داود نیک‌کامی؛ صمد شادفر
چکیده
خاک به عنوان یکی از اجزای هر بوم‌سازه و منبع مهم تولید غذا، نقش بسیار جدی در ادامه حیات بشر دارد. لذا، ضرورت حمایت و حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش آن، امری الزامی است. در مورد مقدار فرسایش و رسوب کشور، ارقام متفاوت و در برخی از پژوهش‌ها تا چند برابر اختلاف را ذکر کرده‌اند. این ارقام از کمتر از یک تا بیش از پنج میلیارد تن در سال با هم ...
بیشتر
خاک به عنوان یکی از اجزای هر بوم‌سازه و منبع مهم تولید غذا، نقش بسیار جدی در ادامه حیات بشر دارد. لذا، ضرورت حمایت و حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش آن، امری الزامی است. در مورد مقدار فرسایش و رسوب کشور، ارقام متفاوت و در برخی از پژوهش‌ها تا چند برابر اختلاف را ذکر کرده‌اند. این ارقام از کمتر از یک تا بیش از پنج میلیارد تن در سال با هم تفاوت دارند. محاسبه و ترسیم نقشه فرسایش و رسوبدهی، اطلاعات مهمی را ارائه می‌دهد که در طراحی سدها، مخازن، کانال‌ها، عملیات حفاظت خاک، ارزیابی خسارات محلی و غیرمحلی فرسایش و پروژه‌های آمایش سرزمین و ارزیابی قابلیت اراضی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نقشه میزان فرسایش یکی از نقشههای پایه، علمی و کاربردی در بخش‌های مختلف اجرایی، تحقیقاتی و آموزشی میباشد. با توجه به ضرورت تعیین مقدار فرسایش و رسوب برای کل کشور و تعیین اولویت‌های اجرایی در مناطق با پتانسیل زیاد فرسایش، این پروژه توسط پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری تعریف و به انجام رسید. بر این اساس، تفکیک حوزههای آبخیز رده هفت به هفت منطقه یا ناحیه شامل 1) البرز شرقی 2) البرز میانی 3) البرز غربی 4) ایران مرکزی 5) زاگرس شمالی 6) زاگرس میانی و 7) زاگرس جنوبی صورت گرفت. آمار بلندمدت رسوب‌سنجی 118 ایستگاه در این مناطق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و با روش حد وسط دسته‌ها مقدار رسوب هر ایستگاه تعیین شد. با توجه به میزان بار بستر رودخانه‌ها، با استفاده از مدل EPM میزان رسوبدهی و با در نظر گرفتن ضریب انتقال رسوب حوضه‌ها میزان فرسایش خاک تعیین و نقشه فرسایش خاک کشور برای حوزههای آبخیز مشرف به ایستگاه‌های هیدرومتری ارائه شد. نتایج نشان داد که میانگین رسوبدهی و میزان متوسط وزنی فرسایش خاک در حوضه‌های مشرف بر ایستگاه‌های دارای آمار رسوب در کشور، به‌ترتیب 3.3 و 16 تن در هکتار در سال است. کمترین و بیشترین میزان فرسایش خاک به‌ترتیب با مقادیر 9 و 32.4 تن در هکتار در سال متعلق به مناطق زاگرس میانی و زاگرس جنوبی است.
جمال مصفایی؛ داود نیک‌کامی؛ امین صالح‌پورجم
چکیده
بهمنظور دستیابی به توسعه پایدار، طرح‌ریزی یک برنامه مدیریتی صحیح ضروری است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی تاریخچه، وضعیت فعلی و نیازهای آتی مدیریت حوزههای آبخیز به‌عنوان واحدهای اصلی مدیریت سرزمین در ایران است. بدین منظور، ضمن ارایه مفاهیم آبخیز و مدیریت حوضه، ساختار تشکیلاتی، فعالیت‌ها و رویکرد فعلی آبخیزداری در ایران بررسی ...
بیشتر
بهمنظور دستیابی به توسعه پایدار، طرح‌ریزی یک برنامه مدیریتی صحیح ضروری است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی تاریخچه، وضعیت فعلی و نیازهای آتی مدیریت حوزههای آبخیز به‌عنوان واحدهای اصلی مدیریت سرزمین در ایران است. بدین منظور، ضمن ارایه مفاهیم آبخیز و مدیریت حوضه، ساختار تشکیلاتی، فعالیت‌ها و رویکرد فعلی آبخیزداری در ایران بررسی شد. همچنین، برای تبیین اهداف پژوهش، نحوه نگرش و انجام مدیریت آبخیز، برای چهار مطالعه موردی در داخل و خارج کشور (دو نمونه داخلی و دو نمونه خارجی) مورد مقایسه قرار گرفت. سیر تاریخی آبخیزداری در ایران بیانگر آن است که نشانه‌هایی از تغییر رویکرد از یک نگاه مکانیکی سنتی به سمت نگاه مدیریت سیستمی در حال تکوین است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که برای عملیاتی شدن مدیریت یکپارچه سرزمین در واحدهای مدیریتی تحت عنوان آبخیز، تشکیل شورایی با مضمون شورای عالی آبخیز که سلامت حوضه را با رعایت اصول توسعه پایدار در راس اهداف خود قرار می‌دهد، ضروری است. همچنین، برای بهبود فرایند مدیریت آبخیزهای ایران، مواردی از جمله تشکیل سازمانی واحد و قدرتمند برای مدیریت آبخیزها، اصلاح ساختار سازمانی فعلی و ایجاد کمیته‌هایی با مضمون شورای آبخیز، حکمرانی مشارکتی آبخیز و ایفای نقش تمامی ذی‌نفعان حوضه در سیاست‌گذاری‌ها، به‌کارگیری الگوی واحد و مناسب مدیریت آبخیز، توجه به موضوع مقیاس حوضه و تدوین راه‌حل‌های بلندمدت و پایدار برای مقیاس‌های مختلف زمانی و مکانی، تغییر نگرش نسبت به ماهیت اقدامات آبخیزداری از فنی-مهندسی به مدیریتی پیشنهاد شد.
جمشید یاراحمدی؛ داود نیک‌کامی؛ علی شهنوازی؛ محمدابراهیم صادق‌زاده
چکیده
افزایش درآمد آبخیزنشینان همراه با کنترل فرسایش خاک از مهمترین اهداف توسعه پایدار کشاورزی است. بهینهسازی کاربری اراضی از جمله راه‌حل‌های موثر در زمینه افزایش سود و کاهش خسارات فرسایش خاک به‌شمار می‌رود. تحقیق حاضر، در بخشی از دامنه‌های جنوبی حوزه آبخیز اهرچای در استان آذربایجان شرقی صورت گرفته است. در این پژوهش، ...
بیشتر
افزایش درآمد آبخیزنشینان همراه با کنترل فرسایش خاک از مهمترین اهداف توسعه پایدار کشاورزی است. بهینهسازی کاربری اراضی از جمله راه‌حل‌های موثر در زمینه افزایش سود و کاهش خسارات فرسایش خاک به‌شمار می‌رود. تحقیق حاضر، در بخشی از دامنه‌های جنوبی حوزه آبخیز اهرچای در استان آذربایجان شرقی صورت گرفته است. در این پژوهش، برای بهینهسازی کاربری اراضی از مدل برنامهریزی خطی چند هدفه به روش سیمپلکس در قالب سه سناریوی مختلف، کاربری وضع موجود، وضعیت موجود با اعمال مدیریت و وضعیت استاندارد اراضی با به‌کارگیری نرمافزار WinQSB استفاده شده است. نتایج حاصله نشان داد که در صورت بهینهسازی کاربری اراضی، سطح باغات آبی از 173.6 به 662.9 هکتار افزایش خواهد یافت. همچنین، وجود خاک مناسب و نزولات جوی کافی، توسعه باغات دیم در منطقه را تا سطح 972 هکتار امکانپذیر می‌سازد. با بهینهسازی کاربری اراضی، متوسط وزنی فرسایش خاک در سناریوی اول و دوم به‌ترتیب از 16.3 به 14.8 و از 10.11 به 9.5 تن در سال کاهش یافته است. این مقدار در وضعیت استاندارد، به 6.8 تن در سال رسیده است. از طرف دیگر، با بهینهسازی کاربری اراضی، میزان درآمد خالص در واحد سطح در وضعیت فعلی از 6.6 به 12.9 و در وضعیت اعمال مدیریت از 8.46 به 14 میلیون ریال در سال افزایش خواهد یافت. این مقدار در سناریوی سوم به 15.67 میلیون ریال در سال افزایش یافته است. نتایج حاصل از تحلیل حساسیت نشان داد که کاربری‌های باغات آبی و دیم، حساسیت بالائی در توابع بیشینه‌سازی سود داشته، علت آن سوددهی بالای این کاربری‌ها در واحد سطح است. در مقابل، در کمینه‌سازی فرسایش، کاربری‌های مراتع، جنگل و کشت دیم از حساسیت بالائی برخوردار بوده، به‌طوری که افزایش سطح آن‌ها تاثیر زیادی در افزایش فرسایش منطقه خواهد گذاشت.
ابوالقاسم دادرسی سبزوار؛ داود نیک‌کامی
چکیده
از دلایل اصلی فرسایش خاک، عدم استفاده صحیح از اراضی، منطبق بر استعداد آن‌هاست. با توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی حاکم بر حوزههای آبخیز کشور، ممکن است، مهار فرسایش خاک و رساندن آن به حد طبیعی غیرممکن باشد. ولی، کاهش آن از طریق اعمال مدیریت یکپارچه امکانپذیر است. در صورتیکه بهره‌برداری از اراضی موجود در حوزههای آبخیز بر اساس ...
بیشتر
از دلایل اصلی فرسایش خاک، عدم استفاده صحیح از اراضی، منطبق بر استعداد آن‌هاست. با توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی حاکم بر حوزههای آبخیز کشور، ممکن است، مهار فرسایش خاک و رساندن آن به حد طبیعی غیرممکن باشد. ولی، کاهش آن از طریق اعمال مدیریت یکپارچه امکانپذیر است. در صورتیکه بهره‌برداری از اراضی موجود در حوزههای آبخیز بر اساس استعداد آن‌ها انجام شود، با کاربری مناسب می‌توان انتظار داشت، ضمن کسب درآمد، خسارت کم‌تری به خاک وارد شود. در این تحقیق، حوزه آبخیز ششتمد از شهرستان سبزوار واقع در استان خراسان رضوی با هدفِ ارائه یک الگوی مناسب کاربری اراضی در آن، به گونه‌ای که بیشترین سود و کمترین فرسایش را داشته باشد، انتخاب و با استفاده از مدل برنامهریزی خطی چند هدفی به روش گام به گام و مناسب توابع هدف، سطح بهینه کاربری برای سه حالتِ وضعیت فعلی، با اعمال مدیریت، و شرایط استاندارد، مشخص شد. برای این کار، میزان درآمد خالص و فرسایش خاک در کاربری‌هایِ مرتع، باغ، مرتع مشجر، زراعت دیم، و زراعت آبی در هر سه وضعیت محاسبه و سطح بهینه در هر سه حالت به کمک نرمافزار بهینهسازی تعیین شد. نتایج نشان دادند که در حوضه مورد پژوهش، با حل مسئله بهینهسازی، میزان فرسایش کل کاهش و درآمد کاربران افزایش مییابد. لکن، بر خلاف نتایج بسیاری از تحقیقات به عمل آمده در سایر نقاط کشور، این کاهش فرسایش و افزایش درآمد به دلیل شرایط حوزه مورد پژوهش، قابل توجه نمی‌باشد. به طوری که، برای سه حالتِ مورد مطالعه شاملِ شرایط موجود، با اعمال مدیریت و وضعیت استاندارد، فرسایشِ سالیانه خاک در کل حوزه آبخیز به‌ترتیب معادل 0.08 درصد، 0.36 درصد و 0.75 درصد، کاهش و سود خالص نیز به‌ترتیب 3.12، 20.88 و 313.75 هزار ریال در سال در سطح حوضه افزایش مییابد که تغییر ناچیزی را در هر هکتار شامل میشود. نتایج همچنین، نشان می‌دهند که کاهش فرسایش بعد از اعمال برخی شیوه‌های صحیح مدیریتی، نسبت به کاهش فرسایش بعد از بهینهسازی کاربری اراضی، بیش از 3.25 برابر بهبود یافته و در صورت اعمال مدیریت، درآمد آبخیزنشینان در مقایسه با حال بهینهسازی کاربری اراضی، حدود 6.7 برابر افزایش مییابد.
رضا سکوتی اسکوئی؛ حمیدرضا پیروان؛ داود نیک‌کامی؛ محمدحسین مهدیان
چکیده
با توجه به اینکه اراضی مارنی در محدوده حوزههای آبخیز بخش شمالی استان آذربایجان غربی گسترش زیادی داشته و فرسایش خاک در این اراضی زیاد است، در این پژوهش فرسایشپذیری و اشکال فرسایشی خاکهای حاصل از مارن‌ها و رابطه آن‌ها با تلفات خاک در این اراضی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا مناطق پراکندگی مارن‌ها در ...
بیشتر
با توجه به اینکه اراضی مارنی در محدوده حوزههای آبخیز بخش شمالی استان آذربایجان غربی گسترش زیادی داشته و فرسایش خاک در این اراضی زیاد است، در این پژوهش فرسایشپذیری و اشکال فرسایشی خاکهای حاصل از مارن‌ها و رابطه آن‌ها با تلفات خاک در این اراضی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا مناطق پراکندگی مارن‌ها در استان بررسی و با توجه به شرایطی مانند ضخامت و برونزدهای مارنی، تناوب میان لایه‌های مارنی و اشکال فرسایشی مشهود در آن‌ها، مارن‌های حساس به فرسایش در مناطق شمالی استان شناسایی شدند. در 15 نقطه و با سه تکرار از خاک سطحی این اراضی نمونه‌برداری شد. شاخص‌های فرسایشپذیری این خاک‌ها شامل نسبت رس و شاخص فرسایشپذیری k در فرمول جهانی فرسایش تعیین شد. با استفاده از باران‌ساز قابل حمل، میزان تولید رواناب و رسوب نیز در مناطق انتخابی به‌دست آمد. شدت و اشکال فرسایش با استفاده از روش BLM تعیین و ارتباط بین فرسایشپذیری خاکهای مارنی با شکل، نوع فرسایش و رسوبدهی از طریق ماتریس همبستگی بررسی و گروه‌های همگن از نظر تولید رسوب و حساسیت به فرسایش با استفاده از آزمون دانکن تعیین شدند. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد، با وجود آن‌که به‌طور کلی وضعیت فرسایش سطحی به روش BLM در طبقه متوسط قرار می‌گیرد، در مناطق قره‌تپه و قره‌آغاج فرسایش آبکندی امتیاز بیشتری به‌خود اختصاص داده و فرسایش شیاری در کلیه نقاط امتیازات بالایی داشته است. حجم رواناب سطحی کمینه 255 در منطقه شعبانلو و بیشینه 577 سانتی‌متر مکعب در منطقه قره‌تپه به‌دست آمد. ضریب رواناب بین 0.23 تا بیشینه 0.53 محاسبه شد. کمینه گل‌آلودگی تولید شده برابر 10 گرم در لیتر در قره‌تپه و بیشینه آن برابر 180 گرم در لیتر در قره‌آغاج اندازه‌گیری شد. همچنین، مشخص شد که شاخص نسبت رس در ظهور فرسایش به شکل آبکندی و حجم رواناب در فرسایش سطحی و شیاری نقش تعیین‌کننده (با اطمینان 95 درصد) داشته است.
جلال برخورداری؛ داود نیک‌کامی؛ محمدباقر صمدی؛ منیرالسادات طباطبایی‌زاده
چکیده
فرسایندگی باران یکی از مهمترین عوامل در فرسایش خاک میباشد. این عامل معمولا در قالب شاخص‌های فرسایندگی که مبتنی بر خصوصیات بارندگی است، بیان میشود. در این پژوهش پس از احداث 12 کرت رواناب و رسوب در ایستگاه تحقیقات مرتع نیر در استان یزد، مقادیر رواناب و رسوب هر یک از کرت‌ها در 12 واقعه بارش که منجر به ایجاد رواناب و تلفات ...
بیشتر
فرسایندگی باران یکی از مهمترین عوامل در فرسایش خاک میباشد. این عامل معمولا در قالب شاخص‌های فرسایندگی که مبتنی بر خصوصیات بارندگی است، بیان میشود. در این پژوهش پس از احداث 12 کرت رواناب و رسوب در ایستگاه تحقیقات مرتع نیر در استان یزد، مقادیر رواناب و رسوب هر یک از کرت‌ها در 12 واقعه بارش که منجر به ایجاد رواناب و تلفات خاک شده بودند، پایش و اندازه‌گیری شدند. اطلاعات شدت و مقدار رگبارها نیز با استفاده از باران‌نگار دیجیتالی واقع در محل ایستگاه، ثبت و مورد استفاده واقع شدند. سپس، با توجه به مرور منابع گسترده در سطح جهان، نهایتاً 61 شاخص فرسایندگی باران شناسایی شدند. پس از استخراج عوامل مورد نیاز، مقادیر هر یک از شاخص‌های فرسایندگی باران برای هر یک از رگبارها تعیین شدند. در ادامه جهت تعیین بهترین شاخص فرسایندگی باران، همبستگی بین هر یک از شاخص‌ها و مقادیر تلفات خاک تعیین شد. نتیجه حاکی از آن بود که در منطقه مورد مطالعه شاخص‌های فرسایندگی باران به‌ترتیب RI60 ،RPI302 ،RPI602 ،PI302 ،PI602 با ضرایب همبستگی 0.730، 0.713، 0.703، 0.694 و 0.664، بالاترین مقدار همبستگی را با مقادیر تلفات خاک داشتند. به‌طور کلی، در این شرایط اقلیمی، غلبه شاخص‌های مبتنی بر شدت بارش که بهصورت حاصل‌ضرب مقدار کل بارش در مربع بیشینه شدت‌های 60 و 30 دقیقه‌ای بارش، نسبت به سایر شاخص‌های مورد مطالعه مشاهده میشود.
داود نیک‌کامی؛ محمدحسین مهدیان
چکیده
گاهی از مقدار صحیح فرسایش آبی به‌دلیل نقش آن در توسعه تغییرات سطح زمین و تحت‌الشعاع قرار دادن پایداری فعالیت‌های کشاورزی در بلندمدت حائز اهمیت است. فرسایندگی باران به‌عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای تاثیرگذار بر فرسایش آبی خاک مطرح است که در قالب شاخص‌هایی بیان میشود. برای کمی نمودن تاثیر عامل فرسایندگی باران در بررسی‌های ...
بیشتر
گاهی از مقدار صحیح فرسایش آبی به‌دلیل نقش آن در توسعه تغییرات سطح زمین و تحت‌الشعاع قرار دادن پایداری فعالیت‌های کشاورزی در بلندمدت حائز اهمیت است. فرسایندگی باران به‌عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای تاثیرگذار بر فرسایش آبی خاک مطرح است که در قالب شاخص‌هایی بیان میشود. برای کمی نمودن تاثیر عامل فرسایندگی باران در بررسی‌های مربوط به فرسایش و رسوب، شاخص‌های مختلفی بر مبنای خصوصیات باران از جمله مقدار، شدت، مدت، اندازه قطر قطره، انرژی جنبشی و یا ترکیبی از آن‌ها مد نظر قرار می‌گیرد. این عامل در بسیاری از روش‌های تجربی برآورد کمی و یا کیفی فرسایش خاک، به‌عنوان یکی از عوامل اصلی، مطرح است. لذا بهمنظور پرهیز از هر‌گونه دوباره‌‌کاری در تعیین عامل فرسایندگی باران، لازم است تا روشی مبتنی بر شرایط حاکم بر حوزههای آبخیز ایران تبیین شود. چنین اقدامی منجر به رفع ابهامات و اختلاف نظر‌ها در نحوه تعیین این عامل در هر یک از مدل‌ها میشود. برای حصول اطمینان در محاسبه این عامل مهم، ضرورت دارد تا اقدام به ارزیابی روش‌های مختلف تعیین توان فرسایندگی باران در شرایط اقلیمی و آب و هوایی مختلف نمود. این پژوهش با هدف تعیین شاخص فرسایندگی مناسب در ایران و بسط این شاخص به کل کشور و تهیه نقشه فرسایندگی باران در مقیاس ملی انجام گرفت. در این تحقیق، ابتدا بهمنظور بررسی شاخص‌های فرسایندگی باران و انتخاب مناسب‌ترین آن‌ها، 64 شاخص مختلف محاسبه شده و روابط همبستگی آن‌ها با تلفات خاک در هفت استان آذربایجان غربی، خراسان رضوی، زنجان، سمنان، مازندران، مرکزی و یزد و در قالب طرح ملی در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری بررسی و EI30 به‌عنوان مناسب‌ترین شاخص معرفی شد. در مرحله دوم، شاخص انتخابی برای ایستگاه‌های هواشناسی سینوپتیک دارای باران‌نگار محاسبه شد و رابطه‌ای نیز بین شاخص یاد شده و تعدادی از شاخص‌های زودیافت نظیر فورنیه، فورنیه اصلاح شده، بارندگی متوسط سالانه، حداکثر بارندگی روزانه برقرار شد. پس از تعیین فورنیه اصلاح شده به‌عنوان شاخص انتخابی برای ایستگاه‌های باران‌سنجی که فاقد باران‌نگار بودند، مقادیر EI30 در ایستگاه‌های فاقد آمار شدت بارندگی با ضرایب به‌دست آمده، محاسبه شد. بعد از نرمال کردن داده‌های EI30 نیم تغییرنمای آن ترسیم و مدل مناسب بر آن برازش داده شد. سپس، روش‌های میان‌یابی مختلف کلاسیک در سطح کشور انجام و هر یک از آن‌ها با روش‌های ارزیابی تقاطعی مورد مقایسه قرار گرفت که در نهایت روش اسپلاین جهت ترسیم نقشه انتخاب شد. نقشه خروجی وجود روند کاهشی شاخص فرسایندگی باران را از مناطق غربی و شمالی به مناطق شرقی و جنوبی کشور نشان می‌دهد و این الگو مطابق با الگوی تغییرات اقلیمی از مناطق مرطوب به مناطق نیمه‌خشک میباشد.
حسین اعتراف؛ محمدعلی درّی؛ داود نیک‌کامی
چکیده
فرسایش خاک یکی از آشکارترین عوامل تخریب خاک است. ایجاد پوشش گیاهی می تواند با کاهش رواناب و رسوب در حفظ خاک و کاهش خسارت حاصلخیزی خاک موثر باشد. این پژوهش در منطقه مراوه‌تپه در حوزه آبخیز اترک در شمال شرقی شهرستان کلاله انجام شد. بهمنظور بررسی نقش نوع گونه گیاهی در حفظ و پایداری خاک، پنج تیمار گیاهان زراعی و مرتعی شامل یونجه ...
بیشتر
فرسایش خاک یکی از آشکارترین عوامل تخریب خاک است. ایجاد پوشش گیاهی می تواند با کاهش رواناب و رسوب در حفظ خاک و کاهش خسارت حاصلخیزی خاک موثر باشد. این پژوهش در منطقه مراوه‌تپه در حوزه آبخیز اترک در شمال شرقی شهرستان کلاله انجام شد. بهمنظور بررسی نقش نوع گونه گیاهی در حفظ و پایداری خاک، پنج تیمار گیاهان زراعی و مرتعی شامل یونجه دائمی (Medicago sativa)، آگروپایرون (Agropyron elongatum)، زیره (Cuminumcyminum)، جو (Hordeum vulgare) و مخلوط یونجه و آگروپایرون در سه تکرار، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در کرت‌هایی به ابعاد 22 متر در طول شیب و عرض پنج متر با هم مقایسه شدند. در انتهای هر کرت مخازنی به منظور اندازه گیری رواناب و رسوب نصب شد. هدف از اجرای این پژوهش به دست آوردن میزان فرسایش حاصل از کشت گونه های گیاهی و اثر آن ها در حفظ حاصلخیزی خاک بود. نتایج نشان داد که متوسط رواناب حاصله در دوره طرح از 6.93 مترمکعب در تیمار جو به 22.9 مترمکعب در هکتار در تیمار زیره افزایش یافت. متوسط مقادیر رسوب تولید شده نیز در تیمار مخلوط یونجه و آگروپیرون و تیمار زیره به‌ترتیب 48.42 و 124.72 کیلوگرم در هکتار ملاحظه شد. نتایج، همچنین نشان داد که کشت گیاه زیره به دلیل افزایش میزان رواناب و کاهش بیشتر در حاصلخیزی خاک، برای حفاظت خاک در اراضی شیب دار مراوه تپه مناسب نیست.
داود نیک‌کامی؛ رضا سکوتی اسکویی؛ ابراهیم بروشکه؛ فانیذ حشمتی
چکیده
مواد و ذرات فرسایش یافته در عرصه‌های آبخیز به سه صورت بار محلول، معلق و بستر به‌وسیله رودخانه‌ها جابجا می‌شوند. در برآورد رسوبدهی حوزههای آبخیز، دانستن میزان بار معلق و بستر رودخانه‌ها لازم است. معمولاّ اندازه‌گیری بار معلق در ایستگاه‌های رسوب‌سنجی و به‌طور روزانه صورت می‌گیرد. ولی این امر در مورد بار بستر اتفاق نمی‌افتد. ...
بیشتر
مواد و ذرات فرسایش یافته در عرصه‌های آبخیز به سه صورت بار محلول، معلق و بستر به‌وسیله رودخانه‌ها جابجا می‌شوند. در برآورد رسوبدهی حوزههای آبخیز، دانستن میزان بار معلق و بستر رودخانه‌ها لازم است. معمولاّ اندازه‌گیری بار معلق در ایستگاه‌های رسوب‌سنجی و به‌طور روزانه صورت می‌گیرد. ولی این امر در مورد بار بستر اتفاق نمی‌افتد. در حال حاضر، علی‌رغم تفاوت زیادی که در تشکیلات زمین‌شناسی و شدت بارندگی و رواناب حوزههای آبخیز وجود دارد، میزان بار بستر رودخانه‌ها بهصورت ضریبی ثابت از بار معلق در نظر گرفته میشود. در این حالت، خطای زیادی در برآورد بار رسوبی حوزه‌ها صورت می‌پذیرد. در این طرح، پس از جمع‌آوری آمار بار بستر و معلق سه ایستگاه هیدرومتری بدلان بر روی رودخانه الندچای، پل یزدکان بر روی رودخانه قطورچای و مزرعه بر روی رودخانه بارون‌چای در استان آذربایجان‌غربی نسبت به تجزیه و تحلیل و برازش منحنی بین داده‌های بار بستر و معلق اقدام شد. بر اساس آنالیزهای آماری مشخص شد، تمامی داده‌ها در سطح 99 درصد معنی‌دار بوده و با توجه به ضرایب همبستگی، اقدام به تعیین رابطه رگرسیونی مناسب شد. نسبت بار بستر به بار معلق در ایستگاه‌های هیدرومتری یزدکان، بدلان و مزرعه به‌طور مجزا به‌ترتیب 79، 49 و 13 درصد بود. این ضریب برای همه ایستگاه‌های هیدرومتری استان مقدار 47 درصد را نشان داد.
علی جعفری؛ داود نیک‌کامی؛ اسماعیل عباسی؛ فاطمه توکلی راد
چکیده
عدم وجود مدیریت صحیح استفاده از اراضی در یک حوزه آبخیز، تأثیرات نامناسبی بر منابع موجود در آن دارد. برای کاهش اثرات محیطی و اقتصادی فرسایش که ناشی از سوء مدیریت در استفاده از اراضی است، نیاز به تدابیری در حوزههای آبخیز است. بهینهسازی کاربری اراضی یکی از راه کارهای مناسب برای دستیابی به توسعه پایدار و کاهش هدررفت منابع میباشد. ...
بیشتر
عدم وجود مدیریت صحیح استفاده از اراضی در یک حوزه آبخیز، تأثیرات نامناسبی بر منابع موجود در آن دارد. برای کاهش اثرات محیطی و اقتصادی فرسایش که ناشی از سوء مدیریت در استفاده از اراضی است، نیاز به تدابیری در حوزههای آبخیز است. بهینهسازی کاربری اراضی یکی از راه کارهای مناسب برای دستیابی به توسعه پایدار و کاهش هدررفت منابع میباشد. هدف از انجام این پژوهش، تعیین سطح بهینه کاربری اراضی بهمنظور افزایش درآمد ساکنین و کاهش میزان اثرات فرسایش در حوزه آبخیز سد سنا است. بهمنظور رسیدن به توسعه و به‌کارگیری روشی بهمنظور ترسیم الگوی بهینه استفاده از اراضی برای داشتن حداقل فرسایش و افزایش درآمد کاربران، با استفاده از مدل برنامهریزی چند هدفی متناسب با شکل توابع هدف و محدودیت‌ها گزینه‌های بهینه تعیین و ارائه شد. در این رابطه، مدل برنامهریزی خطی برای سه سناریوی مختلف وضعیت کنونی کاربری‌ها، وضعیت کنونی کاربری‌ها با اعمال مدیریت اراضی و وضعیت استاندارد کاربری‌ها و مطابق با اصول و معیارهای علمی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، سطح کاربری‌های فعلی برای کاهش میزان فرسایش و افزایش درآمد ساکنین حوضه مناسب نبوده و در شرایط بهینه باید تغییر کند. همچنین، نتایج حاصله از میزان سود و فرسایش نشان داد، در صورت بهینهسازی کاربری اراضی، میزان فرسایش در شرایط فعلی، با اعمال مدیریت اراضی در کاربری‌های فعلی و در شرایط استاندارد به‌ترتیب 5.3 ، 31.7 و 43.4 درصد کاهش و میزان سود به‌ترتیب 47.73، 242.57 و 242.57 درصد افزایش مییابد.
علی اکبر داودی راد؛ داود نیک‌کامی؛ مهدی مردیان
چکیده
افزایش تولید و سطح رفاه آبخیزنشینان توأم با کاهش فرسایش خاک همیشه در محور برنامههای مدیریتی حوزههای آبخیز است. بهینهسازی کاربری اراضی یک استراتژی کارآمد در این زمینه میباشد که میتواند اهداف توسعه پایدار را محقق سازد. در این پژوهش، با استفاده از مدل برنامهریزی خطی و سامانه اطلاعات جغرافیایی، بهینهسازی کاربری اراضی ...
بیشتر
افزایش تولید و سطح رفاه آبخیزنشینان توأم با کاهش فرسایش خاک همیشه در محور برنامههای مدیریتی حوزههای آبخیز است. بهینهسازی کاربری اراضی یک استراتژی کارآمد در این زمینه میباشد که میتواند اهداف توسعه پایدار را محقق سازد. در این پژوهش، با استفاده از مدل برنامهریزی خطی و سامانه اطلاعات جغرافیایی، بهینهسازی کاربری اراضی در حوزه آبخیز آدینه مسجد شازند استان مرکزی به‌کمک نرمافزار Lingo 11.0 انجام شد. مدل برنامهریزی خطی در سه سناریوی وضعیت فعلی، وضعیت اعمال مدیریت و وضعیت استاندارد، برای دو هدف افرایش درآمد و کاهش فرسایش خاک تعریف شد. نتایج حاصل از اجرای مدل نشان داد که میزان فرسایش در وضعیت فعلی 1.27 درصد، در وضعیت اعمال مدیریت اراضی 18.69 درصد و در وضعیت استاندارد 26.93 درصد کاهش مییابد. همچنین، میزان درآمد خالص سالانه در وضعیت فعلی 18.56 درصد کاهش یافته؛ اما در وضعیت اعمال مدیریت اراضی 48.01 درصد و در وضعیت استاندارد 220.07 درصد افزایش دارد. با توجه به اینکه در سناریوی شرایط فعلی کاربری اراضی، ارزش وزنی کاهش فرسایش خاک (1.27 درصد) به‌مراتب بسیار کمتر از ارزش وزنی کاهش درآمد (18.56 درصد) است، لذا بهینهسازی کاربری اراضی در حوزه آبخیز مطالعاتی بدون اعمال مدیریت و یا استاندارد کردن اراضی با در نظر گرفتن همزمان دو تابع هدف امکانپذیر نیست.
داود نیک‌کامی؛ هادی چم‌حیدر؛ محمدحسین مهدیان؛ ابراهیم پذیرا
چکیده
اثرات محیطی و اقتصادی فرسایش خاک ناشی از سوء مدیریت در استفاده از اراضی واقع در یک حوزه آبخیز است. اگرچه متوقف کردن کامل فرسایش خاک تا حد شرایط طبیعی امکان پذیر نیست، ولی مهار آن در قالب طرح‌های مدیریت جامع آبخیز یک نیاز مبرم است.با توجه به اینکه در منابع علمی، هدر رفت عناصر غذایی با استفاده از مدل‌های بهینهسازی مورد ارزیابی قرار ...
بیشتر
اثرات محیطی و اقتصادی فرسایش خاک ناشی از سوء مدیریت در استفاده از اراضی واقع در یک حوزه آبخیز است. اگرچه متوقف کردن کامل فرسایش خاک تا حد شرایط طبیعی امکان پذیر نیست، ولی مهار آن در قالب طرح‌های مدیریت جامع آبخیز یک نیاز مبرم است.با توجه به اینکه در منابع علمی، هدر رفت عناصر غذایی با استفاده از مدل‌های بهینهسازی مورد ارزیابی قرار نگرفته است، هدف اصلی این پژوهش، تعیین سطح بهینه کاربری اراضی بهمنظور کاهش میزان فرسایش و هدررروی عناصر غذایی خاک و ارتقاء درآمد ساکنینیک حوضه است. برای این منظور، حوزه آبخیز ابوالعباس واقع در شمال شرق استان خوزستان، به‌عنوان منطقه مورد تحقیق انتخاب شد. مدل برنامهریزی خطی چند هدفی برای سه گزینه مختلف وضعیت کنونی کاربری‌ها و بدون اعمال مدیریت اراضی، وضعیت کنونی کاربری‌ها و اعمال مدیریت اراضی و وضعیت استاندارد کاربری‌ها و مطابق با اصول و معیارهای علمی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد سطح کاربری‌های فعلی برای کاهش میزان فرسایش و هدرروی عناصر غذایی و افزایش درآمد ساکنین حوضه مناسب نبوده و در شرایط بهینه باید تغییر نماید. در شرایط بهینه، سطح اراضی جنگلی و باغی به‌ترتیب 1.81 و 55.7 درصد افزایش، سطح اراضی مرتعی بدون تغییر و سطح اراضی کشت آبی و دیم به‌ترتیب 67.5 و 31.4 درصد کاهش مییابد. علاوه بر این، نتایج نشان داد که در صورت بهینهسازی کاربری اراضی در شرایط فعلی و بدون اعمال مدیریت اراضی، میزان فرسایش، هدرروی عناصر غذایی و درآمد خالص کل حوضه به‌ترتیب 3.2 درصد کاهش، 2.5 درصد کاهش و 29.7 درصد افزایش، در صورت اعمال مدیریت اراضی در داخل سطوح فعلی کاربری‌ها، به ترتیب 35.3 درصد کاهش، 70.2 درصد کاهش و 37.2 درصد افزایشو در شرایط استاندارد کاربری‌ها به ترتیب 47.2 درصد کاهش، 70.4 درصد کاهش و 41.8 درصد افزایش مییابد. نتایج به‌دست آمده از تحلیل حساسیت نیز نشان داد که تغییر در سطح اراضی باغی و آبی، بیشترین تاثیر در افزایش درآمد خالص و کاهش فرسایش و هدرروی عناصر غذایی خاک در حوزه آبخیز ابوالعباس را داشته است.
فرزاد بیات موحد؛ داود نیک‌کامی؛ محمد تکاسی؛ پرویز مرادی؛ حمیده دقیق
چکیده
در مناطق خشک و نیمه‌خشک، بارش‌های جوی بهصورت نامنظم و اغلب با شدت بیشتری اتفاق میافتد؛ این امربه‌خصوص در اراضی که در جهت شیب شخم خورده‌اند، منجر به تولید رسوب و هدررفت خاک میشود. در اینگونه اراضی، اعمال روش‌های صحیح مدیریتی و به‌زراعی میتواند اثرات نامطلوب این فرآیند را کاهش دهد. در این بررسی، اثر دو تیمار ...
بیشتر
در مناطق خشک و نیمه‌خشک، بارش‌های جوی بهصورت نامنظم و اغلب با شدت بیشتری اتفاق میافتد؛ این امربه‌خصوص در اراضی که در جهت شیب شخم خورده‌اند، منجر به تولید رسوب و هدررفت خاک میشود. در اینگونه اراضی، اعمال روش‌های صحیح مدیریتی و به‌زراعی میتواند اثرات نامطلوب این فرآیند را کاهش دهد. در این بررسی، اثر دو تیمار کاربرد یا عدم کاربرد مالچ کاه و کلش در کرتهای استاندارد و در سه طبقه شیب 12-0، 20-12 و 40 –20 درصد با سه تکرار، جمعاً به تعداد 18 کرت در قالب کرتهای خرد‌شده در پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی، مورد مقایسه قرار گرفتند. در تمامی کرت‌ها شخم موازی شیب، اعمال شد. در نیمی از آن‌ها کاه و کلش گندم به‌مقدار پنج تن در هکتار بهصورت مالچ سطحی پاشیده شد. سپس بعد از هر بارندگی مؤثر، اقدام به اندازه‌گیری مقدار رسوب خارج شده از کرت‌ها شد. نتایج نشان داد که کاربرد مالچ، سبب کاهش 36.9، 10.8 و 4.55 برابری هدررفت خاک به‌ترتیب برای طبقه‌های شیب 12-0، 20-12 و 40–20 درصد نسبت به کرتهای شاهد شده است. این مقادیر برای هدررفت مواد آلی در طبقه‌های شیبمذکور معادل 2.33،7.1 و 4.29 برابر بوده است. نتیجه تجزیه و تحلیل آماری در محیط نرمافزار SAS نشان داد که اختلاف بین کاربرد یا عدم کاربرد مالچ کاه و کلش از نظر تولید رسوب و هدررفت مواد آلی، در سطح پنج درصد معنی‌دار بود، اما بین میانگین رواناب در طبقه‌های مختلف شیب، اختلاف معنی‌داری وجود ندارد. این نتایج نشان می‌دهند که استفاده از مالچ کاه و کلش میتواند موجب افزایش نفوذ و کاهش هدررفت خاک شده و با جلوگیری از شسته شدن مواد آلی میتواند از کاهش حاصلخیزی در این گونه اراضی جلوگیری کند.
علی محمدی ترکاشوند؛ داود نیک‌کامی؛ مهرداد اسفندیاری؛ سیدکاظم علوی‌پناه
دوره 2، شماره 3 ، آبان 1389، ، صفحه 150-160
چکیده
نقشه فرسایش شیاری یکی از نقشههای پایه در مطالعات فرسایش و رسوب و برنامههای مدیریت آبخیزها است. برای بررسی برخی روشها در تهیه نقشه 250000 :1 فرسایش شیاری، مطالع‌های در حوزههای آبخیز کن-سولقان و جاجرود در استان تهران انجام شد. در مرحله اول در حوزه آبخیز کن و سولقان، چهار نقشه واحدهای کاری از تلفیق لایه‌های اطلاعاتی ...
بیشتر
نقشه فرسایش شیاری یکی از نقشههای پایه در مطالعات فرسایش و رسوب و برنامههای مدیریت آبخیزها است. برای بررسی برخی روشها در تهیه نقشه 250000 :1 فرسایش شیاری، مطالع‌های در حوزههای آبخیز کن-سولقان و جاجرود در استان تهران انجام شد. در مرحله اول در حوزه آبخیز کن و سولقان، چهار نقشه واحدهای کاری از تلفیق لایه‌های اطلاعاتی الف) پوشش گیاهی، سنگ‌شناسی و شیب ب) کاربری، سنگ‌شناسی و شیب ج) کاربری، حساسیت سنگ‌ها به فرسایش و شیب و د) کاربری حساسیت سنگ‌ها به فرسایش و واحدهای اراضی، تهیه شد. برای بررسی کارآیی این چهار نقشه، 53 نقطة زمینی کنترل شد. نتایج نشان داد که نقشه واحدهای کاری "د" با توجه به ملاحظات اقتصادی و اجرایی بهتر از نقشههای واحدهای کاری"الف"، "ب" و تا حدودی "ج" در تهیه نقشه فرسایش شیاری بود. در مرحله دوم در حوزه آبخیز جاجرود، نقشه واحدهای کاری حاصل از روش "د" به‌همراه سه نقشه واحدهای کاری مبتنی بر "ه" واحدهای اراضی، "و" واحدهای حساسیت سنگ‌ها و "ز" واحدهای فتومورفیک حاصل از تفسیر تصاویر ماهوارهای +ETM، مورد ارزیابی قرار گرفتند. شدت فرسایش شیاری در 314 نقطه زمینی کنترل و نقشه واقعی فرسایش شیاری تهیه شد. نقشه فرسایش شیاری با هر یک از نقشههای واحدهای کاری "د"، "ه"، "و" و "ز" قطع داده شد. نتایج نشان داد که بیشترین صحت مربوط به‌روش تفسیر تصاویر ماهوارهای با 81 درصد صحت بود. همچنین صحت روش‌های تلفیق لایه‌ها، واحدهای اراضی و حساسیت سنگ‌ها به‌ترتیب 78.4، 66.6 و 59.9 درصد بود. جذر میانگین مربعات خطاها برای نقشه حساسیت سنگ‌ها، بیشترین و برای روش تفسیر تصاویر کمترین بود. بیشترین دقت مربوط به‌روش تفسیر تصاویر ماهوارهای (با ضریب تغییرات 20.4 درصد) بود. در کل روش تفسیر تصاویر ماهوارهای در تهیه نقشه فرسایش شیاری، از روش‌های دیگر بهتر بوده است.
داود نیک‌کامی؛ پیمان رزم‌جو؛ فرزاد بیات‌موحد
دوره 2، شماره 2 ، مرداد 1389، ، صفحه 65-72
چکیده
نیروی موثر در ایجاد این شکل از فرسایش، فرسایندگی باران میباشد که در واقع توانایی بالقوه باران در ایجاد فرسایش بوده و تابعی از خصوصیات فیزیکی باران است. جهت کمی نمودن تاثیر عامل فرسایندگی باران شاخص‌های مختلفی توسعه داده شده‌اند، برخی از آن‌ها بر مقدار بارش و برخی دیگر بر شدت بارش تاکید داشته‌اند. بررسی‌ها در سطح دنیا نشان می‌دهد ...
بیشتر
نیروی موثر در ایجاد این شکل از فرسایش، فرسایندگی باران میباشد که در واقع توانایی بالقوه باران در ایجاد فرسایش بوده و تابعی از خصوصیات فیزیکی باران است. جهت کمی نمودن تاثیر عامل فرسایندگی باران شاخص‌های مختلفی توسعه داده شده‌اند، برخی از آن‌ها بر مقدار بارش و برخی دیگر بر شدت بارش تاکید داشته‌اند. بررسی‌ها در سطح دنیا نشان می‌دهد که به رغم استفاده گسترده از شاخص EI30 به‌عنوان بهترین شاخص فرسایندگی باران، در بسیاری از نقاط تحقیقات نشان داده‌اند که شاخص مزبور از اعتبار کافی برخوردار نبوده و ضروری است تا با توجه به شرایط جغرافیایی هر منطقه، بهترین شاخص فرسایندگی باران تعیین و مورد استفاده واقع شود. در این تحقیق 18 کرت رواناب و رسوب در در دو تیمار شخم در جهت شیب و شخم عمود بر جهت شیب (هر یک با سه تکرار) در کاربری کشت گندم دیم، در سه طبقه شیب اراضی (12- 0، 20 –12 و 40- 20 درصد) در ایستگاه پخش سیلاب سهرین –قره چریان در استان زنجان، احداث شدند. مقادیر رواناب و رسوب هر یک از کرت‌ها در 14 واقعه بارش که منجر به ایجاد رواناب و تلفات خاک شده بودند، پایش و اندازه‌گیری شدند. اطلاعات شدت و مقدار رگبارها نیز با استفاده از باران‌نگار ثبات دیجیتالی واقع در محل ایستگاه، ثبت و مورد استفاده واقع شدند. سپس با توجه به مرور منابع گسترده در سطح جهان، نهایتا 45 شاخص فرسایندگی باران شناسایی شدند. به‌لحاظ گستردگی تعداد شاخص‌های مورد بررسی، جهت تسهیل و افزایش دقت محاسبه هر یک از شاخص‌های فرسایندگی باران، با تهیه یک برنامه کامپیوتری با استفاده از زبان برنامه نویسی VB ، هر یک از رگبارها تجزیه و تحلیل شده و پس از استخراج مقادیر بارش در هر دقیقه از رگبارها و تعیین سایر عوامل مورد نیاز، مقادیر هر یک از شاخص‌های فرسایندگی باران برای هر یک از رگبارها تعیین شدند. در ادامه جهت تعیین بهترین شاخص فرسایندگی باران، مطالعات تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم افزار spss (نسخه 12) بین هر یک از شاخص‌های فرسایندگی باران و مقادیر تلفات خاک انجام شد. نتیجه نشان داد که در منطقه مورد مطالعه شاخص فرسایندگی I2 (مربع شدت متوسط رگبار) به‌عنوان بهترین شاخص فرسایندگی باران بالاترین مقدار همبستگی و معنی‌داری لازمه را با مقادیر تلفات خاک داشته است.
فرزاد بیات موحد؛ داود نیک‌کامی؛ حسن شامی
دوره 1، شماره 4 ، بهمن 1388، ، صفحه 275-279
چکیده
در مناطق خشک و نیمه‌خشک، انجام شخم در جهت شیب به‌خصوص در زمان وقوع بارندگی‌های با شدت زیاد، منجر به فرسایش و هدررفت بیشتر خاک میشود. با اعمال روش‌های مدیریتی و به‌زراعی می‌توان از میزان اثرات نامطلوب عملیات خاک‌ورزی در اینگونه اراضی کاست. بهمنظور بررسی اثر شخم عمود بر جهت شیب و کاربرد مالچ کاه و کلش ...
بیشتر
در مناطق خشک و نیمه‌خشک، انجام شخم در جهت شیب به‌خصوص در زمان وقوع بارندگی‌های با شدت زیاد، منجر به فرسایش و هدررفت بیشتر خاک میشود. با اعمال روش‌های مدیریتی و به‌زراعی می‌توان از میزان اثرات نامطلوب عملیات خاک‌ورزی در اینگونه اراضی کاست. بهمنظور بررسی اثر شخم عمود بر جهت شیب و کاربرد مالچ کاه و کلش در کاستن اثرات نامطلوب عملیات خاک‌ورزی بر فرسایش خاک، این تحقیق در 18 کرت استاندارد واقع بر سه طبقه شیب 12-0، 20-12 و 40–20 درصد با سه تکرار، در قالب کرتهای خرد شده در پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی در دو سال متفاوت در ایستگاه تحقیقاتی پخش سیلاب سهرین‌‌قره چریان اجرا شد. در سال زراعی 82-81 در نیمی از کرت‌ها شخم در جهت شیب و در نیمی دیگر شخم عمود بر جهت شیب اعمال شد. در سال زراعی 84-83 در تمامی کرت‌ها شخم در جهت شیب اعمال شده، در نیمی از آن‌ها کاه و کلش گندم به مقدار پنج تن در هکتار بهصورت مالچ سطحی پاشیده شد. در طول دوره بررسی، بعد از هر واقعه بارندگی منجر به رواناب، اقدام به نمونه‌برداری و اندازه‌گیری مقدار رسوب جمع شده در مخازن نصب شده در انتهای کرت‌ها شد. بررسی نتایج نشان داد که اعمال شخم عمود بر جهت شیب، سبب کاهش 10.1، 11.5 و 10.4 برابر میزان هدررفت خاک در کرتهای شخم خورده در جهت شیب شد. کاربرد مالچ نیز سبب کاهش 36.9، 10.8 و 55.4 برابر میزان هدررفت خاک در کرتهای بدون کاربرد مالچ و به‌ترتیب برای طبقات شیب 12-0، 20-12 و 40-20 درصد شد. این نتایج موید افزایش نفوذ و کاهش هدررفت خاک با اعمال شخم عمود بر جهت شیب و کار برد مالچ کاه و کلش است.
محمد همتی؛ داود نیک‌کامی؛ حسن احمدی؛ غلامرضا زهتابیان؛ محمد جعفری
دوره 1، شماره 1 ، اردیبهشت 1388، ، صفحه 21-31
چکیده
خاک یکی از عناصر چهارگانه حیات و یکی از مهمترین مولفه‌ها در فرآیند تولید محصولات زراعی، مرتعی و جنگلی محسوب میشود. فرسایش خاک، حاصلخیزی اراضی بالادست را تحت‌تاثیر قرار داده و به‌طور غیر‌مستقیم، اراضی پایین دست را نیز دچار آسیب می‌نماید. در یک نگاه جهانی نسبت به پدیده فرسایش و رسوب‌گذاری، بیش از 50 % از اراضی مرتعی دنیا و در ...
بیشتر
خاک یکی از عناصر چهارگانه حیات و یکی از مهمترین مولفه‌ها در فرآیند تولید محصولات زراعی، مرتعی و جنگلی محسوب میشود. فرسایش خاک، حاصلخیزی اراضی بالادست را تحت‌تاثیر قرار داده و به‌طور غیر‌مستقیم، اراضی پایین دست را نیز دچار آسیب می‌نماید. در یک نگاه جهانی نسبت به پدیده فرسایش و رسوب‌گذاری، بیش از 50 % از اراضی مرتعی دنیا و در حدود 80 % از زمین‌های کشاورزی به‌طور معنی‌دار و قابل توجهی دچار فرسایش هستند.صرف‌نظراز اهمیت باران در کشاورزی (در مراحل اولیه فرسایش آبی)، نیروی فرسایندگی منتج از باران با کندن ذرات خاک و ایجاد رواناب سطحی، مهمترین تاثیر را در پدیده فرسایش دارد.نیروی موثر در ایجاد این شکل از فرسایش، فرسایندگی باران است که در واقع توانایی بالقوه باران در ایجاد فرسایش بوده، تابعی از خصوصیات فیزیکی باران است. بهمنظور کمی‌نمودن تاثیر عامل فرسایندگی باران، شاخص‌های مختلفی توسعه داده شده‌اند؛برخی از آن‌ها بر مقدار بارش و بعضی دیگر بر شدت بارش تاکید دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که استفاده از یک شاخص خاص نظیر شاخص EI30 (در معادله USLE)، در همه نقاط اعتبار کافی نداشته و ضروری است تا با توجه به شرایط هر منطقه اقلیمی، بهترین شاخص فرسایندگی باران تعیین و استفاده شود. در این تحقیق، پس از احداث 21 کرت رواناب و رسوب در حاشیه روستای کبوده‌علیا، از توابع شهر کرمانشاه، در دو کاربری کشت دیم آیش (شیب‌های 6، 12، 16 و 17 درصد) و مرتع (شیب‌های 25، 35 و 45 درصد)، هر یک با سه تکرار، مقادیر روانآب و رسوب هر یک از کرت‌ها در 15 واقعه بارش، که منجر به ایجاد رواناب و تلفات خاک شده بودند، پایش و اندازه‌گیری شدند. اطلاعات شدت و مقدار رگبارها نیز با استفاده از باران‌نگار ثبات دیجیتالی واقع درمحل ایستگاه، ثبت و استفاده شد؛سپس با توجه به مرور منابع گسترده در سطح جهان، نهایتاً 45 شاخص فرسایندگی باران شناسایی شد. به‌لحاظ گستردگی تعداد شاخص‌های مورد بررسی و برای تسهیل و افزایش دقت محاسبه هر یک از شاخص‌های فرسایندگی باران، با تهیه یک برنامه کامپیوتری، هر یک از رگبارها تجزیه و تحلیل شده و پس از استخراج عوامل مورد نیاز، مقادیر هر یک از شاخص‌های فرسایندگی باران برای هر یک از رگبارها تعیین شد. در ادامه، به منظور تعیین بهترین شاخص فرسایندگی باران، مطالعات تجزیه و تحلیل‌های آماری با استفاده از نرم افزار SPSS بین هر یک از شاخص‌های فرسایندگی باران، و مقادیر تلفات خاک انجام شد. نتیجه حاکی از این بود که در منطقه موردتحقیق، شاخص فرسایندگی EI60، به عنوان بهترین شاخص فرسایندگی باران، بالاترین مقدار همبستگی و معنی‌داری مناسب را با مقادیر تلفات خاک داشته است.
