TY - JOUR ID - 127368 TI - بررسی تاثیر ویژگی‌های خاک بر تولید رواناب در سه زیرحوضه‌ شمال غرب ایران JO - مهندسی و مدیریت آبخیز JA - IJWMSE LA - fa SN - 2251-9300 AU - واعظی, علیرضا AU - بخشی راد, اولدوز AD - استاد گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان AD - دانشجوی دکتری گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 14 IS - 4 SP - 450 EP - 464 KW - آهک KW - پایداری ساختمان خاک KW - ماده آلی KW - نفوذپذیری خاک KW - مدیریت حوزه‌های آبخیز DO - 10.22092/ijwmse.2021.354836.1903 N2 - رواناب، یکی از اجزا چرخه هیدرولوژی است که وقوع آن منجر به هدررفت خاک از دامنه­‌های شیب‌دار و تولید رسوب در حوزه‌­های آبخیز می‌­شود. بررسی عوامل موثر در ضریب رواناب در مدیریت حوزه‌های آبخیز حائز اهمیت است. این پژوهش، با هدف بررسی اثر ویژگی‌های خاک بر ضریب رواناب در زیرحوضه‌های آلانق، لیوار و شکرعلی‌چای در استان آذربایجان‌شرقی انجام شد. برای انجام این پژوهش، پس از نمونه‌برداری، برخی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک شامل توزیع اندازه ذرات، سنگریزه، جرم مخصوص ظاهری، ساختمان، ماده آلی، کربنات کلسیم و هدایت هیدرولیکی اندازه‌گیری و داده‌های رواناب از ایستگاه‌های هیدرومتری موجود در خروجی حوضه اخذ شد. بر اساس نتایج، ضریب رواناب تحت تاثیر منفی درصد شن و سنگریزه، ماده آلی، آهک، اندازه و پایداری خاکدانه و هدایت هیدرولیکی اشباع است و همبستگی آن با درصد سیلت و رس مثبت بود. با افزایش درصد شن و سنگریزه و کاهش درصد رس و سیلت، نفوذپذیری خاک افزایش و ضریب رواناب کاهش می‌یابد. ماده آلی و آهک، دو عامل مهم در تشکیل و پایداری خاکدانه‌­ها و بهبود هدایت هیدرولیکی اشباع خاک هستند و افزایش مقدار آن­ها نقش اساسی در کاهش تولید رواناب دارد. نتایج تجزیه رگرسیون خطی چندگانه نشان داد که تولید رواناب در زیرحوضه آلانق رابطه­‌ای معنی‌دار با مقدار ماده آلی (r=-0.95, p<0.01) و جرم مخصوص ظاهری خاک (r=-0.9, P<0.01) دارد. ماده آلی، مؤلفه اصلی در تولید رواناب در زیرحوضه لیوار (r=-0.94, P<0.01) و زیرحوضه شکرعلی‌چای (r=-0.95, P<0.01) بود. بررسی رابطه کلی بین ضریب رواناب و ویژگی­‌های زیرحوضه‌­ها (شیب، ضریب شکل، تراکم آبراهه­ و خاک) نشان داد که ضریب رواناب تحت تاثیر ماده آلی، اندازه خاکدانه و تراکم آبراهه‌ است (R2=-0.93, P<0.01). این مطالعه نشان داد که حفظ و افزایش ماده آلی خاک می‌­تواند با بهبود ساختمان و نفوذپذیری خاک، در حفظ آب باران و کاهش تولید رواناب موثر باشد. UR - https://jwem.areeo.ac.ir/article_127368.html L1 - https://jwem.areeo.ac.ir/article_127368_57d6e22eac762b12a5a347d1809bd0c2.pdf ER -