیار پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

چکیده

اجرای اقدامات آبخیزداری، به‌منظور کاهش خسارات ناشی از استفاده نامناسب انسان از منابع طبیعی از سال‌های پیش آغاز شده است و اکنون نیز ادامه دارد. برای برنامه‌‌ریزی‌‌های آتی طرح‌‌های اجرایی آبخیزداری، ارزیابی عملکرد اقدامات گذشته امری ضروری است. در این راستا حوضه‌های آبخیز زوجی با توجه به نحوه اجرای اقدامات آبخیزداری در آنها و هم‌چنین وجود تجهیزات اندازه‌گیری هدررفت خاک، رواناب و رسوب‌دهی در مقیاس دامنه و حوضه آبخیز، کمک زیادی در ارزیابی اثرات اقدامات آبخیزداری می‌نمایند. در این پژوهش، تاثیر اقدامات مختلف آبخیزداری بر وضعیت هدررفت خاک، رسوب‌دهی و هیدرولوژی در حوضه زوجی کاخک گناباد مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد، که در مجموع حدود 136 هزار متر مکعب ذخیره رواناب و 294 مترمکعب کنترل رسوب معلق در اثر عملیات آبخیزداری در زیرحوضه نمونه صورت پدیرفته است. نتایج هم‌چنین نشان داد که مقدار دبی اوج رواناب حوضه‌ای و متوسط هدررفت خاک و متوسط تولید رواناب در سطح دامنه، در زیرحوضه نمونه به‌ترتیب 300، 536 و 138 درصد کم‌تر از زیرحوضه شاهد می‌باشد. از سوی دیگر علی‌رغم تفاوت زیرحوضه‌های نمونه و شاهد در هدررفت خاک، تولید رواناب و رسوب‌دهی، نقش وقایع حداکثری در فرسایش خاک و تولید رواناب هر دو زیرحوضه بسیار چشم‌گیر می‌باشد. به‌طوری‌که یک تا سه واقعه فرساینده در هر دو زیرحوضه مورد مطالعه مسئول بیش از 80 درصد هدررفت خاک در دامنه‌ها و تولید رواناب و رسوب‌دهی خوضه‌ها می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

• اثربخشی
• اقدامات سازه‌ای
• حفاظت آب و خاک
• رسوب معلق
• حوضه زوجی

عنوان مقاله [English]

Evaluating the effect of watershed management measures on soil erosion and runoff production at the plot and watershed scales in Kakhk paired watersheds

نویسندگان [English]

• Hamzeh Noor ¹
• Mahmood Arabkhedri ²

¹ Soil Conservation and Watershed Management Department, Agricultural and Natural Resources Research Center of Khorasan Razavi, AREEO, Mashhad, Iran

² Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI)

چکیده [English]

Implementation of watershed management measures to reduce the damage caused by the misuse of natural resources has begun in recent years and is still ongoing. Evaluating the performance of previous remedial work is essential for better planning of future watershed management projects. In this regard, due to the monitoring of soil loss, runoff and sedimentation at slope and watershed scales, a suitable platform has been provided to assess the effects of watershed management measures. In this study, the effect of different watershed management measures on soil loss, sediment yeild and hydrology in Kakhk paired watersheds were evaluated. The results showed that due to remedial work about 136000 m3 of runoff and 294 m3 of suspended sediments were controlled in the sample subwatershed during the study period. The results also showed that the peak discharge at the outlet, average soil loss and average runoff production of plots in the sample subwatershed have been decreased 300, 536 and 138% respectively compared to the control subwatershed. On the other hand, despite the difference between sample and control sub-watersheds in soil loss, runoff production and sediment yield, the contribution of maximum events in soil erosion and runoff production in both subwatersheds is very significant. So that one to three erosive events in study subwatersheds are responsible for more than 80% of soil loss in the slopes as well as runoff and sediment yield at their outlets.

کلیدواژه‌ها [English]

• Effectivness
• Paired Watershed
• Soil and Water Conservation
• Suspended Sediment
• Gabion Dam