نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علیرضا رابط ¹
• قباد رستمی زاد ²
• امین صالح پور جم ³

¹ استادیار بخش تحقیقات اقتصادی- اجتماعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

² استادیار بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی زنجان

³ استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

از جمله مشکلات مهم در فرآیند اجرا و نگهداری ‏پروژه‌های آبخیزداری و منابع طبیعی، عدم مشارکت و ‏همکاری مؤثر آبخیزنشینان است. بر این اساس توجه به عوامل بازدارنده و همچنین شناسایی راهکارهای تقویت مشارکت جوامع محلی در فرایند اجرای پروژه‌های آبخیزداری و منابع ‏طبیعی امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. این پژوهش با هدف شناخت ویژگی‌های ‏اجتماعی - اقتصادی جوامع محلی، شناسایی شاخص‌های مؤثر بر کاهش موانع و افزایش ‏مشارکت مردمی در اجرای طرح‌های منابع طبیعی و ‏آبخیزداری، شناخت انتظارات و نیازهای جامعه محلی و ‏در نهایت ارائه راهکارهای علمی و فنی با هدف ‏افزایش میزان مشارکت مردمی در منطقه پایلوت آرپاچای شهرستان زنجان انجام شده است. شاخص‌های تأثیرگذار شامل 4 شاخص اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی،طبیعی و مدیریتی با 40 زیر شاخص تعیین و دسته‌بندی شدند. اطلاعات لازم در این پژوهش به صورت پیمایشی و با استفاده از ‏ابزار پرسشنامه، مصاحبه و نشست‌های متعدد با افراد جامعه و خبرگان محلی جمع‌آوری شد. برای تعیین حجم نمونه از رابطه کوکران، برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS، بررسی روایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ و از تحلیل عاملی به منظور کاهش و دسته‌بندی متغیرهای تأثیرگذار بر عدم مشارکت مردم در پروژه‌های آبخیزداری استفاده شد. نتایج نشان داد که شش عامل در مجموع به میزان 4/64 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین می‌کنند و متغیر آموزش و اطلاع‌رسانی در سطح محلی به‌عنوان مؤثرترین عامل شناخته شد که 3/19 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین نمود. پس از آن، عوامل بهبود درآمد و معیشت روستاییان با 4/12 درصد، تنوع‌ فعالیت‌های اقتصادی و بهبود عملکرد با 2/12 درصد، تقویت اقتصاد محلی با 9 درصد، مدیریت طرح‌های آبخیزداری با 4/7 درصد و مدیریت منابع طبیعی با 3/4 درصد به ترتیب در اولویت دوم تا ششم قرار گرفتند. نتایج پژوهش حاکی از این موضوع است، نبود اطلاع و آگاهی جامعه محلی از جنبه‌ها و منافع مثبت اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و فنی حاصل از اجرای پروژه‌های منابع طبیعی و آبخیزداری در محدوده زیست و تولید آن‌ها، یکی از موانع مهم در عدم مشارکت و محقق نشدن اهداف پیش‌بینی‌شده در اجرای پروژه‌های آبخیزداری و منابع طبیعی در محدوده مورد مطالعه است. بر این اساس توجه و تأکید بر موضوع اعتمادسازی و افزایش میزان اعتماد اجتماعی به اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، در فرآیند اجرا و موفقیت پروژه‌های نقش بسزایی دارد.

کلیدواژه‌ها

• تحلیل عاملی
• مشارکت مؤثر مردمی
• پروژه‌های منابع طبیعی و آبخیزداری
• آرپاچای
• زنجان

عنوان مقاله [English]

Investigation obstacles the participation local communities in process implementation of watershed management and natural resources projects in Arpachai watershed

نویسندگان [English]

• Alireza Rabet ¹
• Ghobad Rostamizad ²
• Amin Salehpour Jam ³

¹ Assistant Professor Economic, Social and Extension Research Department, Zanjan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Zanjan, Iran

² استادیار بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی زنجان

³ Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

چکیده [English]

Among the important problems in the process of implementation and maintenance of watershed projects and natural resources is the lack of effective participation and cooperation of watershed residents. This research was done with the aim of knowing the socio-economic characteristics of local communities, identifying indicators that are effective in reducing obstacles and increasing people's participation in the implementation of natural resources and watershed projects, knowing the expectations and needs of the local community and finally, scientific and technical solutions have been presented to increase the level of public participation in Arpachai pilot area of Zanjan county. Influential indicators including socio-cultural, economic, natural and managerial indicators were determined and categorized with 40 sub-indices. The necessary information in this research was collected in the form of a survey and using questionnaires, interviews and numerous meetings with community members and local experts. To determine the sample size, Cochran's correlation was used, SPSS software was used to analyze the data, Cronbach's alpha was used to check the validity of the questionnaire, and factor analysis was used to reduce and categorize the variables affecting people's non-participation in watershed projects. The results showed that six factors in total explain 64.4% of the variance of the dependent variable and the education and awareness variable at the local level was recognized as the most effective factor that explained 19.3% of the variance of the dependent variable. After that, the factors of improving the income and livelihood of villagers with 12.4%, diversity of economic activities and performance improvment with 12.2%, strengthening the local economy with 9%, management of watershed projects with 7.4% and management of natural resources with 4.3% were placed in the second to sixth priority respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

• Factor analysis،effective public participation،
• natural resources and watershed projects،
• Arpachai
• ،Zanjan