رضا طلائی؛ صمد شادفر
چکیده
مقدمه
زمینلغزشها، یکی از مخاطرات طبیعی در مناطق کوهستانی هستند که ایمنی ساکنان و محیط زیست را تهدید میکنند. در چند دهه گذشته، زمینلغزشها در حوضه سقزچی در جنوب استان اردبیل، باعث وارد شدن خسارتهایی به منابع طبیعی و انسانی شدهاند. زمینلغزشها، در بیش از 9.2 درصد (2600 هکتار) از مساحت این حوضه وجود دارند. ...
بیشتر
مقدمه
زمینلغزشها، یکی از مخاطرات طبیعی در مناطق کوهستانی هستند که ایمنی ساکنان و محیط زیست را تهدید میکنند. در چند دهه گذشته، زمینلغزشها در حوضه سقزچی در جنوب استان اردبیل، باعث وارد شدن خسارتهایی به منابع طبیعی و انسانی شدهاند. زمینلغزشها، در بیش از 9.2 درصد (2600 هکتار) از مساحت این حوضه وجود دارند. در این حوضه نیز مانند سایر مناطق زمینلغزشی، برای برنامهریزی و مدیریت اراضی نیاز به تحلیل کل منطقه است، تا بر اساس آن احتمال وقوع زمینلغزش در آینده برآورد شود. حل این موضوع با تحلیل توام ویژگیهای ژئومورفولوژی، توپوگرافی، زمینشناسی، کاربری اراضی، هیدرولوژی و آب و هوایی حوضه در قالب لایههای اطلاعاتی در محیط سامانههای اطلاعات جغرافیایی در یک مقیاس منطقهای، امکانپذیر است. ارزیابی حساسیت به زمینلغزش در حوضه سقزچای تا به حال با روشهای نوین و با دقت بالا انجام نگرفته است. دقت و اعتبار هر مدل، با استفاده از روش منحنی ROC و بر مبنای سطح زیر آن (AUC) تعیین شد. نتایج به دست آمده از این پژوهش، میتواند در پیشبینی وقوع احتمالی زمینلغزش و کاهش خسارت در حوضه سقزچای مورد استفاده قرار گیرد.
مواد و روشها
حوضه مورد پژوهش، با مساحت 27918 هکتار در جنوب استان اردبیل و در جنوب غرب شهرستان خلخال واقع شده است. در این حوضه، نقشه پراکنش 113 زمینلغزش تهیه شد که در آن بهترتیب 70 و30 درصد از زمینلغزشها به دادههای آموزشی و ارزیابی اختصاص داده شدند. ده عامل موثر، در وقوع زمینلغزشها شامل درصد شیب، جهات شیب، فاصله از گسلها، فاصله از رودخانهها، فاصله از راهها، فاصله از مناطق مسکونی، واحدهای سنگشناسی، بیشینه شتاب افقی زمین، کاربری اراضی و مجموع بارندگی سالانه، در تحلیل مدلها مورد استفاده قرار گرفتند. بهمنظور پیشبینی حساسیت به وقوع زمینلغزش، از دو روش غیرخطی شبکه عصبی به نام پرسپترون چند لایه با ساختار رو به جلو و رگرسیون لجستیک، استفاده شد. بر اساس هر دو مدل، احتمال وقوع زمینلغزش در هر پیکسل محاسبه شد. دقت پیشبینی دو مدل با استفاده از منحنی ROC، مورد ارزیابی قرار گرفت.
نتایج و بحث
در مدل شبکههای عصبی، عوامل تشدید کننده شامل میانگین بارندگی سالانه (0.136) و بیشینه شتاب افقی زمین (0.134)، بیشترین تاثیر را در پیشبینی احتمال وقوع زمینلغزشها داشتهاند. عوامل فاصله از گسلها (0.110)، واحدهای سنگشناسی (0.109)، فاصله از راهها (0.109)، فاصله از رودخانهها (0.101)، فاصله از مناطق مسکونی (0.096)، جهات جغرافیایی دامنهها (0.069)، کاربری اراضی (0.068) و درصد شیب دامنهها (0.067) بهترتیب در مدلسازی حساسیت به زمینلغزش به روش شبکههای عصبی مصنوعی اهمیت دارند. بنابراین، تمامی ده عامل در مدلسازی به روش شبکههای عصبی مصنوعی، بهکار گرفته شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که احتمال وقوع زمینلغزش در فاصله 0.00 تا 0.961، تغییر مینماید. در طبقهبندی حوضه به درجات حساسیت به زمینلغزش، به روش شکست طبیعی بر مبنای احتمال برآوردی روش شبکههای عصبی، 85.7 درصد از منطقه در پهنههای با حساسیت کم و بسیار کم، قرار میگیرد. در 6.6 درصد از منطقه، احتمال حساسیت به زمینلغزش متوسط و در 7.7 درصد از حوضه حساسیت بالا و بسیار بالا برای وقوع زمینلغزش وجود دارد. تحلیل حساسیت به زمینلغزش به روش رگرسیون لجستیک، با روش بدون متغیر مستقل شروع شد و با اضافه کردن متغیرها در قدم دهم، خاتمه یافت. نتایج نشان میدهد که تنها سه سطح از عامل جهات جغرافیایی، در مدل رگرسیون لجستیک بیاثر هستند. با تخمین ثابت و ضرایب مربوط به متغیرهای مستقل در تحلیل رگرسیون لجستیک، مقادیر احتمال بین صفر تا یک، برای تمام پیکسلهای منطقه محاسبه شد. با درجهبندی حساسیت به زمینلغزش به روش شکست طبیعی در مدل رگرسیون لجستیک، بهترتیب 79.9، 10.1 و 10 درصد از مساحت منطقه در گروه با درجات حساسیت پایین و بسیار پایین، متوسط و بالا و بسیار بالا قرار میگیرد. دقت و اعتبار مدلهای رگرسیون لجستیک و شبکه عصبی مصنوعی، بر اساس منحنی ROC و سطح زیر آن (AUC) بهترتیب برابر 0.848 و 0.929 است. نتایج هر دو مدل، خوب بوده است و دقت بالاتر از 84 درصد داشتهاند. نتایج به دست آمده از دو روش فوق، در اکثر مطالعات در دنیا و ایران حکایت از توانمندی آنها در برآورد دقیق حساسیت احتمالی به زمینلغزشها دارد، اما روش شبکههای عصبی مصنوعی، با وجود پیچیدگیهای خاص دارای دقت بیشتری است.
نتیجهگیری
زمینلغزش، یک محدودیت مهم برای توسعه در مناطق لغزشخیز جنوب استان اردبیل است. شرایط محیطی، در حوضه سقزچی برای وقوع زمینلغزشهای جدید و یا فعالیت زمینلغزشهای قدیمی مستعد است. احتمال وقوع زمینلغزش در منطقه با استفاده از عوامل موثر و به روش رگرسیون لجستیک و شبکه عصبی مصنوعی، شبیهسازی شد. نتایج حاصل از مدل شبکه عصبی مصنوعی، دقیقتر بوده و بهتر از مدل رگرسیون لجستیک است. در مدل شبکههای عصبی مصنوعی، عوامل تشدید کننده زمینلغزشها شامل میانگین بارندگی سالانه و بیشینه شتاب افقی زمین، بیشترین تاثیر را بر چگونگی پیشبینی احتمال وقوع زمینلغزشها دارند. روش شبکه عصبی مصنوعی، در تبیین رابطه وقوع زمینلغزش با عوامل موثر، برتری نشان داد. نقشه حساسیت خروجی از این مدل، به پنج طبقه حساسیت بسیار کم (71.4 درصد)، کم (14.3 درصد)، متوسط (6.6 درصد)، زیاد (4.3 درصد) و بسیار زیاد (3.4)، تقسیم شد. استفاده از مدلهای شبکه عصبی مصنوعی، در ارزیابی حساسیت به زمینلغزش در حوضه و مناطق مشابه، بهمنظور کمک به تصمیمگیران، برنامهریزان، مدیران کاربری اراضی و سازمانهای دولتی در کاهش خطرات و آسیبها، توصیه میشود.
رضا طلایی؛ آرش محمد علیزاده
چکیده
مناطق جنوبی استان اردبیل دارای سنگهای رسوبی رسدار است و در دامنههای آن هر ساله بهعلت وقوع زمینلغزشهای جدید و یا فعالیت دوباره زمینلغزشهای قدیمی خسارتهای مالی زیادی وارد میشود. در منطقه مورد مطالعه، لایههای رسوبی رسدار مربوط به سازند قرمز فوقانی بوده و به سن نئوژن هستند. کانیهای رسی ...
بیشتر
مناطق جنوبی استان اردبیل دارای سنگهای رسوبی رسدار است و در دامنههای آن هر ساله بهعلت وقوع زمینلغزشهای جدید و یا فعالیت دوباره زمینلغزشهای قدیمی خسارتهای مالی زیادی وارد میشود. در منطقه مورد مطالعه، لایههای رسوبی رسدار مربوط به سازند قرمز فوقانی بوده و به سن نئوژن هستند. کانیهای رسی میتوانند بهعلت داشتن خصوصیت تورمی، عامل اصلی وقوع زمینلغزشها باشند. این پژوهش برای آزمون فرضیه تأثیر خاکهای رسدار تورمپذیر در ناپایداری دامنه انجام گرفت. از مساحت 164500 هکتاری منطقه در 11.91 درصد از آن زمینلغزش اتفاق افتاده است. 32.8 درصد از لایههای رسوبی رسدار درگیر زمینلغزش هستند. کمینه درصد ذرات ماسه، سیلت و رس در خاکهای رسدار منطقه بهترتیب برابر صفر، 23.4 و هشت بوده، بیشینه آنها نیز برابر 39.9، 72 و 54.5 میباشد. کمینه حد روانی نمونهها 36.7 درصد و بیشینه آن 67.66 میباشد. حد خمیری نیز بین 19 تا 33.13 درصد تغییر میکند. خاکهای منطقه دارای pH بالای هشت هستند. ظرفیت تبادل کاتیونی بالای 30.41 میلیاکیوالان در 100 گرم خاک که تا 76.52 نیز میرسد، از خصوصیات اصلی خاکهای منطقه است. درجه تورمپذیری خاکهای دامنههای لغزشی با استفاده از ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی و بر اساس روشهای مختلف در چهار گروه تورمی با پتانسیل کم، متوسط، بالا و خیلی بالا طبقهبندی شدند. دستکم 80 درصد از نمونههای خاک منطقه دارای پتانسیل تورمی متوسط و بالا بوده، 87.2 درصد از آنها در پهنههای با خطر زمینلغزش بالا و بسیار بالا قرار میگیرند. خاکهای رسی تورمپذیر یکی از عوامل اصلی وقوع زمینلغزشهای منطقه هستند.
رضا طلایی؛ محسن شریعت جعفری؛ بایرامعلی بیرامی
چکیده
زمینلغزشها، از عوامل عمده فرسایش و تولید رسوب در حوضههای شیبدار وکوهستانی هستند. هر چند شواهد دال بر این است که میزان رسوب وارده به رودخانههای مناطق کوهستانی استان اردبیل بر اثر زمینلغزشها قابل توجه است، اما از لحاظ کمی عدد و رقم متقن مبتنی بر تحقیق علمی برای آن ارائه نشده است. در این پژوهش، موضوع در حوضه بالخلوچای ...
بیشتر
زمینلغزشها، از عوامل عمده فرسایش و تولید رسوب در حوضههای شیبدار وکوهستانی هستند. هر چند شواهد دال بر این است که میزان رسوب وارده به رودخانههای مناطق کوهستانی استان اردبیل بر اثر زمینلغزشها قابل توجه است، اما از لحاظ کمی عدد و رقم متقن مبتنی بر تحقیق علمی برای آن ارائه نشده است. در این پژوهش، موضوع در حوضه بالخلوچای استان اردبیل با استفاده از دادههای مستخرج از عکسهای هوایی، مطالعات صحرایی و دادههای رسوبسنجی ایستگاه هیدرومتری پل الماس مورد بررسی قرار گرفت. با تعیین رابطه دادههای متناظر دبی جریان و دبی رسوب، حجم رسوب در ایستگاههای رسوبسنجی مرتبط با حوضه برآورد شد. میزان رسوب برآوردی در دورههای زمانی مختلف با دورههای فعالیت زمینلغزشها مورد مقایسه قرار گرفت و تاثیر زمینلغزشها در افزایش فرسایش و رسوبدهی حوضه تعیین شد. زمینلغزشهای بزرگ مورد اشاره باعث افزایش قابل توجه بار رسوبی رودخانه بالخلوچای شدهاند. آثار این لغزشها در بار معلق عبوری از ایستگاه پلالماس مشاهده میشود. میانگین رسوب سالانه بر اساس دادههای کل دوره آبی 40 ساله برابر با 46566.30 تن در سال است، در حالیکه میانگین رسوب سالانه بر اساس دادههای 36 ساله، یعنی با حذف دادههای مربوط به سالهای لغزشی 1369 تا 1372، برابر با 30831 تن در سال میباشد. بنابراین، میتوان نتیجه گرفت که بر اساس برآوردهای انجام گرفته میزان رسوب حمل شده بهوسیله رودخانه بالخلوچای بعد از وقوع دو مورد زمینلغزش ساریقیه و ایلانجق در طول دوره چهار ساله (سال 1369 تا سال 1372) بهطور محسوسی افزایش یافته است.