نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مجید حسینی ¹
• عباس عطاپور ²
• سید عزیز کرمی ³
• ابوالفضل خلیل‌پور ³
• محمد روغنی ²

¹ استادیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

² مربی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

³ کارشناس ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران

چکیده

آب منبع حیات و عامل رشد و توسعه جوامع بشری است. با توجه به افزایش جمعیت و نیاز بشر به غذا، روز به روز نیاز به این منبع حیاتی نمایان‌تر می‌شود. بنابراین جلوگیری از اتلاف این منبع مهم  امری اجتناب ناپذیر است که نیاز به برنامه‌ریزی اصولی و صحیح دارد. یکی از راه‌های جلوگیری از اتلاف آب، کنترل رواناب به‌وسیله سامانه‌های آب‌گیر، نگه‌داشت رطوبت و کاهش تبخیر از سطح خاک می باشد. در این تحقیق به‌منظور معرفی مناسب‌ترین روش کاهش تبخیر از سطح خاک، افزایش طول دوره ماندگاری رطوبت خاک، تعیین میزان عمل‌کرد تیمارهای مختلف و انجام مقایسه بین آن‌ها، اقدام به ایجاد سامانه‌های لوزی‌شکل در دامنه شیب‌دار گردید. وظیفه اصلی این سامانه‌ها جمع‌آوری و هدایت آب حاصل از بارش به انتهای سامانه و نفوذ آن به داخل خاک است که علاوه بر افزایش رطوبت درانتهای سامانه، تأثیر شایان توجهی در  کاهش فرسایش و رسوب دارد. در این طرح به‌منظور افزایش ضریب رواناب سطح سامانه‌ها به‌وسیله پوشش پلاستیکی ایزوله شده و قسمت انتهایی سامانه‌ها  6 تیمار و 3 تکرار تعبیه گردیده که هر کدام از آن‌ها با مصالح قابل دست‌رس کشاورزان چون پلاستیک گل‌خانه‌ای، شن و ماسه پوشانده شده و برای انتقال رطوبت به عمق خاک، فیلتری به‌عمق 50 و قطر 15 سانتی‌متر تعبیه شده است. رطوبت خاک در دو عمق 30 و 50 سانتی‌متر، در مدت یک‌سال به‌وسیله دستگاه TDR اندازه‌گیری و مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تیمار حداکثر و یا بهترین تیمار از نظر نگه‌داشت رطوبت خاک در عمق 30 و 50  سانتی‌متر  به‌ترتیب تیمار b (پوشش پلاستیکی و روکش سنگ‌ریزه) و تیمار d ( پوشش پلاستیکی و روکش سنگ‌ریزه همراه با فیلتر) می‌باشد. میزان افزایش نگه‌داشت رطوبت خاک نسبت به شاهد در این دو عمق به‌ترتیب برابر 2.84 و 1.62 درصد می‌باشد. با توجه به این‌که از نظر میزان نگه‌داشت رطوبت خاک بین تیمارهای b و d اختلاف معنی‌داری وجود ندارد و تیمار b از نظر اجرایی سهولت بیش‌تر و هزینه کم‌تری دارد، لذا تیمار b به‌عنوان بهترین گزینه انتخاب و معرفی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• اتلاف آب
• سامانه لوزی‌شکل
• سطح خاک
• کاهش تبخیر
• نگه‌داشت رطوبت

عنوان مقاله [English]

Micro Catchments and Role of them to Soil Moisture Keeping

نویسندگان [English]

• Majid Hosseini ¹
• Abbas Atapour ²
• Seyed Aziz Karami ³
• Abolfazl Khalilpour ³
• Mohammad Roghani ²

¹ Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Iran

² Scientific Board, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Iran

³ MSc, Agricultural and Natural Resources Research Center, Tehran, Iran

چکیده [English]

The water is life source and the main factor to human development. With increasing population and needs to food, day by day this needs to be evidence. Therefore, to prevent loosing this main source by planning should be done. One of the method to prevent from this lose is runoff control by micro catchments, keeping the moisture and
reduce evaporation from soil surface. In this research, in order to introduce the most suitable method to reduce the evaporation from soil surface, to increase the perennial duration of soil moisture, to determine the performance of different treatments and to compare between them, lozenge shape micro catchments was made in sloppy hill side.
The main duty of these micro catchments is collecting and conducting the surface water toward the end of the micro catchments and infiltrating the water into the soil which plus the humidity increase at micro catchments down, has considerable effects on increasing the level of the underground water tables and reducing the erosion and
sediment production. In this research in order to increase the runoff coefficient, were made 6 treatments and 3 replications at the end of surface micro catchments were isolated by plastic cover so that end of each one of them has been isolated with common and available materials such as greenhouse plastic, gravel and fine and coarse sand and to infiltrate in depth of soil, a filter with 50 cm depth and 15 cm diameter was used. Soil
moisture was measured and assessed in two depth 30 and 50 cm, during one year by TDR instrument. The result of research shows the treatment maximum or best treatment in purpose of soil moisture keeping in 30 cm depth is treatment b (plastic cover and gravel embankment) and in depth 50 cm are b, d (b+ with filter) treatments. The amount of keeping soil moisture resulted from kind of treatment than to control treatment in 30
and 50 cm depths are 2.81% and 1.62% respectively. The result of monthly variance shows b and d are the best treatments with 95 percent confidence in compare with other treatments. Because of low differences between in two treatment due to keeping moisture, and easy able and low cost, therefore b treatment is selected.

کلیدواژه‌ها [English]

• Evaporation reduction
• Loosing water
• Lozenge shape micro catchment
• Moisture keeping
• Soil surface