سید احمد حسینی
چکیده
بندهای رسوبگیر، با اهداف چند منظوره مشتمل بر کنترل سیلاب، فرسایش، رسوب و تغذیه آبخوان احداث می‌شوند. این بندها، با هدف کنترل رسوب از انتقال بخشی از آن به مخازن سدها در پایین‌دست جلوگیری و با ایجاد تاخیر در رواناب سطحی، بخشی از سیل را کنترل و آبخوان منطقه را نیز تغذیه می‌کنند. طراحی نامناسب و یا عدم اجرای بهینه این سازه‌ها، سبب کاهش ...
بیشتر
بندهای رسوبگیر، با اهداف چند منظوره مشتمل بر کنترل سیلاب، فرسایش، رسوب و تغذیه آبخوان احداث می‌شوند. این بندها، با هدف کنترل رسوب از انتقال بخشی از آن به مخازن سدها در پایین‌دست جلوگیری و با ایجاد تاخیر در رواناب سطحی، بخشی از سیل را کنترل و آبخوان منطقه را نیز تغذیه می‌کنند. طراحی نامناسب و یا عدم اجرای بهینه این سازه‌ها، سبب کاهش عمر مفید و گاهی تخریب زودهنگام این سازه‌ها میشود. ارزیابی کارکرد و عملکرد فنی چنین طرح‌هایی با هدف اصلاح و مدیریت سامانه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به همین دلیل، در این مقاله، تعدادی از بندهای رسوبگیر اجرا شده در شهرستان آبدانان استان ایلام مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند. این پژوهش، در قالب مقایسه و شبیه‌سازی هیدرولیکی وضع موجود با شرایط قبل از اجرای طرح، در بازه‌ای از آبراهه به طول حدود هفت کیلومتر انجام شد. گفتنی است در این بازه، تعداد شش بند سنگ و ملاتی طی یک دهه گذشته احداث شده است. نتایج شبیه‌سازی هیدرولیکی سیلاب آبراهه و سازه‌های احداث شده نشان داد، با استناد به دبی با دوره بازگشت 100 ساله، به‌طور متوسط عرض سرریز بندهای احداثی حدود 25 درصد بزرگ‌تر از مقدار مورد نیاز و طول حوضچه‌های آرامش حدود 40 درصد کمتر از مقدار مورد نیاز اجرا شده است. به‌طورکلی، در تمامی بندهای احداثی طول حوضچه آرامش به‌درستی انتخاب نشده است، به‌طوری‌که کم بودن طول حوضچه آرامش باعث شده است، پرش هیدرولیکی از حوضچه خارج شود و یا در قسمت پایانی آن تشکیل شود. به‌واسطه بالا بودن سرعت جریان در محدوده پرش هیدرولیکی، فرسایش و تخریب در ناحیه انتهایی حوضچه آرامش تشدید شده، که به مرور تخریب‌ها به سمت بالادست و سازه اصلی بند رسوبگیر کشیده شده است. با استناد به شبیه‌سازی هیدرولیکی سیلاب و مقایسه نسبی نتایج در شرایط قبل و پس از احداث بندها، مشخص شد که بندهای احداثی به‌طور متوسط بر روی پارامترهای سرعت جریان، قدرت جریان و تنش برشی جریان که همگی از عوامل تشدید فرسایش در آبراهه هستند، تاثیر مثبت داشته‌اند. به‌طوری‌که برای دبی با دوره بازگشت 25 ساله پارامترهای سرعت، قدرت و تنش برشی جریان در طول بازه مورد پژوهش، به‌ترتیب حدود 23، 29 و 27 درصد کاهش پیدا کرده است. لذا، میزان متوسط کاهش این پارامترها به‌صورت موضعی و در محل احداث بندهای شش‌گانه، به‌ترتیب برابر با 73، 85 و 82 درصد برآورد شد. به‌طورکلی، با توجه به بازدیدهای میدانی و بررسی‌‌های به‌عمل آمده، اجرای طرح در کنترل سیل و رسوب موثر بوده است و در صورت حفاظت و ترمیم سالانه، تاثیرات آن مضاعف خواهد شد.
محمدرضا دانشور؛ محمدرضا دانائیان
چکیده
با توجه به این‌که در سال‌های اخیر، طرح‌های متعدد پخش سیلاب به‌وسیله دستگاه‌های تحقیقاتی و اجرایی گسترش یافته است، کمبود اطلاعات در خصوص ضوابط طراحی، باعث شده که به‌علت عدم تناسب سطح عرصه پخش سیلاب و دبی انحراف یافته، استفاده بهینه از طرح در بعضی از نقاط به‌عمل نیاید. از این‌رو، تعیین رابطه‌‌ای بین سطح عرصه مورد نیاز برای ...
بیشتر
با توجه به این‌که در سال‌های اخیر، طرح‌های متعدد پخش سیلاب به‌وسیله دستگاه‌های تحقیقاتی و اجرایی گسترش یافته است، کمبود اطلاعات در خصوص ضوابط طراحی، باعث شده که به‌علت عدم تناسب سطح عرصه پخش سیلاب و دبی انحراف یافته، استفاده بهینه از طرح در بعضی از نقاط به‌عمل نیاید. از این‌رو، تعیین رابطه‌‌ای بین سطح عرصه مورد نیاز برای حجم مشخص سیلاب بر اساس ویژگی‌های عرصه ضرورت پیدا می‌کند.بنابراین، با توجه به این هدف، اجرای طرح در قسمتی از آبخوان میان‌کوه با وسعت 60هکتار انجام شده است و قبل از هرسیل‌گیری میزان تراوایی خاک اندازه‌گیری شد. در مدت اجرای طرح در مجموع تعداد شش مرتبه سیل‌گیری اتفاق افتاد که هر بار میزان دبی و حجم سیلاب ورودی، مدت زمان سیل‌گیری، میزان دبی و حجم سیلاب خروجی، مدت زمان نفوذ سیلاب در عرصه و همچنین سطح غرقاب، اندازه‌گیری شد.در مجموع حجم سیلاب ورودی به عرصه پخش، به‌میزان 2767288 مترمکعب و حجم آب نفوذ یافتهبرابر با 2732361 مترمکعب است. با توجه به اندازه‌گیری عوامل‌ذکرشده در هر سیل‌گیری، رابطه دبی ورودی سیلاب با میزان سطح پخش سیلاب، شیب عرصه، طول خاک‌ریزها، ارتفاع سرریز، مدت سیل‌گیری و میزان کمینه سرعت نفوذ، برآورد شد.با توجه به نتایج مشخص میشود که سطح غرقاب شده طول خاک‌ریزها و ارتفاع سرریز دروازه‌ها، همبستگی قابل قبولی در سطح اعتماد 99 درصد با دبی بیشینه دارند. عامل زمان تداوم سیل، همبستگی مناسبی با دبی بیشینه نشان نمی‌دهد.
