نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حمیدرضا معصومی ¹
• محمدرضا غریب‌رضا ²
• احمد معتمد ³

¹ کارشناس ارشد پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

² مربی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

³ استاد گروه زمین‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال

چکیده

خصوصیات هندسی و مورفولوژیکی هر رودخانه از مشخصه‌های اصلی آن به‌شمار می‌آید که به‌واسطه آن‌ها برنامه‌ریزی مدیریتی حوزه و حفظ منابع طبیعی پیرامون آن‌ها و مهندسی رودخانه امکان‌پذیر خواهد بود. از این‌رو مهم‌ترین هدف این تحقیق، بررسی مشخصه‌های هندسی و مورفولوژیکی یکی از رودخانه‌های مهم و دائمی حوزه خلیج فارس به‌نام رودخانه زهره است. رودخانه زهره در پایین‌دست حوزه آبخیز خود به‌طول 64 کیلومتر در دشت ساحلی هندیجان جریان دارد. دبی بیشینه، متوسط و کمینه این رودخانه به‌ترتیب 169، 90 و 12 مترمکعب بر ثانیه است. جزر و مد با بیشینه دامنه 2.7 متر تا فاصله 17 کیلومتری از مصب آن به‌سمت بالادست نفوذ می‌کند، لیکن بازگشت و انباشت جریان آب رودخانه در کانال آن، تا محدوده شهری هندیجان اثر می‌کند. دشت ساحلی هندیجان در پیرامون این رودخانه کانون فعالیت‌های مهم کشاورزی، شیلاتی، بازرگانی و نظامی بوده و هرگونه تغییر در رژیم و حریم رودخانه زهره، تأثیرات قابل ملاحظه‌ای در شرایط اقتصادی، اجتماعی و امنیتی منطقه خواهد داشت. در این تحقیق با توجه به شرایط ویژه این دشت ساحلی، سعی شده است با استفاده از GIS و پیمایش‌های میدانی، خصوصیات هندسی رودخانه در بازه زمانی حدود 35 سال مورد بررسی قرار گیرد. نتایج نشان داده که از سال 1967 تا کنـون دو مورد قطع‌شدگی (Cut off) کانال رودخانه رخ داده و تعداد پیچش‌ها از 43 به 48 مورد افزایش پیدا کرده است. همچنین ضریب خمیدگی از 3.59 به 3.60 کاهش یافته و شعاع انحنای رودخانه و طول موج پیچش‌ها به‌ترتیب 26 و 0.06 درصد افزایش پیدا کرده است. براساس اندازه زاویه مرکزی به‌دست آمده، این رودخانه طبق رده‌بندی کورینز در رده رودخانه‌های پیچان‌رودی بیش از حد توسعه یافته قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

• دبی بیشینه
• دلتای هندیجان
• زاویه مرکزی
• ضریب خمیدگی
• قطع‌شدگی

عنوان مقاله [English]

Investigation of Meandering and Morphology Pattern of Hendijan River in Delta Plain Area

نویسندگان [English]

• Hamid Reza Masoomi ¹
• Mohammad Reza Gharibreza ²
• Ahmad Motamed ³

¹ MSc, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Iran

² Scientific Board, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Iran

³ Professor, Department of Geology, Tehran Shomal Unit, Islamic Azad University, Iran

چکیده [English]

Geometrical parameters and river morphology are the main properties of each river which are used for river training, management and protection projects. So approaches to estimate these characteristics of Zohreh River are the main scopes of this research. Zohreh River as one of the permanent river of Persian Gulf basin has 64 km length in Hendijan delta and 169, 90 and 12 m3/s as maximum, average and minimum discharges
respectively. Mean High High Water (MHHW) level is 2.7 m that penetrates 17 km from river mouth upstream. Zohreh River banks are consisting urban, industrial, commerce and fishery activities which are sensitive to any changes on river regime and morphology parameters. Necessity of determining Zohreh River morphology and its
changes led us to do research using GIS and field observations methods. Aerial photos (1967), satellite images (TM, 1989 and ETM+, 2002), topography map, previous studies and Ilwis and AutoCAD softwares were the materials used in this research. Results have shown two river cut offs which occurred since 1967 and channel meandering increased from 43 meanders to 48. Also sinuosity coefficient decreased from 3.59 to 3.06 and mean radius curvature and wave length increased 26% and 0.06% respectively. According to Korins classification and mean central angle of Zohreh River, it is fallen in extreme developed meanders morphology category.

کلیدواژه‌ها [English]

• Central angle
• Hendijan delta
• Maximum discharge
• River cut
• Sinuosity coefficient