نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید حمیدرضا صادقی ¹
• رئوف مصطفی‌زاده ²
• امیر سعدالدین ³

¹ استاد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس نور

² دانشجوی دکتری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس نور و در حال حاضر، استادیار، دانشکده فناوری کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق

³ دانشیار، دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

رسوب‌نمودهای معلق و حلقه‌های سنجه ابزارهای مهمی در تحلیل رفتار رسوبی حوزه‌های آبخیز و طبعاً موفقیت اقدامات آبخیزداری در مدیریت رسوب محسوب می‌شوند. با این وجود، تهیه و تحلیل رسوب‌نمودها و حلقه‌های سنجه در مقیاس حوزه‌های آبخیز و بررسی عوامل موثر بر آن در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف تحلیل رفتار آب­‌نمود و رسوب‌نمود مشاهداتی و شبیه‌سازی شده برای 13 رگبار طی پاییز 1390 تا پاییز 1391 در حوزه آبخیز رودخانه گلاز اشنویه در استان آذربایجان غربی با مساحت 103 کیلومترمربع انجام پذیرفت. برای این منظور، رسوب‌نمودهای رگبارهای مشاهداتی با استفاده از مفهوم رسوب‌نمود واحد لحظه‌ای استنتاج و تاثیر نوع و توزیع مکانی کاربری‌های مرتع، کشاورزی و جنگل روی آن‌ها بررسی شد. همچنین، الگوی رفتاری آب‌نمودها و رسوب‌نمودهای مشاهداتی و حلقه‌‌های سنجه رسوب به ازای هر یک از کاربری‌ها رسم و تحلیل شد. بر اساس نتایج به‌دست آمده از داده‌های مشاهداتی، اغلب رسوب‌نمودها دارای اوج زودهنگام و طبعاً حلقه‌های سنجه ساعت‌گرد بوده و نیز افزایش غلظت رسوب در شاخه پایین‌رونده رسوب‌نمود در اثر مشارکت تولید رسوب از کاربری‌های کشاورزی دامنه‌های بالادست آبخیز اتفاق افتاده است. صحت نتایج شبیه‌سازی در برآورد رسوب‌نمود در مرحله اعتبارسنجی، بر اساس معیار ضریب کارایی برابر 71 درصد نیز مورد تائید قرار گرفت. تحلیل اثر نوع و توزیع مکانی انواع کاربری نیز دلالت بر تاثیر معنی‌دار آن‌ها بر شکل رسوب‌نمودها و نیز حلقه‌های سنجه داشته است.

عنوان مقاله [English]

Response of Sedimentgraphs and Sediment Rating Loops to Land Use Type and Spatial Pattern

نویسندگان [English]

• Seyed Hamidreza Sadeghi ¹
• Raoof Mostafazadeh ²
• Amir Sadoddin ³

¹ Professor, Faculty of Natural Resources, Tarbiat Modares University, Noor

² Ph.D Student, Faculty of Natural Resources, Tarbiat Modares University, Noor and Now, Assistant Professort, Faculty of Agricultural Technology and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili, Iran

³ Associate Professor, Faculty of Range Land and Watershed Management, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources

چکیده [English]

Assessment of suspended sedimentgraph (SG) and rating loops are important tools for analyzing the behavior of watersheds and successful implementation of watershed management measures in reducing sediment. However, the development and analysis of SGs and rating loops and influencing factors need more attention in watershed-scale. Therefore, the present study aimed to conduct the analysis of 13 observed and simulated sedimentgraphs (SGs) during October 2011 and November 2012, in Galaz-Chai Watershed with an area of 103km² located in West-Azarbaijan Province, Iran. Towards this attempt, the SG of observed events was derived using instantaneous unit sediment graph (IUSG) concept, and the effects of different land uses were investigated. Also, the variation and patterns of the simulated sedimentgraphs (SGs) and rating loops were plotted and interpreted with the respective land use types. Based on the results, an early peak occurred in SGs with respect to the observed hydrograph peak rates and consequently had clock-wise pattern. Increase in falling limb of hydrograph could be attributed to the participation of sediment production from agricultural land in watershed upstream. The model predicted SGs with good accuracy according to the Nash-Sutcliffe criterion (70%). Analysis of results indicated that the type and distribution pattern of different land uses had significant effect on the shape of SGs and sediment rating loops.