نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حشمت‌اله آقارضی ¹
• علی‌اکبر داودی‌راد ²
• مهدی مردیان ³
• مجید صوفی ⁴

¹ مربی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

² دانشجوی دکتری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس

³ دانشجوی دکتری دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

⁴ دانشیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس

چکیده

شناخت فرایندهای موثر در فرسایش به‌خصوص آستانه­‌ها یکی از راه­‌کارهای مهم مدیریتی منابع آب و خاک محسوب  می­‌شود. فرسایش خندقی یکی از مهمترین منابع رسوبدهی حوزه­‌های آبخیز است که برای آن آستانه­‌های مختلف از جمله مساحت-شیب یا توپوگرافی تعریف شده است. در این پژوهش به تحلیل آستانه توپوگرافی خندق‌ها در حوزه آبخیز ظهیرآباد شازند پرداخته شد. ابتدا بر اساس عملیات میدانی و مدل رقومی ارتفاع، مشخصات مورفومتری 14 خندق همراه با نمونه­‌برداری خاک و خصوصیات پوشش گیاهی اندازه­‌گیری شد. سپس با تحلیل­‌های عاملی و خوشه­‌ای، خندق‌های همگن منطقه مطالعاتی تعیین شد و رابطه توانی مساحت-شیب برای آن‌ها تهیه شد. طبق نتایج، همبستگی قوی بین مساحت با شیب آبخیز خندق‌ها مشاهده نشد. به­‌طوری­‌که ضریب تبیین از نقطه ایجاد و نقطه گسترش کل خندق‌های مطالعاتی به‌ترتیب برابر 0.111 و 0.181 به‌دست آمد. با توجه به نتایج، فرایند غالب در ایجاد و گسترش خندق‌های منطقه ظهیرآباد مربوط به تمرکز جریان و فرسایش خطی است که بر روی دامنه‌های شیب­‌دار منجر به تشکیل و توسعه خندق شده است. با توجه به غالبیت بافت لومی خاک، تغییر کاربری و تخریب پوشش گیاهی در منطقه، پیشنهاد می‌شود تا ضمن بررسی الگوی استفاده از اراضی منطقه، بهینه‌سازی کاربری و تقویت پوشش گیاهی دامنه­‌ای به‌منظور کنترل فرسایش خندقی انجام گیرد.

کلیدواژه‌ها

• آستانه توپوگرافی
• تحلیل خوشه‌ای
• تحلیل عاملی
• رسوبدهی
• فرایند فرسایش

عنوان مقاله [English]

Investigation of area slope threshold of gullies in the Zahirabad Watershed, Shazand, Markazi Province

نویسندگان [English]

• Heshmatolah Agharazi ¹
• Aliakbar Davudirad ²
• Mahdi Mardian ³
• Majid Soufi ⁴

¹ Scientific Board, Agricultural and Natural Resources Research Center, Markazi, Iran

² PhD Student, Faculty of Natural Resources, Tarbat Modares University, Iran

³ PhD Student, Faculty of Natural Resources, Sari University, Iran

⁴ Associate Professor, Agricultural and Natural Resources Research Center, Fars, Iran

چکیده [English]

Recognition of effective processes of erosion, especially, threshold is one of the most important strategies in water and soil resources management. Gully erosion is one of the most important sources of sediment yield in watersheds that is defined as different thresholds like area-slope or topography. In this paper, the area- slope threshold was investigated in Zahirabad Watershed in Markazi province, Iran.  First, based on field surveys and digital elevation model, morphometric characteristics of 14 gullies were measured, accompanied by soil sampling and vegetation cover measurements. Second, homogeneous groups of gullies were defined by factor and cluster analysis and power relations of area-slope was prepared. Results demonstrated that there was no considerable correlation between area and slope of gully watersheds. So, coefficient of determination of creation point and head-cut of gullies were 0.111 and 0.181, respectively. According to the results, the dominant process in creation and head cut development of gullies in Zahirabad was related to flow concentration and rill erosion of high slopes.  Considering the prevail of loamy texture of soils land use changes and deterioration of vegetation cover, it is suggested to investigate the optimization of land use schemas, and land cover improvement on sloppy lands  with the objective of gully control.

کلیدواژه‌ها [English]

• cluster analysis
• Erosion process
• factor analysis
• sediment yield
• Topography threshold