نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• امیرحسین حلبیان ¹
• نسرین نیک‌اندیش ²
• مطهره اکبری ³

¹ دانشیار، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

² استادیار، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

³ کارشناس‌‌ارشد آب و هواشناسی، دانشگاه پیام نور

چکیده

از آن‌جایی که سیل هم از نظر تلفات جانی و هم از نظر خسارت مالی یکی از مهیب‌‌ترین بلایای طبیعی در جهان محسوب می‌‌شود، واکاوی الگوهای سینوپتیکی و دینامیکی پدید‌آورنده سیلاب نه‌تنها ساز و کار پیدایش آن‌ها را آشکار می‌‌سازد، بلکه برای پیش‌‌آگاهی و آمادگی رویارو ‌شدن با آن‌ها نیز سودمند است. در این پژوهش، سعی بر این است که الگوهای موجد سیلاب در استان مازندران شناسایی شود تا از طریق پیش‌‌بینی این الگوها قبل از وقوع سیل بتوان اقدامات پیش‌گیرانه لازم را برای جلوگیری از خسارات احتمالی و همچنین، استفاده بهینه از بارش‌‌ها به‌‌عمل آورد. بدین ترتیب، در این مطالعه، دو پایگاه داده متشکل از دو گروه متغیر ضرورت می‌‌یابد. یک گروه متغیرها و داده‌‌های جوی، مشتمل بر ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال، باد مداری، باد نصف‌‌النهاری و نم ویژه طی ساعت‌‌های هم‌دید چهارگانه در محدوده صفر تا 80 درجه‌‌ شمالی و صفر تا 120 درجه شرقی با تفکیک مکانی 5/2×5/2 درجه‌‌ قوسی که از پایگاه داده (NCEP/NCAR) برداشت شده است و گروه دیگر داده‌‌های بارش و دبی روزانه منطقه طی روزهای 28 آبان تا 2 آذر 1388 می‌‌باشد. در ادامه، با بهره‌‌گیری از رویکرد محیطی به گردشی نسبت به ترسیم نقشه‌‌های الگوهای گردشی تراز 500 هکتوپاسکال، الگوهای ضخامت جو ترازهای 500 تا 1000 هکتوپاسکال، تابع هم‌گرایی شار رطوبت و تابع جبهه‌‌زایی ترازهای 500، 925 و 1000 هکتوپاسکال در روز رخداد سیل اقدام شد. نتایج حاصل از این پژوهش آشکار ساخت که بارش‌‌های سیل‌‌زا در منطقه مازندران غالباً از کم‌‌ فشارهای مهاجر همراه با جبهه از جانب شرق مدیترانه حاصل شده است. بررسی الگوهای ضخامت جو نیز منطقه کژفشاری شدیدی را که ناشی از تصادم توده هوای سرد عرض‌‌های بالایی با هوای گرم و مرطوب نفوذی از سمت جنوب مدیترانه است، نشان داد. تحلیل الگوهای تابع هم‌گرایی شار رطوبت نیز حکایت از این داشت که بارش‌‌های سیل‌‌زا حاصل شارش رطوبت از پیکره‌‌های آبی خزر و دریای سیاه به منطقه‌ مازندران و انباشت رطوبت در این گستره جغرافیایی است. تحلیل نقشه‌های تابع جبهه‌‌زایی نیز موید این موضوع است که وقوع بارش‌‌های سیل‌‌زا در منطقه مطالعاتی می‌‌تواند متاثر از تشکیل و رخداد جبهه در روی گستره‌‌های آبی دریای خزر و دریای سیاه در تراز میانی جو و شرق این دو پیکره آبی در ترازهای پایینی جو (925 و 1000 هکتوپاسکال) باشد.

کلیدواژه‌ها

• الگوهای ضخامت
• الگوی گردشی
• جبهه‌‌زایی
• سیل
• هم‌گرایی شار رطوبت

عنوان مقاله [English]

Synoptic and dynamic analysis of flood generating systems in Mazandaran

نویسندگان [English]

• Amirhossein Halabian ¹
• Nasrin Nikandish ²
• Motahare Akbari ³

¹ Associate Professor, Geography Department, Payame Noor University, Tehran, Iran

² Assistant Professor, Geography Department, Payame Noor University, Tehran, Iran

³ MSc in Climatology, Payame Noor University Tehran, Iran

چکیده [English]

In the present study is to identify patterns causing floods in the Mazandaran province to predict these patterns through before the flood could necessary precautionary measures to prevent the damage and take advantage of precipitation. In this reserch, two databases composed of two variables is necessary. a group of variables and atmospheric data including geopotential height at 500 hPa, zonal wind(uwnd), meridional wind(vwnd) and specific humidity(shum) in Synoptic four hours in the range 0 to 80 degrees north and 0 to 120 degrees east at a spatial resolution 2.5 × 2.5 degree from the database (NCEP / NCAR) have been harvested and other group of precipitation and discharge data in area, during the is 28 Aban to 2 Azar 1388. Then, taking advantage of environmental- circulation approach to mapping 500hpa circulation patterns, atmosphere thickness patterns of the levels1000-500 hPa, moisture flux convergence function and frontogenesis function in 500,925 and 1000 hPa levels on the occurrence of floods. The results of this research have shown that flood generating precipitation in the Mazandaran area are mainly caused by the eastern Mediterranean frontal lows. At the same time, thickness patterns have illustrated intense depressure zone that caused by meeting of cold air mass of the high latitude with humid and hot air mass of the southern Mediterranean. Analysis of the moisture flux convergence(MFC) patterns also have shown that flood generating precipitation are caused by moisture flux of water masses of the Caspian Sea and Black Sea to the Mazandaran area. Analysis of the frontogenesis function maps indicate that occurrence of flood generating precipitation in the study area is caused by the formation and occurrence of front in the Caspian sea and the Black sea in middle levels and east these two of water masses at lower levels of atmosphere (925 and 1000 hPa).

کلیدواژه‌ها [English]

• synoptic and dynamic analysis
• flood
• circulation pattern
• moisture flux convergence
• thickness patterns
• frontogenesis
• Mazandaran